درخت حوزه‌های تخصصی

با دکتر کاظم معتمدنژاد قرار ملاقات و مصاحبه داریم.ساعت 2 بعدازظهر،پس از شرکت در جلسه‌ای طولانی از دانشگاه علامه، از راه می‌رسد.می‌پرسیم، اگر خسته‌اید و صلاح می‌دانید،‌گفت‌وگو را به زمان و مکان مناسبتری موکول کنیم. می‌گوید، هیچ گاه برای صحبت کردن خسته نیستم. پای صحبت او می‌نشینیم و گاه حرف‌های اورا با پرسش‌های دیگری قطع می‌کنیم، که بیش‌تر بازتاب و نشانه تاثیر سخنان خود اوست و هدف‌مان ایجاد فرصت و فضایی برای تمدید نیروی استاد. متن حاضر حاصل دیدگاه‌های استاد درخصوص مهمترین سؤالاتی است که در حوزه مطالعاتی جهانی سازی مطرحند.

به‌نظر آقای دکتر شعبانی، جهانی‌شدن نتیجه تحول تاریخی مطامع غرب در پنج قرن گذشته است که به صورت نیروی خلاق، در گستره‌ای جهانی واردشده است. او می‌گوید، با مهاجرت برخی از اروپاییان در قرن19، آمریکا برغرب نیز مسلط شد. وی تنها راه مقابله با جهانی شدن را نوسازی بخش‌هایی از هویت اساسی‌مان می‌داند که نشانه موجودیت انسانی ما است. به عقیده او، ما می‌توانیم، بدون ترس از جهانی شدن، باتکیه بر خلاقیت، دست به انتخاب بزنیم

آقای دکتر سلطانی‌فر معتقد است. فناوری‌ها سبب شده‌اند که مسیر خبری دوسویه شود و کشوری که حرفی جهان پسند دارد، آن را مطرح سازد. این فوری‌ترین تاثیر فرایندی است که به آن جهانی شدن می‌کوییم، دراین جریان، شکل و ماهیت اقتدارگری تغییر کرده و فناوری برتر موفق‌تر است. وی می‌گوید، وجود دو مشخصه عقلانیت و فردیت، به منزله مشخصه‌های جهانی شدن، وضع را از گذشته متمایز کرده است. به عقیده وی، جهانی‌شدن جریان بسیار عظیمی است که بدون فناوری و خرد نمی‌توان با آن مقابله کرد. او تاکید می‌کند، اگر چنانچه ملتی هرچه زودتر با ابراز فنی وارد این میدان شود، سهم بیش‌تری در فرهنگ جهانی خواهد داشت.

کشورهای جنوب در فرایند جهانی شدن و توسعه رسانه‌های جمعی با فرصت‌ها و چالش‌هایی روبه‌رو خواهند شد که شامل 1- قومی‌شدن رسانه‌های جمعی 2- توسعه رسانه‌های آلترناتوی 3- طراحی سیاست‌های جامع رسانه‌ای 4- بین‌المللی شدن رسانه‌های جمعی در داخل کشورهای جنوب است. زیر ساخت جدید ارتباطی مورد نظر کشورهای صنعتی نیازها و ویژگی‌های خاص کشورهای جنوب را در نظر نگرفته است. پدیده پیچیده جهانی شدن خود محصول توسعه حوزه تجارت بین‌المللی و لیبرالیزه‌شدن سیاست‌های اقتصادی، ارتباطی و سیاسی درعصرجهانی است. واکنش های ابراز‌شده در برابر پدیده‌جهانی شدن از تطبیق با فرایند جهانی گرایی تا اتخاذ رویکرد بومی گرایی یا منطقه‌گرایی در نوسان بوده است. آینده این فرایند به موازنه موجود میان قوانین ناظر برتوسعه اقتصادی، ادغام ارتباطی و استقلال فرهنگی و نیز رابطه متغیر میان حکومت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی، شرکت‌ها و افراد بستگی دارد. دراین مقاله مولف با رویکرد ارزیابی امنیتی فرایند جهانی شدن در قرن بیست‌ویکم به ابعاد تهدیدزای جهانی شدن و به تعبیر دیگر، پروژه حاکمیت فرهنگ غربی می‌پردازد. این نوشتار با تاکید بر بازیگر اصلی فرایند جهانی‌شدن یعنی رسانه‌،مفهوم رسانه‌ای شدن زندگی را بررسی می‌کند. در مفهوم اخیر رسانه‌ها به عنوان مراجع هویت‌هایی مطرح می‌شوند که هم شان دولت‌های ملی ماهیت جامعه انسانی را شکل می‌دهند. سیر تکوین و تحول ایده جهانی شدن در بعد رسانه‌ای و ارزیابی امنیتی آن با توجه به آثار اجتناب ناپذیر حضور رسانه‌ها در زندگی بشر و طرح راهکارهای جبران کننده بخش دیگری از محتوای مقاله را شامل می‌شود. نویسنده در بحث تبارشناسی جهانی شدن سه دوره تبلیغات، ارتباطات و اطلاعات را بررسی می‌کند و در نهایت با معرفی ویژگی‌های جامعه بشر در قرن بیست‌ویکم اذعان می‌دارد که جامعه جهانی شده پس از عصر اطلاعات اکنون دوره فترت خود را سپری می‌کند و این دوره به تحقق جامعه شبکه‌ای ختم می‌شود. وی در ادامه باب بررسی تفسیرهای مختلف از مفهوم جامعه شبکه‌‌ای را می‌گشاید و بااین مبحث موضوع تبارشناسی جهانی شدن را به پایان می‌رساند.

