درخت حوزه‌های تخصصی

رشد و تحولات عظیم جمعیتی ، اقتصادی و اجتماعی در جوامع رو به رشد و ضرورت هدایت و کنترل ساختار فضایی شهر، روستا و منطقه منجر به تأسیس دوره های شهرسازی به عنوان شاخه مستقلی از علوم و دانش های نوین شده است. در قالب فرایند چنین برنامه ای ، ضروری است ارزیابی لازم از میزان نیل به اهداف و نیز شناخت نقاط قوت و ضعف به عمل آید. نظر به نوبودن رشته شهرسازی در ایران و نیز فقدان تحقیقات در زمینه ارزیابی نتایج حاصل از تأسیس رشته، مفید دانسته شد تا از تجربه سایر کشورها بهره گرفته شود. مقاله حاضر از جمله معدود تحقیقات انجام شده در زمینه ارزیابی آموزش شهرسازی در تعدادی از کشورها می باشد که ضمن معرفی روش های آموزشی ، مقاطع و گرایش ها ، بازدهی دوره ها را ارزیابی نموده و مسائل موجود در زمینه کمبودها را نیزتجزیه و تحلیل می کند.

یکی از کارهای بسیار ضروری و مهم در رابطه با بحث معماری و شهرسازی اسلامی تطبیق مقررات و الگوهای جاری معماری و شهرسازی با قاعده لاضرر می باشد که از مشهورترین قواعد فقهی اسلام می باشد و یکی از امتیازات این قاعده این است که بر قاعده تسلیط تقدّم دارد. به عبارت دیگر قاعده لاضرر به منظور محدودکردن اقتدارات و اختیارات قاعده تسلیط مقرر گردیده یعنی در نظام اسلامی به صرف مالک بودن نمی توان هر نوع تصرفی را شخص در ملک خود اعمال نماید و به موجب قاعده لاضرر تصرفات در ملک شخصی بایستی مبتنی بر اصول و ضوابطی باشد که سبب اضرار به دیگران نگردد حال این ضرر مادی یا معنوی باشد فرق نمی کند و اولین قدم بررسی وضعیت کنونی شهرها مخصوصاً شهرهای بزرگ نظیر تهران و تطبیق آن با قاعده لاضرر می باشد و در صورت تعارض با قاعده لاضرر، رسیدن با الگوهای مناسب معماری و شهرسازی است که منطبق با مقررات و ضوابط باشد و لذا قاعده لاضرر می تواند به عنوان مبنا و زیربنای ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی اسلامی قرار گیرد.

