درخت حوزه‌های تخصصی

تحول ساختاری تشیع امامی در طی دو قرن و نیم حضور ائمه و تبدیل جمعیتی پراکنده و غیرمتشکل به سازمانی تشکل یافته و سازماندهی شده، موضوع مهمی است و عوامل ایجاد این تحول، درخور بررسی است. مدیریت و رهبری ائمه، یقیناً اساسیترین عامل تحقق این امر بوده است. در تبیین شاخصه ها و مؤلفه های این رهبری، نوع قرائت ائمه از دین و دین ورزی و نیز محتوای جامعه نگر آموزه های ائمه، نقشی اساسی در شکل دهی اندیشه ی اجتماعی شیعیان و آماده سازی آنان برای ورود و حضور فعال در صحنه های اجتماعی و هماهنگ ساختن ایشان به عنوان تشکلی دینی ـ سیاسی داشته است. این پژوهش بر مبنای نظریه ی « وبر» در تقسیم بندی ادیان، به ادیان رستگاری و مناسکی و متکی بر این فرضیه که «روح دنیا پذیر و جامعه نگر تشیع امامی، بر تحول ساختاری آن مؤثر بوده است»، به بررسی محتوای آموزه های امامان شیعه پرداخته است.

امامان شیعه، از جمله امام رضا(ع)، نزد گروه های مختلف صوفی همواره از جایگاه والایی برخوردار بوده اند و از آن ها در سلسه بزرگان و اقطاب صوفیه و نیز به عنوان نمونه هایی کامل برای پیروی یاد شده است. یادکرد امام رضا(ع) در منابع صوفیه را که دارای روندی رو به رشد بوده، می توان به دو دوره متمایز پیش از قرن هفتم هجری و پس از آن، تقسیم نمود. توجه به شرح حال امام(ع) در دوره نخست، محدود به ذکر چند خبر و روایت است؛ ولی در دوره دوم، ابعاد سیاسی زندگی آن حضرت، کرامات و زیارت ایشان نیز مورد توجه قرار گرفته است. این نوشتار، با مراجعه به کهن ترین نگارش های صوفیه، به بررسی چرایی و چگونگی راه یافتن نام و اخبار امام رضا(ع) در منابع اهل تصوف و سیر تطور آن در هفت قرن نخست هجری پرداخته است. بر اساس یافته های این پژوهش، صوفیان از قرن هفتم به بعد، به دلیل نیاز به پیوند با شیعیان، توجه گسترده تری را به امام نشان داده اند؛ اما تا پیش از آن، تنها به جهت فرهمندی و ویژگی های امام(ع)، به ایشان توجه کرده اند

علی نامه یکی از حماسه های دینی تاریخیِ نادر قرن پنجم هجری، است که محتوای آن بیان حوادث و رویدادهای تاریخی از خلافت امام علی(ع) تا پایان نبرد صفین است. مطالعه ی این اثر نشان می دهد که سراینده ی آن، علاوه بر گزارش این رویدادها در پی برجسته نمودن باورها و اعتقادات شیعیان می باشد. این موضوع با در نظر گرفتن جدال شیعیان و اهل سنّت در قرن پنجم، ما را به این پرسش اساسی رهنمون می کند که آیا منظومه ی علی نامه تنها به بیان حوادث و رویدادهای صدر اسلام اکتفا می کند، یا در پس روایت خود، به اثبات حقانیّت امام علی(ع) و باورهای شیعی نیز چشم داشته است؟ مدعای ما این است که منظومه ی علی نامه، سعی دارد با توجه به شرایط و زمینه های فرهنگی و اجتماعی قرن پنجم، همزمان با بیان حوادث جمل و صفین، به طرد دیدگاه های اهل سنّت پرداخته و مفاهیم شیعی را برجسته سازد. این مقاله، براساس نظریه ی تحلیل گفتمان لاکلا و موفه فراهم آمده است.