همزمان با رشد پدیده جهانی‌شدن، مخالفت با آن نیز از سوی گروه‌ها آغاز شده است. امروزه شاهد اعتراضات هزاران فعال سیاسی در مخالفت با نحوه عملکرد سازمان‌های بین‌المللی پولی، تجارتی و زیست محیطی هستیم. نخستین هدف این اعتراض‌ها شرکت‌های بزرگ و سپس سرمایه‌ بزرگ است. مخالفان به دو دسته «طالبان صلح و شیوه‌های قانونی»و«ستیزه‌جو و افراطی» تقسیم می‌شوند. ازجمله این معترضان می‌توان از طرفداران محیط زیست، حامیان حقوق حیوانات، اعضای اتحادیه‌های کارگری و مهم‌ترین آن‌ها سازمان صلح سبز نام برد. ظهور و رشد فناوری از جمله اینترنت، تلفن همراه و... به همراه شیوه‌های نوین سازمان‌دهی، تدارک و رهبری فعالیت‌های عملیاتی و اجرایی توام با تظاهرات شکل تازه‌ای به این اعتراضات بخشیده است.

مقاله حاضر نخست سه علت رواج واژه جهانی‌شدن را در سال‌های اخیر، تحولات اقتصادی، فرارسیدن عصر اطلاعات و مشکلات جهانی، می‌شمارد. به زعم مولف ظهور این مسائل همکاری بین‌المللی را ضروری‌تر ساخته است. اما دراین میان امریکا به مثابه تنها ابرقدرت، درصدد است تا مفهوم جهانی‌شدن را به امریکایی شدن تغییر دهد و برای این منظور، برنامه راهبردی و بلند مدتی را تدوین نموده است که سه محور مهم آن عبارت‌اند از: تحکیم برتری اقتصادی امریکا، پافشاری بر تدوین نظام بین‌المللی آزاد در زمینه تجارت و سرمایه‌گذاری و ایجاد ائتلافی بزرگ و بین‌المللی از دموکراسی های جهان و منزوی ساختن کشورهای غیر دموکراتیک، سیاستمداران این کشور حتی براین باورند که بنابه تجربیات پیشین، عدم مشارکت امریکا در برقراری نظام نوین جهانی به معنای از هم فروپاشی آن خواهد بود و به بیان ساده‌تر رهبری امریکا را ضامن موفقیت این نظام نوین دانسته‌اند. بدیهی است که این عقیده مخالفت سایر اندیشمندان را برانگیخته و آن را کاملا مغایر با روح همکاری جهانی در عصر حاضر دانسته‌اند.

تاثیر جهانی شدن در زمینه صنایع فرهنگی و پیشرفت سریع فناوری‌های ارتباطی سبب دگرگونی در رسانه‌های جمعی شده و به دنبال آن ساختار فرهنگی جوامع را تغییر داده‌است. رسانه‌ها با مشارکت در تولیدات نرم‌افزاری ارتباطی، در تکوین ایدئولوژی و شکل‌دهی به آن سهم عمده‌ای دارند و به عقاید و افکار عمومی سمت و سو می‌دهند. به همین دلیل سیطره و تسلط بر رسانه‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. امریکا با استفاده از چهار اهرم، منافع خود را در سطح جهان حفظ می‌کند، این چهار اهرم عبارت‌اند از: 1- اهرم سیاسی که سازمان ملل است. 2- اهرم نظامی که «ناتو» است، 3- اهرم پولی که بانک جهانی است و 4- اهرم نظام اطلاعاتی و ارتباطی که هم در زمینه سخت‌افزاری و هم در زمینه نرم‌افزاری، پیشرفت بسیاری داشته است و در این ارتباط حرف اول را می‌زند