درخت حوزه‌های تخصصی

کتاب سنجی (بیبلیومتریک)، اطلاع سنجی (اینفومتریک)، علم سنجی (ساینتومتریک) و کتابخانه سنجی (لایبرومتریک)، چهار شیوه فنی اندازه گیری در علم کتابداری و دانش اطلاع رسانی است. این چهار شیوه فنی اندازه گیری در علم کتابداری و دانش اطلاع‌رسانی است. این چهار شیوه، همسان و تا اندازه ای هم معنا هستند، که به دلیل هم آمیختگی اهداف و منظورهایشان به شرح و توضیح بیشتری نیاز دارند. این مقاله، دامنه چهار شیوه مذکور، کاربرد آنها، رشد و توسعه و عوامل بالقوهء هر یک را در حل مشکلات مختلف روزمرهء کتابداری و اطلاع‌رسانی مورد بحث قرار می‌دهد.

با توجه به نقش حیاتی اطلاعات علمی و فنی، برای پیشرفت علم و تکنولوژی در توسعه اقتصادی و اجتماعی، اهمیت دستیابی پژوهشگران و متخصصان و سایر استفاده کنندگان به اطلاعات مناسب، دقیق و روزآمد، روز به روز آشکارتر میشود. در این بررسی، قصد داریم جریان تولید (تهیه)، توزیع(اشاعه) و مصرف اطلاعات را در ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم. اهداف این بررسی عبارتند از: الف) مروری کلی بر وضعیت جریان اطلاعات در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه؛ ب) عوامل بازدارنده جریان مطلوب اطلاعات در ایران؛ ج) پیشنهادها و راه حلها

عصرحاضر عصرانفجار اطلاعات است. هر قدر اطلاعات بیشتر می‌شود نقش مدیران و متخصصان اطلاع رسانی اهمیت بیشتری می‌یابد. مدیران اطلاع‌رسانی، می‌توانند نقش کتابخانه یا مراکز اطلاع رسانی را تغییر دهند و با رفع موانع آنها، در خدمات اطلاع رسانی تحول به وجود آورند. در این فرایند، متخصصان اطلاع رسانی با ارائه ایده‌های تازه و طرحهای ارزنده در پیشرفت خدمات اطلاع رسانی نقش بسزایی دارند. همچنین موسسات و شرکتهای گوناگون، با ایجاد بانکهای اطلاعاتی و شبکه‌های ارتباطی وسیع در گسترش اطلاعات موثرند. به عنوان مثال دو موسسه انستیتو نفت آمریکا (API) و انستیتو تحقیقات انرژی الکتریکی (EPRI) را می‌توان نام برد که در این مقاله به عملکرد فعال آنها اشاره شده است. مدیران گروههای اطلاع رسانی، آی. اس دی[2]، اکنون برای فعالتر کردن بخشهای خود در ارتباط با سازمانهای دیگر، فرصتهای فوق‌العاده‌ای در اختیار دارند. همچنانکه شرکتها در اقتصاد جهانی ما، خود را با حوادث سریع همگام می‌سازند، خدمات اطلاع رسانی اهمیت بیشتری می یابند. گروههای اطلاع رسانی برای استفاده کامل از این فرصتها، باید هر چه بیشتر در فعالیتهای شرکتها داخل شوند. برای دستیابی به این هدف، مدیران آی. اس. دی. باید جامه رهبری بپوشند تا در سازمانهای خود و نیز نگرش افراد خود دگرگونیهای ضروری به وجود آورند. آنچه در این مقاله ارائه شده، از تجربه مشاوران ما همراه با بررسی پیوسته از کارکرد شرکتهای بسیار بزرگ و تماس نزدیک ما با پیشرفتهای فنی در کامپیوتر و ارتباطات نشات گرفته است. در بررسی ما از شرکتهای بزرگ، روشن شد که آی. اس. دی. و متخصصان اطلاع رسانی می توانند نقش بسیار مهمتری ایفا کنند. چگونگی انجام آن به تحلیل بیشتر و همچنین گفتگو با مدیران شرکتها و افراد آشنا با شرکتهای گوناگون نیاز دارد. شرکتهای بسیار کوچکتر و مراکز دیگر خواهند دید که آگاهیهای به دست آمده از تجارب شرکتهای بزرگ را می‌توانند به طور موثر در جهت منافع کارکردهای خود به کار گیرند.

