درخت حوزه‌های تخصصی

"مقالة حاضر (از صاحب‌نظر سرشناس نوام چامسکی) بحثی است در خصوص اشغال کویت توسط نیروهای عراقی و نحوة برخورد امریکا با این تجاوز با محوریت نقش رسانه‌ها در بازتاب وقایع این دوره. در این جهت نویسنده در ابتدا با پرداختن به اهداف اصلی امریکا و بریتانیا در جنگ آغاز سخن کرده است و ضمن این بحث و به ویژه بحث پوشش‌های رسانه‌ای، نحوة برخورد رسانه‌ها با حوادث و اتفاقات این جنگ را به نقد کشانده است. به هرحال، عملاً مقالة حاضر هم انتقادی است از سیاست‌های امریکا و هم عدم ایفای مسئولیت‌های رسانه‌ها در این کشور و در بریتانیا. خواننده باید توجه داشته باشد که بسیاری از جملات نویسنده مشحون از طنز است و بدین‌ لحاظ به هنگام خواندن آن باید بتواند جملات طنزآمیز را از جملات عادی تفکیک نماید. این مقاله صرفنظر از موضوع اصلی آن می‌تواند دریچه‌ای باشد برای درک مسئله خبررسانی و معضلات آن، حتی در کشورهایی که به اصطلاح آزادی مطبوعات در آنها امری بدیهی نمایش داده شده است و امید است از این جهت بتواند خوانندگان علاقه‌مند را برانگیزد تا خود نیز به نقدهای رسانه‌ای برانگیخته شوند و این مهم را تنها به نویسندگان خارجی و خصوصاً غربی وانگذارند. چه بسا اگر در این جهت از روش‌های پژوهشی صحیح پیروی شود، نویسندگان داخلی به مراتب با روشنی و اشراف بیشتر و صحیح‌تری به شکافتن معضل خبررسانی در دنیای نوین و به ویژه در ارتباط با جهان سوم نایل آیند. "

طی بیش از نیم قرن مطالعه و نظریه‎پردازی در حوزة توسعه، نقش علل و عوامل گوناگونی در تحقق‎پذیری اهدافِ برنامه‎های توسعه ملی کشورها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. غالب دیدگاه‎های مطرح در زمینه توسعه تا سال‎های دهه 1960، حول محور مباحث و تحقیقات جامعه‎شناسی و اقتصاد تمرکز یافته است اما با پیشرفت فناوری‎های ارتباطی به ویژه پرتاب ماهواره‎ها در دهه‎های بعد، ابعاد انسانی و تکنولوژیک مقولة ارتباطات جایگاه درخور توجهی را در مباحث توسعه به خود اختصاص داده و دیدگاه‎ها و فرضیات متعددی پیرامون نوع رابطه و میزان تأثیرگذاری آن بر ضربآهنگ فرایند توسعه کشورها مطرح شده است. در این میان، ارتباطات دوربرد به ویژه ماهواره‎ها به دلیل برخورداری از قابلیت‎های بالقوة فراوان به یکی از مباحث محوری و مهم در حوزه ارتباطات و توسعه بدل شده‎اند.

رسانه‎های فراگیر مدرن همه جهان را زیر سلطه گرفته‎اند. این فرایند را هم می‎توان جشن گرفت و هم با واهمه و دلواپسی پذیرفت؛ تا به کدام قطب جغرافیای سیاسی جهانی تعلق داشته باشیم. می‎گویند با آن میلیاردها دلاری که رونالد ریگان، رئیس جمهوری دهه هشتاد میلادی امریکا، صرف جنگ ستارگان کرد، پای بشر به مریخ نرسید؛ اما جهانیان توانستند صدا و تصویر را از سرزمین‎های دور، در خانة خود دریافت کنند. اندیشة دهکده جهانی که مارشال مک‎لوهان، در اواخر دهه 60 میلادی به دنیا عرضه کرد تا وقتی بزرگراه‎های رایانه‎ای و شبکه‎های ماهواره‎ای فعال نشده بودند، تحقق نایافتنی به نظر می‎رسید. اما حالا دنیا بدون نیاز به فصل‎های یک کتاب می‎تواند زوایای این طرح را دریابد. کارکرد ماهواره امروز با میراث گذشتگان ما، با فرهنگ ما، با باور ما و… با نان سفرة ما ارتباط یافته است. می‎توان این کارکرد را نادیده گرفت، می‎شود آن را منکر شد و می‎شود با این فرایند به مدد طرح و برنامه و هدف کنار آمد. اما سکوت و بلاتکلیفی به یقین مشکلی از پیش پای ما بر نخواهد داشت.

