درخت حوزه‌های تخصصی

بررسی روند تحولات جمعیتی ایران پس از انقلاب اسلامی نشان می دهد ، مطابق ماده سوم قانون مصوب مجلس درسال 1372 باعنوان«قانون جامع تنظیم خانواده»، رسانه های جمعی موظف گردیدند در راستای سیاست های کاهش رشد جمعیت،برنامه سازی و تبلیغ نمایندکه این عامل به همراه سایر عوامل فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی موجب گردید ، نرخ رشد جمعیت در دهه های اخیر به صورت پرشتابی کاهش یابد و به حدود3/1 درصدبرسد. به اذعان کارشناسان رسانه ای، ابزار رسانه های جمعی و به طورخاص رسانه ملی، ازجمله عواملی هستندکه درکاهش رشد جمعیت موثربوده اند.

هدف از این مقاله شناخت زمان وقوع تولد اولین فرزند، به یکی از مراحل اساسی در مسیر زندگی والدینی افراد است. داده های مورد نیاز برای این مطالعه با رویکردی 20 ساله ساکن در شهر - کیفی و به کارگیری مصاحبه عمیق با 30 زن ازدواج کرده 49 تهران در سال 1391 جمع آوری گردید. بر اساس یافته های این مطالعه زنان فرزند اول خود را به فاصله ای نزدیک به چهار سال پس از ازدواج به دنیا آورده اند. بر اساس این مطالعه تأخیر در تولد اولین فرزند در میان زنان جوان بیشتر معمول است و فرزندآوری تاخیری به عنوان هنجاری جدید در بین زنان ازدواج کرده در کوهورت های اخیر نمود یافته است. هزینه های مالی و هزینه ی فرصت ناشی از فرزندآوری، تغییراتی را در رفتارهای باروری زنان موجب شده است. عواملی نظیر مشکلات اقتصادی به ویژه نداشتن خانه و شغل ثابت همسر، هنجارهای اجتماعی مرتبط با سن مناسب ازدواج، اشتغال به تحصیل و تردید همراه با ترس در مورد پایداری ازدواج ناشی از افزایش میزان طلاق در جامعه منجر به فاصله گذاری بین ازدواج تا اولین تولد شده است.

پژوهش حاضر بر اساس پرسشنامه های تکمیل شده توسط افرادی که دارای شرایط اقدام برای مهاجرت از طریق دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی بین المللی دارای مجوز از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بوده اند، انجام شده است و به همین دلیل اطلاعات استخراج شده از آن بسیار دقیق و صحیح است و این موضوع نقطه قوت و ویژگی این پژوهش است. بنابراین یافته های این پژوهش بر اساس تحلیل ثانویه اطلاعات دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی بین المللی است که مبنای تحلیل قرار گرفته است. در پژوهش حاضر تلاش شده است با بهره گیری از روش های کتابخانه ای و پرسشنامه ای، اطلاعات مورد نیاز جمع آوری و پس از ورود داده ها توسط نرم افزار SPSS، اطلاعات به دست آمده مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت. در تجزیه و تحلیل داده ها از روش آمار توصیفی و استنباطی و همچنین تحلیل عاملی استفاده شده است. نتایج و یافته های پژوهش نشان می دهد که مهمترین عامل مهاجرت افراد به کانادا، یافتن شغل و درآمد بیشتر بوده است و نیافتن و کمبود شغل مناسب در کنار مسایلی چون امنیت شغلی و محدودیت های اجتماعی از عوامل دافعه در ایران بوده است.

رابطه ی تعداد فرزندان خانواده و سرمایه ی انسانی آن ها پیامدهای مهمی برای طراحی سیاست جمعیتی بهینه دارد. در این مقاله رابطه ی تعداد فرزندان خانواده با عملکرد تحصیلی آنان به روش حداقل مربعات معمولی با کنترل روی عوامل مخدوشگر بررسی می شود. با استفاده از داده های خام دو درصد سرشماری ۱۳۹۰ نمونه ای از افراد در سن تحصیل ساخته شده است. مدل تجربی مورد استفاده امکان وجود رابطه ی غیرخطی بین تعداد و شاخص های عملکرد تحصیلی فرزندان را فراهم می سازد. کنترل هایی برای ترتیب تولد فرزندان نیز درنظر گرفته شده است. عملکرد تحصیلی با دو شاخص پیشرفت تحصیلی و عقب ماندگی تحصیلی سنجیده می شود که از تطبیق پایه ی ثبت نامی دانش آموز و پایه ی مورد انتظار بر اساس سن محاسبه می شود. نتایج نشان می دهد یک رابطه U-معکوس بین تعداد فرزندان و عملکرد تحصیلی آنان وجود دارد. در هر دو نمونه شهری و روستایی با افزایش تعداد فرزندان از یک به دو، عملکرد تحصیلی آنان بصورت معنی داری بهبود می یابد ولی برای خانواده های با سه فرزند و بیش تر اضافه شدن یک فرزند دیگر، عملکرد تحصیلی آنان را تضعیف می کند. مبتنی بر نتایج این مطالعه پیشنهاد می شود سیاست های جمعیتی به گونه ای طراحی شوند که بصورت ناهمگن بر انگیزه های باروری خانواده های با تعداد فرزندان مختلف تاثیر بگذارند.

