تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران در دوره قاجار (آقا محمد خان تا دوره ناصرالدین شاه)

۲۷.

نقدی از دیگر - ایران شناسی انگلیسی ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محسن خلیلی

منبع: پژوهشنامه علوم سیاسی دوره اول خرداد ۱۳۸۵ شماره ۲

کلید واژه ها: ایران شناسی سفرنامه ها انگلیسی ها ایرانی ها

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران در دوره قاجار (آقا محمد خان تا دوره ناصرالدین شاه)

تعداد بازدید : ۱۸۱۶ تعداد دانلود : ۸۳۶

در قرن نوزدهم میلادی، ایران« موضوع شناسایی» قرار گرفت: 1. ایران معبری استراتژیک برای نگاهبانی از هندوستان محسوب می شد؛ 2. ایران نمی بایست برای دشمنان انگلستان تبدیل به راهرویی می شد که از طریق آن بتوانند به منافع بریتانیا در هندوستان ضربه بزنند. بنابراین، رفتار سیاسی و دیپلماتیک ایران می بایست کنترل می شد. برای کنترل رفتار سیاسی و دیپلماتیک ایرانیان، آنچه ضروری به حساب می آمد آن بود که تاریخ، تمدن و فرهنگ کشور ایران می بایست« مورد و موضوع شناسایی» قرار می گرفت. نگارنده با خوانش کتاب هایی از جرج کرزن، جیمزفریزر، پرسی سایکس، آرتور هاردینگ، ریدربولارد و دنیس رایت که همگی در انگلیسی بودن مشترک هستند، می خواهد با تکیه بر برداشت ادوارد سعید، شرق شناسی انگلیسی ها را مورد کند و کاو قرار دهد. به نظر می رسد جوهر شرق شناسی غربیان، عبارت از« تثبیت آقایی و برتری غرب بر شرق» است؛ و این نکته پذیرفتنی است که شرق شناسی به مثابه یک علم، تنها وقتی پدید آمد که غرب خود را چیره و مالک عالم دانست و با تکیه بر برتری موقعیت خویش و موضع فرادستانه، نمی خواست این هژمونی را از دست بدهد. شرق به مثابه یک «دگر» یا other دنیای غرب، از یک تفکیک صرف جغرافیایی نابرابر میان فقر و ثروت به زنجیره ای از توجهات حساب شده و معطوف تبدیل می گردد. معادله حقارت شرق در برابر برتری غرب، از آن جا شکل می گیرد که دلیل چیرگی، عبارت از دانش و معرفت کشوری نسبت به کشور دیگر است. سیاحان و سفرنامه نویسان، نقش میانجی فهم «دیگری فرهنگی» را ایفا کرده اند. این سفرنامه نویسی ها و خاطره نگاری ها به ویژه برای تمدن غرب، مهم ترین واسطه درک دیگری و ابزار ساختن دنیایی از دیگر بودگی ها بر مبنای غرابت و اعجاب بوده اند؛ دنیایی که غرب آن را ساخت تا در آینه آن، خودش را بشناسد، بسازد و بر صدر نشاند.

گستره تمدنی ایران خاوری در آستانه جدایی سیاسی ایران و افغانستان