درخت حوزه‌های تخصصی

اسب در هنر ایران، نمادی خورشیدی از درخشش معنوی رستاخیز و زندگی است و مسلمانان آن را به سعادت و خوشی ربط می دهند. با پیشرفت سفالگری در دوران سلجوقی و با نگاهی گذرا به سفالینه های برجای مانده از این دوره نقش مایه اسب به وفور و در قالب صحنه هایی از قبیل سوارکاری، شکار، جنگ و مضامین ادبی به تصویر درآمده است. آنچه در این پژوهش موردمطالعه قرارگرفته است، حضور نقش اسب، به عنوان یکی از نقوش اصلی سلجوقی در این سفالینه ها است. شناسایی عوامل تعیین کننده استفاده از نقش مایه اسب و پاسخ به سؤالات مهمی چون: نقش مایه اسب در سفالینه های سلجوقی چگونه کارشده است؟ نقش مایه اسب در این دوره، با چه مضامینی ترکیب شده است؟ بدیهی است که می تواند ما را با نحوه زندگی و هنر مردم آن دوره یاری کند. روش تحقیق، توصیفی تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، اسنادی (کتابخانه ای) بوده است. این تحقیق باهدف مطالعه دقیق بر روی نقش مایه اسب به ریشه یابی این نقش و موارد استفاده آن در هنر سفالگری آن دوره پرداخته است . نتایج حاصل از تحقیق فوق، نشانگر آن است که هنرمند سلجوقی با تکیه بر آثار دوره های پیشین، سعی در نمایش نقش مایه های مختلف، بخصوص نقش اسب را داشته است. این نقش مایه در قالب مضامین متعدد و با ترکیب بندی های گوناگون در بستر سفالینه ها سامان یافته و این نشانگر اهمیت و ارزش این نقش مایه، در دوره سلجوقی است.

خوشنویسی در بین هنرهای اسلامی از ارزش ویژه ای برخوردار است. از این رو جایگاه خاصی در آثار گوناگون، به ویژه در تزیین بناهای مذهبی دارد. خط بنایی (معقلی) به واسطه انطباق با آجر به سبب راست گوشه بودن در تزیین بناها استفاده شد. این خط یک هنر ترسیمی اسلامی برگرفته از خط کوفی و نقوش معقلی است که بر زیر نقش های مختلف هندسی، به ویژه مربع، با رعایت تناسب فضای سیاه و سفید و در یک چارچوب معین طراحی و ترسیم می شود. این امر باعث شده تا گونه های متعدد بر اساس شیوه های مختلف طراحی و رو ش های اجرایی در این خط به وجود آید. اما تقسیم بندی هایی که درباره این خط صورت پذیرفته، عموما ناقص و دربردارنده همه ابعاد این خط نیست. این مقاله با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و توسعه ای، با جمع آوری اطلاعات و مشاهدات میدانی سعی داشته به پیوند بین شیوه طراحی و روش های اجرایی در کتیبه های کوفیِ بنایی (معقلی) برخی بناهای اسلامی بپردازد. در این پژوهش، با توجه به ارزش مشاهدات، سعی شده برای تبیین مراحل بصری از روش «نگاشت ادراکی» که روشی مرسوم در تحقیقات بصری است، استفاده شود. یافته های تحقیق نشان می دهد شیوه طراحی و روش های اجرایی، متناظر به هم اند؛ یعنی نحوه اجرای کوفی بنایی، تابع شیوه طراحی خوشنویسی کوفی بنایی است، و از دیگر سوی معکوس آن نیز صادق است. شیوه های طراحی خوشنویسی کوفی معقلی شامل شش گونه منفرد، گردان، پیچیده، سواد و بیاض، بنایی خوشنویسی و آزاد است. چهار گونه نخست (منفرد، گردان، پیچیده و سوادوبیاض)، دارای قواعد پایدار در طراحی است، اما دو گونه «بنایی خوشنویسی» و «آزاد»، برحسب فضای خوشنویسی بر پایه روش های متنوع و ابتکاری، بر شبکه های مختلف قابل انجام بوده، و بر اساس نیازهای گرافیک امروز به وجود آمده است. از دیگر سوی به لحاظ روش اجرا، چهار روش اجرایی (ساده، یک رگی، سه رگی و راسته خفته)، نیز با همه شش گونه کوفی معقلی، رابطه متناظر برقرار می سازند.