یکی از مشکلات کتابداران مرجع, پاسخگویی به سئوالاتی است که دقیق و واضح نیستند. مراجعه‌کنندگان کتابخانه, معمولاً سئوال خود را به گونه ای کلی ومبهم مطرح می‌کنند. در این گونه موارد, اگر کتابدار حدود و ثغور سئوال را مشخص نکند و مستقیماً به سراغ منابع برود, با ناکامی یا ریزش اطلاعات مواجه می شود و به تجربه درمی‌یابد که, قبل از هرگونه جستجویی, با مراجعه کننده گفتگوکند و سئوال را روشن و دقیق کند. ویلیام کتز فرآیند مرجع را شامل مصاحبهء مرجع و استراتژی مرجع می‌داند. مصاحبهء مرجع, گفتگوی کوتاه کتابدار مرجع با مراجعه کننده است و در این گفتگو, که معمولاً قبل از جستجو و مراجعه به قفسه, برگه‌دان و فهرستها و کامپیوترو ... انجام می شود, کتابدار باید سعی کند, مرز و حوزهء سئوال مرجع را مشخص کند تا بتواند به نحو بهتر و دقیقتری پاسخگو باشد. پس از مصاحبهء مرجع, کتابدار باید استراتژی مرجع را مشخص کند. در این نوشته, شگردهایی بیان می شود که نگارنده به تجربه دریافته است به استراتژی نتیجه بخشتری منجر می‌شود.

این مقاله, درباره روشهای گردآوری و مدیریت پیایندها, در کتابخانه های دانشگاهی نیجریه بحث میکند. برای تحقیق مسئله مورد مطالعه, از سه شیوه استفاده شد که عبارتند از : روش مصاحبه, بررسی مخزن پیایندها و سایر سوابق امر؛ و مشاهده فعالیتهای کتابخانه بویژه در بخش پیایندها. از یافته ها معلوم شد که کتابخانه های دانشگاهی نیجریه از سه روش : خریداری, مبادله و اهدا برای گردآوری پیایندها استفاده می کنند. روش خریداری بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد چون در وقت صرفه جویی می شود و مؤثر و قابل اطمینان و اعتماد است. مشروط به اینکه پرداخت بموقع انجام گیرد. در مدیریت مشاهده شد که بودجه بزرگترین مشکل است, بخصوص از وقتی که بازارهای ارز خارجی معمول شد. در نتیجه کتابخانه های دانشگاهی نیجریه قادر نبوده اند پیایندهای خارجی را به طور مرتب خریداری کنند. تخصیص بودجه ناچیز و استفاده از آن, کمبود کارکنان کارآمد نبود انگیزه در کارکنان, و تجهیزات ناچیز, ذخیره از مواردی بودند که در میان مشکلات مدیریت آشکار شدند. نتایج حاصل از این مقاله در جهت ارتباط پایدار و صحیح گردآوری پیایندها با مدیریت مؤثر به منزله کمک در جستجوی ما جهت کیفیت خدمات کتابخانه ای در کتابخانه های دانشگاهی نیجریه بحث می کند.

تغییرات سریع و همه جانبه, کتابخانه ها و کتابداران را در آستانة عصر جدیدی قرار داده است که با گذشتة نه چندان دور, بسیار متفاوت است. سیستمهای کامپیوتری که در کتابخانه ها, تا دهة 80 مورد استفاده قرار می گرفت, ارتباطی پیوسته و مستقیم با عملکردهای سنتی کتابخانه ها برقرار می نمود. علی رغم توانایی و قابلیتهای عملی و گستردة فهرستهای قابل دسترسی برای عموم (OPACs) و سیستمهای محلی متصل بدانها, کتابخانه ها هنوز مدلی سنتی از مجموعه های فیزیکی و محلی هستند که عمدتا از طریق ابزارهای کتابشناختی ناهماهنگ, می توان بدانها دسترسی یافت. هم اکنون پیشرفتهای قابل توجهی دیده می شود که در حال تغییر بنیاد این مدل است. تکنولوژیهای نو, فهرستهای کتابخانه ها را از راهنماهای سادة منابع به سیستمهای جامع اطلاعاتی تغییر داده اند و در مرحلة ایفای تعهد خود در انتقال مستقیم منابع اطلاعاتی کتابخانه های دنیا و مراکز اطلاع رسانی, به میز استفاده کنندگان هستند.