بنیاد غرب‎شناسی»، از تاریخ هشتم تا یازدهم مرداد ماه به مدت چهار روز متوالی کارگاهی را با عنوان «کارگاه پژوهشی غرب‎شناسی (مطالعه موردی امریکا)» در سالن همایش‎های صدا و سیما برگزار کرد که طی آن، استاد بنام علوم ارتباطات و روابط بین‎الملل، جناب پرفسور حمید مولانا از اساتید دانشگاه امریکن در خصوص ویژگی‎های تاریخی و اجتماعی، سیاست‎ها، نوع حکومت و سایر مباحث فرهنگی امریکا به سخنرانی پرداخت. مباحث روز سوم و چهارم این کارگاه تحت عنوان «ایالات متحده امریکا؛ رسانه‎های جمعی داخلی و ارتباطات بین‎الملل» به طور کلی به بررسی در خصوص «رسانه‎های جمعی در داخل امریکا و نحوه شکل‎دهی به افکار عمومی در داخل و خارج از امریکا» و «وابستگی‎های مالی و سیاسی این رسانه‎ها» اختصاص یافته بود. آنچه در پی می‎آید متن کامل یکی از سخنرانی‎های ایشان است که موضوع «گسترش ارتباطات بین‎الملل: علل و پیامدها» را مورد کندوکاو قرار داده است.

در پی می‎آید تحلیلی بر نظریه هنجاری حاکم بر رسانه‎های کشورهای همسایة ایران است. داده‎های این گزارش به جز منابعی که در پی‎نوشت آمده‎اند، عمدتاً مبتنی بر پایگاه اطلاعاتی عظیمی است که دکتر محسنیان‎راد در تحقیق «ارتباط جمعی در کشورهای اسلامی» در دانشگاه امام صادق (ع) پدید آورده است. رویکرد نظری منتخب در این مقاله، برداشتی توسه‎یافته از نظریه هنجاری شش گانه دنیس مک‎کوئیل، استاد هلندی رشته ارتباطات در دانشگاه آمستردام است. مهم‎ترین یافته این نوشته، آگاهی از سیاست‎های رسانه‎ای در کشورهای پیرامون ایران و درک چالش‎ها، تهدیدها، فرصت‎ها و راهبردهای مختلفی است که به تصور یک نظام سیاسی از خود و مخاطبان خود شکل می‎بخشند.

از دهه 90 به بعد، ما همواره شاهد خبررسانی از رویدادهای جهانی به کمک ماهواره‎ها بوده‎ایم. کار ویژه این تصاویر و «این که آنها با ما چه می‎کنند؟» دغدغة این مقاله است. حوادث پس از 11 سپتامبر، اقدامات نظامی گستردة پس از آن و تصاویری که به کمک گیرنده‎های ماهواره‎ای به اتاق‎های نشیمن سرازیر شده است، دستمایه‎ای است تا با مورد تردید قرار دادن واقعیت نمایی تصاویر ماهواره‎ای از ایجاد یک حس تعلیق، همانند آنچه در بازی‎های رایانه‎ای حاصل می‎شود، در تجربة جهانی شده «تماشا» با شما گفتگو شود. سال گذشته، برج‎های دوقلوی سازمان تجارت جهانی در امریکا فرو ریخت و با فرو ریختن خود، جهان کهنة سیاست را به بازاندیشی نسبت به عملکرد خود در قبال تشکیلات، شبکه‎ها، حکومت‎ها و کشورهایی که ضدیتی آشکار و پنهان با غرب دارند، برانگیخت. کشورهایی که علی‎رغم هیبت و منزلت سیاسی رسمی و آشکارشان، در نهانکدة اسرار، افعال، اقوال و باورها، چهره دیگری را می‎پرورند. شاخص‎ترین خطوط ملموس این چهره، کینه‎ای برانگیخته، سازمان‎ یافته و به ظاهر ایدئولوژیک نسبت به جهان پیشرفته صنعتی و در رأس آن ایالات متحدة امریکاست.