مجموعه بناهای حضرت رضا(ع) در مشهدمقدس- که برای مسلمانان ‘ بویژه شیعیان ایران از اهمیت فراوانی برخوردار است – یکی از مهمترین مجموعه بناهای مذهبی است. این مجموعه باشکوه‘تقریبأ25 بنای مهم راشامل می شود و هر یک از آنها از نظر ویژگیهای معماری وهنری ارزش والایی دارد. احداث این مجموعه در طول زمان شکل گرفته و کاملتر شده است. مقبرة حضرت رضا(ع) مربع شکل واندازه ضلع آن ده متر است . این مرقد با گنبد دوپوش بسیار زیبا که روکشی از طلا دارد ‘ مظهر و سمبل مجموعه بناهای حرم است . طبق کتیبه ای که روی صندوق قدیمی مقبره وجود دارد‘ صندوق در سال 1022 هجری یعنی زمان شاه عباس صفوی ساخته شده و کتیبة روی آن را هنرمند معروف علیرضا عباسی نوشته است ‘البته صندوق فعلی قبر از سنگ مرمر است بدنة گنبد با کتیبه های متعددی تزیین شده است . این کتیبه ها در زیر و ساقه گنبد در زمان شاه عباس و شاه سلمیان صفوی ‘ به خط هنرمندان معروف آن دوره‘علیرضا عباسی و محمدرضا امامی‘در فاصله سالهای 1010تا1086 هجری به شیوة ثلث با رنگ سفید برزمینه ای آبی نوشته شده است . ازاره های حرم نیز با کاشیهای زرین فام ‘ در طرحهای بسیار جالب تزیین شده که بر بعضی از کاشیها تاریخ 612 و 720 هجری دیده میشود. مجموعه حرم حضرت رضا(ع) ‘ در طول یک هزار سال‘ توسط هنرمندان معروف ‘ امیران و شاهان تکمیل شده است ‘ برای مثال درسالهای 1262 و 1271 .هق در زمان محمدشاه قاجار صحنی جدید با کاشیکاریهای زیبا به مجموعه اضافه شد. مجموعه معماری حرم حضرت رضا(ع) که شامل بناهایی متعدد و زیبا چون حرم‘مسجدهای گوهرشاد‘دودر‘بالاسروپریزاد‘صحن قدیم و جدید‘دارالسلام‘دارالضیافه‘دارالسرور‘سقاخانه‘موزه‘کتابخانه‘توحیدخانه‘حمام‘گنبدمعروف به حاتم خانی‘گنبدمعروف به الله وردیخان‘آرامگاه شیخ بهائی‘صحن جمهوری اسلامی و دیگر بناهای وابسته است ‘در زمره شاهکارهای هنری جهان شمرده می شوند. بسیاری از شاهکارهای هنری دوره اسلامی‘در موزة شاهکارهای آستان قدس نگهداری می شوند که متأسفانه هنوز مورد بررسی کامل قرار نگرفته اند. درباره این مجموعه بسیار زیبا ‘هنوز از نظر معماری و هنرهای وابسته و همچنین تزیینات آن‘ تحقیقات کامل صورت نگرفته است . سزاوار است دانشجویان درباره این مجموعه هنری و اشیای موزه ای به تحقیقی بپردازند.

عدم وجود انسجام و ارتباط مؤثر بین آموخته‌های دروس مختلف و پروژه‌های طراحی یک از دیرپاترین مسائل آموزش معماری است که شاید قدمت آن به زمانی برگردد که آموزش معماری از شکل سنتی سینه به سینه و توامان با ساخت و ساز به صورت آموزش رسمی آکادمیک درآمد. در ایران نیز که آموزش معماری با الگوبرداری از تجربه‌های جهانی (خصوصاَ فرانسوی) پایه‌گذاری شد ، سودمندی دروس در ارتقا ، کیفیت و توان طراحی دانشجویان و کسب کارآیی کافی آنان در عملکردهای حرفه‌ای خارج از دانشگاه همواره از دلمشغولیهای آنانی بوده و هست که نگران کارآیی محتوی ، روشها و ساختار آووزش معماری بوده‌اند...

شناسایی آسیب ها که می توانند در حال اجرا و یا در طول زمان بهره برداری بر یک ساختمان وارد شوند از جمله مسائلی است که در کشور ما – بر خلاف بسیاری از کشورها – به آن کمتر بها داده شده است. آسیب هایی که می توانند موجب بروز ناهنجاریهایی شوند که علاوه بر صرف هزینه های گزاف نگهداری ساختمان را با مشکل مواجه سازد و گاه به عدم قابلیت بهره برداری از ساختمان منجر شود. در هر حال از آنجا که ساختمان به عنوان یک سرمایه ملی تلقی می شود، حفظ و نگهداری آن از نکاتی است که در نگرش ها و برنامه ریزی های کلان کشور بایستی مورد توجه قرار گیرد. در برقراری تداوم موجودیت یک ساختمان ، پی در پی سازی آن دارای نقشی اساسی است و شناخت آسیب های وارده بر اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این یادداشت به دو جنبه تغییر تعادل خاک و مسایل اجرایی پرداخته شده و با ذکر نمونه هایی برای هر یک از موارد آسیب، امکان بروز آنها مورد تأکید قرار گرفته است.