خانواده قدیمی ترین نهاد بشری و منشأ افزایش اعضا و گسترش جمعیت یک جامعه می باشد. هدف پژوهش حاضرکشف تجربه ی زیسته ی زنان متأهل شاغل و با تحصیلات دانشگاهی شهر اصفهان که بیش از یک سال از ازدواج آنان گذشته بود، در زمینه ی فرزندآوری، دغدغه ها و انتظارات آنان است. از این رو 15 زن متأهل در شهر اصفهان که دارای تحصیلات دانشگاهی و مناصب شغلی بودند، با روش پدیدارشناسی و با تکنیک مصاحبه ی عمیق مطالعه گردیدند. یافته های پژوهش با به کارگیری روشچند مرحله ایموستاکاس، تحلیل شدند که در نهایت 20 کد تفسیری و شش کد تبیینی «عدم تعیین اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و منابع زیست محیطی»، «چالش های زنانه»، «ناکارآمدی سیاست های جمعیتی»، «انگیزه های شغلی و تحصیلی»، «مواهب فرزند» و «محدودیت های فیزیولوژیکی»کشف گردید.

سیاست گذاری مناسب در زمینه رفتار باروری و رشد جمعیت ایجاب می کند که نقش زنان به خصوص اشتغال آنها به خوبی شناسایی شود. بدین منظور، در این مقاله از نظریه تقاضا به عنوان مبنای اصلی تحلیل نظری مسأله استفاده می شود که مبهم و دو پهلو بودن اثر اشتغال زنان را نمایان می سازد. از این رو، این فرضیه که اشتغال زنان در ایران تأثیر منفی بر باروری و رشد جمعیت دارد، به بوته آزمون گذارده می شود. آزمون فرضیه به روش تحلیل رگرسیونی و مبتنی بر داده های استنادی به دست آمده از بانک جهانی برای سالهای 1393-1339 انجام می شود. نتایج حکایت از این دارد که مشارکت زنان (در فاصله سنی 15 تا 24 ساله و 15 تا 65 ساله) در نیروی کار اثر منفی بر باروری دارد اما عامل کاهنده رشد جمعیت نیست. این یافته دلالت بر این دارد که هر چند اشتغال زنان از باروری آنها کم می کند اما از سوی دیگر احتمالاً با کاهش نرخ مرگ و میر مانع از اُفت رشد جمعیت می شود. این در حالی است که سهم زنان در مشاغل دستمزدی غیر کشاورزی بر هر دوی باروری و رشد جمعیت اثر مثبت را نشان می دهد. از این رو، فعالیت زنان در مشاغل غیر کشاورزی که با کسب مزد همراه است، مانعی برای بزرگتر شدن بعد خانوار و تأمین نیازهای جمعیتی کشور نخواهد بود.

اثر تمپو به معنی توّرم یا اُفتِ موقّتی یک واقعه جمعیتی(تولد، ازدواج و فوت) براثر افزایش یا کاهش در میانگین سن وقوع آن رویداد تعریف می شود. تورشِ ناشی از اثر تمپو درمیزان «مرگ ومیر ویژه سنی» و «امید زندگی» به دلیل تغییر در توزیع سنی مرگ ومیرهای نسلی به سمت سنین پیرتر و یا جوان تر رخ می دهد. در خصوص شاخص های باروری نیز، تغییرات در برنامه های باروریِ «نسلی» می تواند روندهای گمراه کننده ای در میزان باروری کل ( TFR ) «مقطعی» ایجاد کند. تشخیص اینکه باروری تا چه اندازه بوسیله اثرات تمپو(زمانی) کاهش یا افزایش می یابد، موضوع بسیار مهمی است؛ چراکه با تعمیم میزان های پایینِ باروری فعلی به آینده، این واقعیت که این میزان ها بر اثر افزایش موقتیِ سنِ فرزندآوری کاهش یافته اند، اغلبناآگاهانه نادیده گرفته می شود. در همین راستا برخی جمعیت شناسان به منظور حذف اثر تمپو(زمانبندی)، راه حل هایی برای تعدیل شاخص باروری کل ارائه داده اند که به تناسب داده های موجود و مورد نیاز، قابل استفاده می باشند. در این مقاله به شیوه مرور دیدگاه صاحبنظران جمعیت شناسی، ابتدا اثرات تمپو و کوانتوم بر شاخص های مرگ و میرو باروری مورد بررسی قرار می گیرد و سپس روشها و تکنیکهای محاسبه شاخص باروری «تعدیل شده زمانی [1] » معرفی می گردد. 2-Tempo- Adjusted