شماره ویژه زمستان فصلنامه پژوهش وسنجش را درحالی آماده نشر می کنیم که تحولات سیاسی، نظامی منطقه خلیج فارس و کشور عراق تقریبا تمامی وجوه زندگی بین المللی را تحت تاثیر قرار داده و طیف عظیمی از واکنش ها را در محافل گوناگون داخلی و خارجی بر انگیخته است . از واکنش های سیاسی وغیر سیاسی دولت ها تا عکس العمل سازمان های بین المللی عام هنچون سازمان ملل متحد ونبز سازمان های بشر دوسنانه و از تحلیل های نظامی استراتژیست ها و نظامیان کشورهای مختلف تا نظریه پردازی ها و تحلیل های سیاسی اقتصادی و فرهنگی در خصوص علل و پیامدهای این رویداد بسیار مهم و از جهاتی ( در قرن اخیر ) بی سابقه همه و همه نشان از اهمیت بی چون و چرای اوضاع عراق در پیش بینی فرایندهای آتی حیات بین المللی دارد. نکته بسیار مهم و پدیده منحصر به فردی که در این جنگ دیده شده و همچنان نیز ادامه دارد ، همپایی جنگ رسانه ها با نبرد نظامی از سویی و شکست کامل انحصار خبری رسانه های غربی در انعکاس اخبار جنگ عراق در نتیجه ظهور رسانه های ماهواره ای غیر غربی در این عرصه بسیار مهم است .این پدیده تا آنجا تعیین کننده بود که سر انجام نیروهای مهاجم غربی ( جریان آزاد اطلاعات و حق همه انسان ها نسبت به دسترسی به اخبار و اطلاعات) را برنتافتند و در حمله ای موشکی به مقر برخی خبر گزاری های فعال و موثر در عراق تنی چند از خبرنگاران را به قتل رساندند. در همین چهارچوب ،تلاش گسترده نیروهای مهاجم در روزهای آغازین جنگ برای حمله به رادیو و تلویزیون عراق و قطع امواج رادیویی ارسالی از این منبع نیز قابل توجه و در خور تامل است ، به ویژه از آن رو که بنا بر نظر بسیاری از کارشناسان دستگاه جنگ روانی عراق در روزهای نخست جنگ موفق عمل کرد و توانست دستگاه های رسانه ای رقیب را در موضع انفعال قرار دهد . تهاجم نیروهای امریکایی و انگلیسی به عراق از حیث نحوه پوشش خبری وقایع ورویدادهای جنگ در رسانه ملی ما نیز نقطه عطفی در فرایند اطلاع رسانی کشور محسوب می شود . فارغ از نظر های مطرح شده در خصوص کیفیت پوشش خبری و نحوه اطلاع رسانی این رویداد مهم ، تلاش گسترده دست اندرکاران امور خبری صدا وسیما در شبکه های مختلف گستره وعمق پوشش خبری ، استفاده وسیع از خبرنگاران در جبهه های مختلف وتکنیک های خبری متفاوتی که دراین قضیه مورد استفاده قرار گرفت ، در تاریخ رادیو و تلویزیون بی سابقه بود. بدیهی است کلیت نقش رسانه ها در این جنگ و رویدادهای قبل و پس از آن ونیز تحلیل محتوای برنامه های خبری شبکه های گوناگون به ویژه شبکه های داخلی مستلزم انجام پژوهش های دقیق و مطابق استانداردهای علمی و از واجبات و اولویت های دست اندر کاران امورپژوهشی است تا از رهگذر بهره مندی کامل از دستاوردهای حرفه ای و فنی رسانه ای در آینده میسر و کاستی ها و مشکلات محتمل بر طرف شود .پژوهش و سنجش ضمن آرزوی رهایی ملت مظلوم عراق از بندهای استبداد دیرینه و استعمار نوظهور و با امید به سربلندی و پیروزی امت اسلامی قصد دارد در آینده ای نزدیک شماره ای از فصلنامه را به تجزیه و تحلیل وبررسی علمی وموشکافانه نقش رسانه ها در جنگ با تاکید بر جنگ سوم خلیج فارس اختصاص دهد. مایه خرسندی است که پژوهش وسنجش از طریق ارتباط گسترده و دائمی بامخاطبان اشنای خود توانسته است به طور مستمر و مداوم در جریان ارزیابی آنان از شماره های گوناگون این فصلنامه قرار گیرد و انتقاد ها و پیشنهادهای موثری را دریافت کند . از میان مجموعه پیشنهادهایی که در یک سال گذشته نیز از اینطریق دریافت کردیم برخی که قابلیت اجرایی بیشتری داشتند در شورای علمی نشریه مطرح شدند و در خصوص آنها تصمیم گیری به عمل آمد. یکی از این پیشنهادهاکه با استقبال اعضای شورای علمی فصلنامه مواجه شد ، انتشار شماره زمستان هر سال به صورت مجموعه مقالات یا به عبارت دیگر ، جنگ مقالات رسانه ای بود که نظر به امتیاز فراوانی که داشت به تصویب شورای علمی فصلنامه رسید. از این رو بر آن شدیم تا آخرین شماره هر سال را به این صورت تنظیم کنیم .این تصمیم از همین شماره یعنی شماره زمستان سال 81 به مرحله اجرا در آمده است و پژوهش و سنجش امیدوار است این شیوه کار مورد قبول و استفاده مخاطبان فصلنامه قرار گیرد . در اینجا ضمن تشکر از صاحبنظرانی که با ارائه دیدگاه های ارزشمند خود ما را در مسیری که در پیش داریم راهنمایی می کنند ، از این عزیزان می خواهیم با حفظ این ارتباط موثر و کارساز رهنمودهای خود را از فصلنامه پژوهش و سنجش دریغ نکنند.