علی گراوند

قصه پردازی در غزل میراثی است که از شاعران پیشین به عطّار رسیده و او آن را گسترش داده است. عطّار در حدود 872 غزل، 62 قصّه (حدوداً در هر 14 غزل، یک قصّه) آورده که بیشتر نتیجه احوال عرفانی و تجربیات روحانی اوست. از این رو، این پژوهش قصد دارد با بررسی ساختار داستان های عطّار به نظامی واحد در داستان پردازی و الگوهایی خاص در سلسله کنش ها دست یابد که به احکام کلی درباره قصّه پردازی عطّار در غزل رهنمون می شود. هدف از این کار شناخت نظام فکری حاکم بر واقعه های عرفانی عطّار است؛ زیرا از این رهگذر بهتر می توان به تفسیر و تحلیل آثار او پرداخت. بدین منظور، به تحلیل ریخت شناختی قصّه ها بر اساس روش ولادیمیر پراپ و دیگر روایت شناسان معروف پرداخته شد. نتایج تحلیل نشان داد که تمام قصّه ها دارای ساختار داستانی واحدی هستند که از سه قسمت وضعیّت اوّلیّه، قسمت میانی و نتیجه و پیامد تشکیل شده اند و توالی کنش ها در آن ها نیز از چهار الگوی متفاوت پیروی می کند که عموماً با ورود یکی از شخصیّت های اصلی قصّه شروع و به دیدار بین دو شخصیّت اصلی می انجامد. همچنین دریافته شد که پس از دیدار ممکن است چهار دسته کنش روی دهد که عبارت اند از شراب نوشی، اعمال شگفت، گفت و گو و انجام عملی معمولی از سوی شخصیّت دوم قصّه که این کنش ها منجر به نتایجی می شوند که بیان گر احوال عرفانی عطّار هستند.

وجود فرقه ها و مکاتب مختلف در نیشابور در عهد سلجوقیان باعث رونق مناظرات اعتقادی و منازعات مذهبی زیادی شده بود. در خراسان، طیف وسیعی از بحث ها، همانند سؤالاتی درباره-ی آزادی عمل مشروع، تبیین عبادت زاهدانه و این که آیا سود مادّی در تضادّ، با تقوای راستین است یا نه، در جریان بود. در نیشابور، شافعیان، حنفیان، کرّامیان و دیگر فرقه ها، در مورد مسائل مذکور با یکدیگر توافق نظر نداشتند و رقابتی خصمانه برای کسب قدرت سیاسی و اجتماعی بین آنان وجود داشت. این چالش ها و برخوردها به جای این که زمینه ی توسعه ی عقلانیّت و معنویّت را در جامعه فراهم کند، آن را به سوی انحطاط کشاند. این مقاله در جستجوی یافتن پاسخی مناسب برای این پرسش است که دلیل اصلی و واقعی منازعات و کشمکش بین فرقه های مختلف نیشابور در عهد سلجوقیان چه بود؟ از نظر نگارندگان این مقاله، مذهب حنفی، مذهب مورد پذیرش حکومت و بیش تر مناصب بالای حکومتی، باعث تعارضات عمیقی در میان عموم مردم شده بود؛ همین عامل باعث زد و خوردهای اجتماعی در میان توده ی مردم شد. تاکنون تحقیقی جامع در این زمینه صورت نگرفته است. بنابراین پژوهش در این زمینه ضروری به نظر می رسد.

ذهن مولانا، به واسطه اشتغال خانوادگی به وعظ و قصه، چنان به قصه پردازی خوگرفته است که در هیچ یک از آثارش از تاثیر آن برکنار نمانده است. چنان که حتی در غزل نیز قصه گفته است که کاملاً بدیع و منحصر به فرد است. این قصه ها گاه بسیار کوتاه هستند و در یک یا دو بیت ارائه می گردند و گاه نیز نسبتاً طولانی هستند. قصه های غزلیات شمس دارای انواع مختلفی چون قصه های رمزی، قصه های تمثیلی، قصه های انتزاعی، قصه های برساخته و قصه های واقعی و تاریخی هستند.

