درخت حوزه‌های تخصصی

هنر نقاشی با راه یافتن به زندگی مسلمانان همه جوانب آن را در بر گرفت و محدود به یک بخش نماند. هنر نگارگری به تدریج توانست راه خود را به سوی والاترین و بالاترین جایگاه در زندگی اسلامی بگشاید و به تصویر کردن حوادث زندگی پیامبران و به ویژه پیامبر اسلام دست یا زد.همچنین، بهانه ای یافت تا به باز نمایی همه احساسات و عواطفی که در سینه های نگارگران موج می زد، بپردازد و باز نمایی این عواطف از طریق تصویر را کاری شایسته و بایسته دانست.نگارگری اسلامی پس از برداشتن گام های لرزان نخستین، سرانجام جای خود را استوار نمود و جایگاه شایسته خود را کم و بیش در میان هنرهای دوره ایلخانی پیدا کرد و گنجینه گرانبهایی از تصاویر در موضوع های گوناگون را فراهم آورد؛ چرا که در آمدن مغولان ایلخانی به آئین اسلام و کوشش آنها برای جلوه دادن دولت مغول به عنوان ادامه دولت اسلام مستلزم این بود که عرصه را برای فعالیت های مسلمانان و از جمله هنرمندان مسلمان باز بگذارند. تاسیس مرکزی به نام ربع رشیدی در تبریز توسط یکی از وزرای این حکومت گواهی بر این مطلب است. ربع رشیدی مرکزی فرهنگی - هنری بود که هنرمندان از جمله نگارگران را گرد هم آورده و از فعالیت های آنان حمایت می کرد. هنر نگارگری دوره ایلخانی نیز در این مرکز رشد و گرایش یافت. نسخ خطی بسیاری در ربع رشیدی تالیف، کتابت و یا مصور شدند. آثار الباقیه بیرونی یکی از این نسخ است. موضوع این نسخه تاریخ و نجوم است و جزو اولین نسخی است که تصاویری از پیامبران در آن دیده می شود. از این کتاب چند نسخه در کتابخانه های جهان موجود است. یکی از نسخه های این کتاب در کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری در ایران نگه داری می شود. این نسخه در سال 1057 کتابت شده و دارای 164 صفحه و 26 تصویر است. هدف این مقاله، معرفی این نسخه و بررسی تکنیکی و محتوایی تصاویری از آن است. سوالاتی که این مقاله در پی پاسخ دادن به آنهاست به شرح ذیل می باشد:ویژگی های نسخه آثارالباقیه ی موجود در کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری کدام است؟ این نسخه تحت چه شرایطی مصور شده است؟تکنیک های به کار رفته در نگاره های آثار الباقیه کدامند؟ محتوای نگاره های این نسخه را چه مضامینی تشکیل می دهند؟روش گرد آوری مطالب در این مقاله روش اسنادی و کتابخانه ای است و تنظیم مطالب به شیوه توصیفی_ تحلیلی صورت گرفتهاست.

قلم نستعلیق به عنوان دومین خط خاص ایرانیان در دوره اسلامی، پس از شکل گیری و پیدایش به همت خوشنویسان از دوره ای به دوره دیگر شاهد ویژگی ها و اختلافاتی هر چند جزئی در ساختار حروف، کلمات، اتصالات و نیز ترکیب بندی ها شد و در نتیجه این اختلافات جزئی، خوشنویسی نستعلیق هر یک از دوره ها از هم متمایز گشت. برخی از خوشنویسان شاخص هر دوره، ابتکارات و خلاقیت های نوینی را در ارتقاء زیبایی و تکامل خط نستعلیق به کار بردند که منجر به شکل گیری، تکمیل و ترویج طریقه و روش نگارش آنان شد. بعدها اقدامات و تلاش آنان توسط شاگردان و پیروانشان توسعه و ترویج یافت تا اینکه امروزه در خوشنویسی نستعلیق با دو قالب و ساختار متمایز با نام های ""مکتب قدیم"" یا ""مکتب میرعماد"" و ""مکتب جدید"" یا ""مکتب کلهر"" روبه رو هستیم. میر عماد الحسنی قزوینی از هنرمندان دوره صفوی نامدارترین خوشنویس نستعلیق که تکامل این قلم با نام وی رقم خورده است با عنایت به پیشینیان موجد سبکی شد که خوشنویسان پس از او به خط وی اقتدا نمودند. سبکی که در آن دوایر، اتصالات و کشیده ها قدری درشت تر از حد معمول و در عین حال از تناسـب کامـلی برخوردار بودند. اندام حروف نیز بسیار مسـتحکم، واضح و مشـخص و همچنین با ظرافتی استادانه نگاشته می شد و اما میرزا محمدرضا کلهر از خوشنویسان برجسته دوره قاجار با تکیه بر نبوغ سرشارش نیز براساس اصول و خواست زمانه، برپایه سبک میرعماد سبکی را پی ریخت که قلم نستعلیق را با صنعت تازه وارد چاپ سنگی آشتی داد. وی طی این فرآیند در ساختار حروف و کلمات نستعلیق با پرهیز از نازک نویسی و تیزنویسی، نوعی چاق نویسی را مرسوم ساخت که در آن دوایر کوچکـتر و تنگ تر نوشته شده و کشیده ها و فاصله پیوند حروف و کلمات کوتاه تر و ضخیم تر می شدند.