کتابخانه و آرشیو وجوه مشترک زیادی با هم دارند, و نباید به عنوان دو مفهوم جدا  از هم بررسی شوند هدف مشترک کتابداری و آرشیوداری, ذخیره و گسترش دانش است. ضرورت خدمات کتابخانه ای و آرشیوی به عنوان یک نهاد عمومی برای نشان دادن علت اصلی و عملکرد نهایی فراهم گردیده است. در قدیم مواد کتابخانه و آرشیو را در یک جا ذخیره می کردند. در آغاز, چون تفاوتی بین آنها احساس نمی شد, معمولا مواد مربوط به این دو, به صورت درهم نگاهداری می شد. تفاوت بین کتابخانه و آرشیو در قرن پانزدهم و بعد از اختراع چاپ پدیدار گشت. کتابخانه و آرشیو, هردو مؤسسات عمومی اند که وجودشان در زندگی ما ضروری است.

وجود سازگاری یا تضاد در امر حفاظت و نگهداری و سهیم شدن کتابخانه‌ها در منابع یکدیگر، هدف بررسی حاضر است. کتابخانه‌ها از یک طرف، با شرکت در طرح مشارکت درصدد گسترش ارزشهای علمی منابع خود هستند و از سوی دیگر، با پایین آوردن سطح استفاده از مواد و جابه جایی آن، جهت کاهش هزینه‌های حفاظت تلاش می‌کنند. به نظر می‌رسد کاغذی که نوشته بر روی آن چاپ می‌شود و محیط نگهداری مواد، از شرکت کتابخانه در طرح مشارکت، برای مواد خطر بالقوه‌تری محسوب می‌گردد. از مشکلات عمده در این راه، تعریف و کاربرد دقیق اصطلاحات حفاظت و نگهداری و نوع مشارکت است. در این مورد، بین موادی که باید به شکل اصلی خود نگهداری شوند و آنهایی که باید محتوای فکریشان را حفظ کرد، شایسته است تفاوت قائل شد. در طرح مشارکت، تنها دسته اخیر وارد می‌شوند. تهیه نسخه مجدد و تبدیل به اشکال میکرو، تنها دسته اخیر وارد می‌شوند. تهیه نسخه مجدد و تبدیل به اشکال میکرو، نوعی از حفاظت است که می‌توان قبل از امانت دادن، به منظور رفع تضاد بین دو هدف مذکور انجام داد. فائق آمدن بر مشکلات تهیه اشکال میکرو و نسخه‌های تکراری، و نحوه استفاده از آنها باید مورد توجه کتابخانه‌ها قرار گیرد. پیشرفتهای فنی، توجه بیشتر به فهرستنویسی و رده‌بندی مواد میکرو، تدوین مقررات امانت بین کتابخانه‌ای، استفاده از طرحهای تعاونی و هدایت کتابخانه‌های عضو شبکه به وسیله سازمانهای ملی، می تواند ضمن کاهش مشکلات موجود و هزینه‌های اجرایی، منافع مشارکت در طرح را افزایش دهد. در نهایت، بالا بردن کیفیت مواد مورد استفاده، اسیدزدایی و بهبود شرایط محیطی، به همراه توجه به عوامل انسانی و آموزش مدیریت کتابخانه‌ها و رفع اشکالات فنی می تواند ضامن موفقیت برنامه‌های در دست اجرا باشد.

طی روزهای 18 و19 اردیبهشت 1372 نخستین سمینار بررسی نقش اطلاع رسانی در تحقیق و توسعه، توسط کمیتهء همکاریهای اطلاع رسانی برگزار گردید. گزارش زیر، بر اساس پرسشنامه ای که بین شرکت کنندگان در این سمینار توزیع شده بود، تهیه گردیده است.

ضبط پروانه اختراع و اطلاعات موجود در آن, به تازگی و به دلایل مختلفی, برای صنعت اهمیت فزاینده ای پیدا کرده است. شرکتها, برای تحقیق و توسعه به طور جدی سرمایه گذاری می کنند. انتقال تکنولوژی بین المللی در حال افزایش است. تحقیق علمی به سویی هدایت می شود که تضمین کنند, دارای سود سریع و هنگفتی باشد. از زمانی که اهمیت پروانه اختراع در سیاستگذاری شرکتها افزایش یافته, اطلاعا ت به دست آمده از پروانه اختراع تبدیل به منبعی استراتژیک شده است. جستجوی اطلاعات, از پروانه اختراعات را میتوان تحت سه عنوان مختلف تقسیم کرد پروانه اختراعات به مثابه منابع اطلاعاتی برای تکنولوژی؛ حقوق صنعتی؛ و امور اقتصادی. هر یک از این عرصه ها مستلزم شیوه های جستجوی خاص خود است و استراتژی جستجوی هریک از آنها به یکدیگر متفاوت است.