هدف عمده این پژوهش بررسی رابطه بین موقعیت اقتصادی و اجتماعی خانوار و مرگ و میر کودکان زیر یکسال در ایران به تفکیک کودکان پسر و دختر است. در این پژوهش، از متغیر ثروت، جهت نشان دادن موقعیت اقتصادی و اجتماعی خانوار و از روش تحلیل مؤلفه های اصلی برای ساختن شاخص ثروت استفاده شده است. داده های بکار رفته مربوط به بررسی جمعیتی و بهداشتی ایران است که در سال 1379 جمع آوری شده است. برای تحلیل چند متغیره از رگرسیون لاجستیک استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهند که موقعیت اقتصادی و اجتماعی خانوار (شاخص ثروت) با میزان مرگ و میر کودکان پسر و دختر رابطه معکوس دارد. تحصیلات مادران کارایی ثروت را در کاهش مرگ و میر کودکان پسرافزایش می دهد، اما چنین رابطه ای برای کودکان دختر دیده نمی شود. هم چنین میزان مرگ و میر کودکان زیریکسال درگروه های فقیر جامعه بیش از دو برابر گروه های ثروتمند است.

نخستین سکونت گاه های اقماریِ برنامه ریزی نشده با نرخ رشدهای کم سابقه، در دهه 1370 پیرامون تهران ظاهر شده و به تدریج به محدوده سایر کلان شهرها مانند مشهد، اصفهان، و تبریز اشاعه یافته است. اسکان هم زمان جمعیت در شهرهای جدید با اجرای سیاست های مسکن اجتماعی (مسکن مهر) این پرسش را به وجود آورده که آیا افزایش سریع جمعیت شهرهای جدید، ذاتی یا ناشی از اجرای چنین سیاست هایی است؟ همین تردید از سویی، مدل تحلیل اثر متغیرهای مهمی چون قیمت مسکن، فاصله و زمان صرف شده برای آمدوشد، را پیچیده تر کرده است. با تحلیل ثانویه روی داده های سرشماری و اطلاعاتی که از منابع دست دوم به دست آمده، هدف این تحقیق، مقایسه تغییر جمعیت شهرهای جدید با شهرهایی است که به عنوان رقیب قابل طرح هستند. یافته ها نشان می دهند که متغیر زمان_سفر کوتاه تر از 60 دقیقه بین شهرهای مورد مطالعه و مادرشهرها، اثر مهمی بر رشد جمعیت شهرها ندارد و افزایش آن، تنها وقتی به کاهش رشد جمعیت منجر می شود که از 60 دقیقه عبور کند. همچنین اثر مثبت قیمت مسکن بر رشد جمعیت شهرها، برخلاف انتظار و احتمالاً بیشتر نشان دهنده علیت برگشتی یا دوسویه از طریق اثر مثبت رشد جمعیت بر افزایش تقاضا و قیمت مسکن است. فاصله تا مادرشهر به عنوان یک متغیر در طول زمان ثابت، بر رشد جمعیت شهرها اثر منفی دارد، هرچند اثر مثبت آن در شهرهایی که با شهر مادر تا 50 کیلومتر فاصله دارند نیز به لحاظ نظری غیرمعنادار است. جزئیات تحقیق نشان می دهد که به دلیل تفاوت چشم گیر ضریب افزایش و رشد جمعیت، در همه این روابط، شهرهای جدید از شهرهای رقیب متمایز هستند. بهبود وضعیت زمین و مسکن و نیز توسعه حمل و نقل مناسب تر و سریع تر به منظور دسترسی به مادرشهر می تواند رشد جمعیت شهرهای جدید را بهبود بخشد.

با توجه به تغییرات اقتصادی-اجتماعی در دهه های اخیر و لزوم بررسی روابط بین نسلی، این پژوهش به بررسی ابعاد مختلف حمایت فرزندان بزرگسال از والدین مشتمل بر حمایت ابزاری، حمایت عاطفی و حمایت مالی پرداخته است. جامعه آماری این پیمایش مقطعی، زنان و مردان 18 سال و بالاتر در شهر تهران بوده که حداقل یک والد زنده داشته و هم سکنا نبوده اند. 1000 نفر به شیوه خوشه ای چند مرحله ای از 30 حوزه انتخاب شده اند. یافته ها نشان داد حمایت فرزندان بزرگسال از والدین در ابعاد مختلف یکسان نیست؛ به طوری که حمایت عاطفی از والدین بیشتر و حمایت ابزاری و به ویژه حمایت مالی کمتر گزارش شد. عوامل اثرگذار بر حمایت فرزندان بزرگسال از والدین نیز در ابعاد مختلف یکسان نبوده و متأثر از ویژگی های اقتصادی-اجتماعی، منابع، نیازها و بازدارنده ها در فرزندان بزرگسال و والدین است. حمایت ابزاری از والدین متأثر از سن والدین، ترتیبات زندگی، دین داری فرزندان بزرگسال، تعهد فرزندی و فاصله جغرافیایی است. حمایت عاطفی متأثر از دین داری فرزندان بزرگسال، تعهد فرزندی، تضاد میان والدین و تضاد با والدین است. همچنین، حمایت مالی متأثر از سن والدین، رفاه فرزندان بزرگسال، تعهد فرزندی، تضاد با والدین و فاصله جغرافیایی است. یافته ها تأییدکننده نظریه های نوع دوستی، همبستگی بین نسلی و اقتضایی است.