نقاشی اسلامی از قرن شانزدهم/ دهم به بعد به شدت تحت تاثیر جابجایی‌های نقاشان قرار دارد. در دوران حکمرانی سلاطین عثمانی مرزهای این کشور به روی هنرمندان و دانشمندان، به ویژه ایرانیان باز بود و از آن جا که عثمانی‌ها و ایرانی‌ها در آن زمان دارای یک زبان مشترک درباری بودند، این مسئله سهولت بیشتری می‌یافت. بنابراین عثمانی‌ها در جهت جذب شاعران، نویسندگان و هنرمندان توانا کوشا بودند و در زمانی که ایران در تلاطم و ناآرامی‌های سیاسی غوطه‌ور بود، بسیاری از هنرمندان ایرانی در پی یافتن حمایت و پشتیبانی هنری کشور را به سوی کارگاه‌های هنری عثمانی ترک ‌گفتند. این هنرمندان نه تنها با خود تجربیات و توانایی‌شان را همراه ‌بردند، بلکه بسیاری از نسخ خطی را هم به آن کشورها منتقل کردند.اما در خود دربار عثمانی و در مکتب بغداد نیز نسخ خطی بسیاری مصور شده است که به ویژه نسخ خطی مذهبی را در بر می گیرد. این نسخ عموماً شرح سرگذشت و وقایع زندگی پیامبر اسلام و امامان را بازگو می‌کنند.یکی از نسخ خطی ترکی که زندگی پیامبر و ائمه را به تصویر می‌کشد، «سیر النبی» است که از نسخه‌ی اصلی «عربی» آن اقتباس یافته است. این نسخه در سال 1003/981 توسط احمد بن نور بن مصطفی برای مراد سوم از نسخه ی قدیمی تری به تاریخ 1364/766تدوین یافت.این نسخه در آغاز شامل شش مجلد می شد، اما اکنون چهار جلد از آن باقی مانده است.این مقاله با اهداف: دستیابی به نوع مضامین نگاره های نسخه خطی سیر النبی شناسایی بستر ها و زمینه های ایجاد این نسخه به بررسی موضوعی نگاره های آن با استفاده از اسناد و مدارک و با روش توصیفی و تاریخی - تحلیلی می پردازد. سوالات این مقاله شامل موارد زیر می‌باشد: نسخه خطی سیر النبی دارای چه ویژگی‌هایی است؟بستر ها و زمینه های تهیه نسخه خطی سیر النبی کدامند؟ نگاره‌های این نسخه چه موضوعاتی را در بر می‌گیرند؟

نگارگری مناسک حج، جلوه ای است از چیره دستی هنرمندان نگارگر مسلمان در بازنمایی مذهب در هنر اسلامی؛ همچنین بیانگر نمودی از حلقه مودت و محبت در میان مسلمانان است. نگاره های مورد بحث در این مقاله از دوره های تاریخی ایلخانی، تیموری: فوی و ترکان عثمانی، حدفاصل سده های هشتم تا هفدهم/یازدهم/ چهاردهم و از میان نسخه های خطی جامع التواریخ، لیلی و مجنون، آثار آل مظفر، شاهنامه قوام الدین، جنگ اسکندر سلطان، سلسلة الذهب، روضة الصفا، خمسه نظامی، حبیب السیر، سیرالنبی و چند نگاره تک برگی انتخاب شده است. در این مقاله ضمن بررسی محتوایی نگاره ها با محوریت حج و خانه کعبه، اهداف زیر پیگیری می شوند: 1. بررسی نوع تأثیرگذاری مناسک حج در همبستگی ملی و وحدت اسلامی در نگارگری اسلامی / 2. بررسی تکنیکی و ویژگی های هنری ترسیم مراسم حج در نگارگری اسلامی.

صرفه نظر از رشد اقتصادی ، امنیت سیاسی و تمامیت ارضی در زمان سلطنت شاه اسماعیل صفوی ( 930-907 هـ.ق ) و شاه تهماسب ( 984-930 هـ.ق ) ، در این دوره با نمونه های فراوان و کم نظیری از نگاره ها ، دواوین ، طراحی و خوشنویسی روبه‌رو می شویم که شاید در کمتر دوره ای با کثرت و تنوع آن مواجه هستیم . شاه تهماسب ، علاوه بر درایت کشور داری ، خوشنویس و نگارگر صاحب شانی بود که بانی و حامی ایجاد دواوین و شاهنامه های کم نظیری مانند : شاهنامه شاه تهماسبی ، خمسه نظامی ، دیوان حافظ و ... نیز شد . ...