شیعه در جایگاه جمعیتی که در طول تاریخ، پیوسته هویت خود را در فراز و فرودها حفظ کرده و برای رسیدن به آینده ای بهتر سامان داده است، قابل مطالعه است. این موضوع بیشتر بدان جهت قابل توجه است که اولاً این مکتب برای آینده بشریت طرحی جهانی داشته، ثانیاً مفاهیم بنیادین منطبق با فطرت آدمی را مطرح کرده است. عناصری از قبیل ولایت، عدالت، عصمت، امر به معروف و نهی از منکر، انتظار، تقیه و... در حوزه فرهنگ از یک سو، و دستاوردهای ادبی و هنری از سوی دیگر، در حوزه تمدن توانسته است تاثیراتی بی بدلیل در فرهنگ و تمدن بشری بر جای گذارد؛ چنان که اکنون مشاهده میشود، مراحل گذشت عمر این جمعیت، بر عکس آنچه از تمدن و فرهنگ اسلامی تعریف میشود و در آن مراحل رشد و زوال طی شده است، رویکردی دائماً رو به رشد داشته و دارد. انقلاب اسلامی ایران جدیدترین این مراحل است و از آنجا که این مکتب در آینده خود، ظهور مهدی  و حکومت ایشان را به عنوان آخرین حکومت فراگیر تعریف کرده است، این حرکت تا رسیدن به آن هدف بلند، ادامه خواهد داشت.

"تحقیق حاضر به بررسی منشا پیدایش شیعه و تفاوت آن با مذاهب دیگر می پردازد که مشتمل بر این عناوین است: معنای شیعه از نظر لغت و اصطلاح و احادیث نبوی (صلی اله علیه و آله)، آغاز پیدایش شیعه- که عده ای گفته اند در زمان حیات رسول خدا (صلی اله علیه و آله) بوده است و عده ای برعکس ابراز کرده اند که بعد از حیات پیامبر (صلی اله علیه و آله) شیعه به وجود آمده است- و نیز درباره علل پیدایش مذاهب اسلامی و عوامل آن عبارتند از: تعصبات قبیله ای و گرایش های غربی، کج اندیشی در فهم معارف کتاب و سنت، جلوگیری از تدوین احادیث پیامبر (صلی اله علیه و آله)، احبار یهود و راهبان مسیحی، برخورد با فرهنگ های بیگانه و اجتهاد در برابر نص و نیز در مورد عقاید کلامی- از نظر لغت و اصطلاح و زمان پیدایش کلام امامیه آمده است؛ و در آخر نتیجه و در ادامه، منابع و ماخذ به کار رفته در این نوشتار آمده است. "

از حکومت صفویه در ارمنستان تا امضای قرارداد ترکمانچای نزدیک به سیصد سال طول کشید. در طول این سه سده، ایران اسلامی که خود به تشیع گرویده بود، آثاری از تمدن خود را در آن منطقه به جای گذارد. وجه مشترک همه سلسله هایی که در این دوره به حکومت رسیدند، قدرت معنوی آموزه های تئوریک و عملی مذهب تشیع بود که در بستر فرهنگ متعالی ایرانی به خوبی رشد کرده بود. متاسفانه بسیاری از آن آثار در اثر ناملایمات طبیعی روزگار و عناد و بی مهری کمونیسم از بین رفته است؛ تاریخ نگاری درستی نیز صورت نگرفته است و اطلاعات دقیق و جامعی در دست نیست. آنچه نویسندگان بیشتر بدان پرداخته اند، تعاملات اقتصادی دوران شاه عباس دوم با ارامنه جلفا و برخی تاثیرات ادبی بر زبان ارمنی است. نگارنده تلاش کرده است با تمام محدودیت ها، از خلال منابع پراکنده، تصویری از آثار تمدن مربوط به آن دوران، به ویژه آثار فرهنگی ـ سیاسی را ارائه نماید.

بررسی جریان فکری غلو در زمان امام رضا(ع) (183 203 ق) و نوع برخورد آن حضرت(ع) با این جریان، موضوع اصلی این مقاله است. بررسی این جریان فکری نشان می دهد پدیده غلو که از دوران امامان قبلی وجود داشت در این دوران در قالب غالیان برجسته و مشهوری چون یونس بن ظبیان و محمد بن فرات و طرح افکار غالیانه دیگری به خصوص از جانب غالیان واقفی (بشیریه) تداوم یافته است. هم چنین در این دوره شاهد بروز عقاید غالیانه تفویض، تشبیه، تناسخ و احادیث غلوآمیز هستیم. امام رضا(ع) در مقام برخورد با این جریان علاوه بر مناظره با افراد سرشناس غالی و نقد صریح آنها، از دوستی و معاشرت با غالیان به شدت نهی نمودند. و در مواجهه با افکار غلوآمیزی مانند تشبیه، تفویض و تناسخ نادرستی آنها را تبیین فرمودند.