وضعیت مراکز مدارک و کتابخانه های تخصصی ایران, از جهت استفاده از نیروی متخصص, روشهای جدید ذخیره و بازیابی اطلاعات و تجهیزات مورد بررسی قرار گرفته و مشکلات و پیشنهادات آنها در پایان مقاله درج شده است.

مرکز اطلاعات علمی و فنی کره (KORSTIC)[2] در سال 1962 تاسیس گردید. این مرکز، به عنوان کانون ملی مرکزی خدمات علمی و فنی در کره فعالیت می کرد. در ژوئن 1982 این مرکز، با موسسه اقتصاد بین المللی کره ادغام گردید. بدین ترتیب یک موسسه تحقیقات اقتصادی به نام موسسه اقتصاد صنعتی و تکنولوژی کره (KIEI)[3] به وجود آمد. در ژوئن 1991 سازمان و وظایف خدمات اطلاعات صنعتی، تکنولوژیکی از KIEI جدا شده و موسسه اطلاعات صنعتی و تکنولوژی کره (KINITI)[4] با قانون خاصی تاسیس گردید. کی نی تی یک سازمان غیر انتفاعی است که تحت نظارت وزارت بازرگانی و صنعت کره فعالیت می کند.

فهرست کتابخانه, صورتی از کتابها و سایر مواد خواندنی موجود در یک کتابخانه یا چند کتابخانه است. این صورت معرّف کتابهایی را دربرمیگیرد که طبق یک طرح معین مرتب شده اند. تفاوتش با کتابشناسی در این است که فهرست صورتی است که منابع یک مجموعه, یک کتابخانه یا منابع مجموعه ای از کتابخانه های یک ناحیه یا کشور را ثبت, توصیف و نمایه میکند. فهرستنویسی به مراحل عملیات گوناگونی گفته میشود که برای تهیه معرفهای مواد خواندنی دریک مجموعه و نگهداری آن انجام میشود.

در این مقاله، تاریخ ایجاد و توسعه کتابخانه های بیمارستانی سوئد در سالهای1920 تا 1990 مورد بحث است. نویسنده، با ذکر جزئیات، تحول و توسعه کتابخانه های عمومی و کتابخانه های بخشهای پزشکی بیمارستانها را به کتابخانه های ادغامی بیمارستانی مورد بحث قرار داده و بر این مدعاست که این نوع کتابخانه، اولین بار در سوئد تاسیس و گسترش یافته است. کتابخانه ادغامی بیمارستانی شامل دو بخش پزشکی و عمومی است که، در واقع به جای هر دو کتابخانه انجام وظیفه می کند. در حال حاضر، زمینه فعالیتهای این کتابخانه ها از داستانگویی برای کودکان، تا جستجوهای کامپیوتر گسترده است، و ارائه خدمات شامل کارکنان بخش پزشکی، بیماران، و اقوام بیماران است.

یافتن الگوریتمی جهت جلوگیری از واکنشهای زنجیره‌ای به شکل یک polynomial غیرممکن است؛ اما با تبعیت از روشهای این مقاله، می‌توان این گونه واکنشهای مخرب را در شبکه‌های کامپیوتری کاهش داد.

کتابخانه‌ها در استرالیا مانند دیگر نقاط جهان در دوره ای از تحول به سر می بردند. رشد بی رویه حجم اطلاعات همراه با افزایش قیمت اطلاعات چاپ شده- بویژه پیایندها- و نوسان نرخ ارز سبب شده است که کتابخانه ها توان خرید بخش عظیمی از اطلاعات را نداشته باشند. ایجاد شبکه با دیگر تهیه کنندگان اطلاعات به صورت امری ضروری در آمده است. در این زمینه کتابخانه های استرالیا با مشکلاتی مواجه اند که عمدتا دسترسی به فهرست مجموعه های دیگر کتابخانه ها و دستیابی سریع به مدارک خارج از کشور را میتوان ذکر کرد.

آدونیس» در اسطوره‌شناسی یونان باستان، جوانی است با زیبایی چشمگیر. او که از درخت صمغ متولد شده بود، نیمی از سال را با «پرسفونه»، الهه عالم مردگان، و نیمه دیگر سال را با «آفردیته»، الهه عشق، می‌گذراند. در طول اقامت موقت سالانه آدونیس در عالم مردگان، از اواخر پاییز تا اوایل بهار و آفردیت در جستجوی او ناپدید می‌شد و زمین را بی‌حاصل باقی می‌گذاشت و سرانجام، در بهار او را بازمی‌یافت. در کتابداری، آدونیس واژه اختصاری یک سرویس آزمایشی تحویل مدرک است که کلیه مقالات 224 مجله زیست پزشکی منتشره در سالهای 1987و 1988 را فراهم می‌سازد. ادونیس جدید ممکن است، مثل همتای اساطیری خود برای رسیدن به یک مصالحه بین دو گروه کتابداران و ناشران مفید واقع شود. در چند سال گذشته، شکاف بین بازیابی سریع و موثق اطلاعات از طریق پایگاههای بین‌المللی و تاخیر کند و وقت‌گیر در تحویل مدرک، بیش از پیش خود را نشان داده است. درحالی که شما برای فتوکپی مقاله ای که به آن نیاز مبرم دارید، مجبورید یک تا دو ماه معطل شوید، هر نوع تکنولوژی کامپیوتری چه اندازه می‌تواند مفید واقع شود؟ تا چند سال پیش، کتابداران معتقد بودند که تهیه میکروفیلم مجلات، می‌تواند راه خروجی از این مخمصه باشد. حال می‌دانیم که این وسیله جدید نیز، دسترسی سریعتری را ارائه نمی‌کند و گران هم هست. ذخیره نوشته‌ها در پایگاهها تمام متن ـ راه حل پیشنهادی دیگر- مشکلات دیگری را تحمیل می‌کند: عکسها و حتی فرمولهای ریاضی و شیمی را نمی‌توان ذخیره و تکثیر کرد و دسترسی مستقیم هم گران تمام می‌شود. از چند سال پیش، وقتی سیستمهای ذخیره انبوه مثل دیسکهای نوری 12 اینچ و CD-ROM مورد استفاده قرار گرفت، وضع عوض شد. متنها و حتی عکسها می‌توانند به صورت رقم درآمده و روی دیسکها ذخیره شوند. به نظر می‌رسد با این تکنولوژی جدید، می‌توان کارگاهی Workstation ایجاد کرد که یک سیستم کامپیوتری متکی به PC را به یک CD-ROM ران و یک چاپگر لیزری متصل کند و اطلاعات تمام متن روی دیسکهای لیزری را بازیابی، و خروجی چاپ شده تهیه نماید.

استفاده از دستگاه فاکسی میلی یا پست تصویری از سالها پیش در کشورهای صنعتی رواج دارد. در ایران به لحاظ کًندی خدمات پستی, استفاده از فاکسی میلی در ارتباطابات بین شهری بخصوص در ارائه خدمات اطلاعاتی, به صورت امری ضروری درآمده است. چگونگی ارائه بموقع این گونه خدمات به متخصصان سراسر کشور, از مطالبی است که عموما مطرح می شود. در این مقاله, چگونگی استفاده از پست تصویری در ارائه خدمات اطلاعاتی به پزشکان مناطق دور افتاده, بررسی شده است.

کتابخانه ملی اتحاد جماهیر شوروی که به کتابخانه دولتی لنین معروف است، یکی از بزرگترین کتابخانه های جهان و مخزن نوشته های مردم جمهوریهای شوروی و سایر کشورها است. این کتابخانه در مقایسه با کتابخانه های ملی بزرگ دنیا، 500 سال از کتابخانه ملی فرانسه، 00 سال از کتابخانه ملی انگلستان و 50 سال از کتابخانه کنگره آمریکا جوانتر است. در این کتابخانه، کتب خطی، کتب چاپی و اسناد و مدارک گوناگون در زمینه های مختلف دانش بشری نگهداری می شود. دستیابی به این منابع در قانون اساسی برای کلیه شهروندان شوروی و سایر متقاضیان از دیگر کشورها تضمین گردیده است.

در دوره هایی از انتشار مجله چکیده در زمینة علوم اجتماعی که مسئولیت آن بعهدة نگارنده بود، ضمن بحث و گفتگو با همکاران چکیده نویس، همچنین طی تدریس چکیده نویسی در دوره های آشنایی با فعالیتهای اطلاع رسانی در مرکر اسناد و مدارک علمی و دیگر مراکز و سازمانها، گاه دیده می شد که بعضی موارد در ذهن همکاران یا شرکت کنندگان در کلاسها، ابهامها و اشکالهایی وجود دارد. در اینجا می خواهیم این ابهامها و اشکالها را مورد بررسی قرار دهیم و دربارة مسائل مربوط به آنها گفتگو کنیم