مولانا در غزل نیز قصه پردازی کرده است. این قصه ها دارای انواع گوناگونی هستند. بخشی از این قصه ها مربوط به احوال، مکاشفات و مشاهدات عرفانی مولاناست. ازاین رو این نوع قصه ها به صورت رمزی و در هاله ای از ابهام و رازگونگی شناور هستند و ماهیتی رمزی دارند. این قصه ها دارای یک ساختار کلی و واحد به صورت یک اَبَرقصه هستند. شناخت این ساختار راهی است برای تحلیل ساختار ذهنی مولانا. در این ساختار کلی(ابر قصه) ابتدا با ورود یکی از اشخاص اصلی قصه(عاشق یا معشوق) در جایی، شکل می گیرند و به دنبال آن بین عاشق و معشوق دیدار و ملاقات روی می دهد. به دنبال دیدار و ملاقات یکی از چهار کنش یا عمل زیربنایی شراب نوشی، دیدن احوال شگفت و غیره منتظره، گفتگو و دردمندی و علاج و درمان درد می آید. هر کدام از این کنش ها به نوبه خود نتایج و پیامدهایی به دنبال دارند که پس از ذکر آنها قصه به پایان می رسد. نمودار کلی این قصه ها به این صورت است: نتیجه و پیامد- یکی ازاعمال زیربنایی چهارگانه دیدار و ملاقات- ورود 1- شراب نوشی 2- دیدن احوال شگفت 3- گفتگو 4- دردمندی و علاج درد این ساختار در واقع بیانگر اشتیاق و آرزوی مولانا برای دیدار و ملاقات شمس به عنوان نمودی از ذات حق و در نهایت اتصال و اتحاد مولانا با منشا و مبدا عالم هستی است.

«سرمایه ی اجتماعی» از مفاهیم مهمّ جامعه شناسی است و درسایر علوم نیز به آن توجّه شده، روابط اجتماعی اساس این رویکرد است و از آن به عنوان سرمایه ای در کنار سایر انواع سرمایه(انسانی، مادّی، فیزیکی و غیره) نام می برند. سرمایه ی اجتماعی سه مؤلّفه ی هنجارگرایی، اعتماد و مشارکت دارد. مبانی و اصول این نظریه در نظر اندیشمندان قدیم وجود داشته ؛ ازجمله سعدی بواسطه ی سفرهای متعدد و نشست وبرخاست با افراد مختلف، با زیر و بم زندگی جوامع عصر خویش آشنایی داشته و برای رسیدن به جامعه ی آرمانی نظریه ای جامع دارد که در بوستان آمده است. بوستان اثری تعلیمی- اخلاقی است و این پژوهش برای آشنایی با نظر اجتماعی سعدی، مؤلّفه ی مشارکت را  در بوستان به شیوه ی اسنادی همراه با تحلیل محتوا بررسی نموده و نشان داده که جایگاه بسامدی مؤلّفه مشارکت در بوستان بعد از هنجارگرایی و اعتماد قراردارد. از بین شاخص های آن، مشارکت اجتماعی بالاترین بسامد را داشته و از نظر نوع مشارکت، مشارکت برون سویه که نشانه ی روابط عاطفی جامعه ی مطلوب سعدی است، دارای بیشترین فراوانی است و بعد از آن مشارکت درون سویه قرار می گیرد. مشارکت بر اساسِ تقسیم کار- مشارکت تخصصی-  دارای بسامد صفر بوده است و این یافته با ویژگی های جامعه تمایز نیافته عصر سعدی همخوانی دارد.

شکل گیری گروه های بنیادگرای اسلامی مانند القاعده، طالبان، داعش ، جبهه النصره در خاورمیانه به شکلی اساسی بر روندهای سیاسی این منطقه تاثیر گذاشته و این تاثیر گذاری علاوه بر ابعاد داخلی دولت ها، در سطح ژئوپولیتیک منطقه ای نیز قابل مشاهده است. در واقع، گروه های بنیاد گرا با توسعه فعالیت خویش در گسترده قلمروی سرزمینی خاورمیانه، معادلات سیاسی و ژئوپلیتیکی جدیدی در منطقه به وجود آوردند. پدیده بنیادگرایی اسلامی در خاورمیانه که در قالب فعالیت های گروه های افراطی- تروریستی نمود پیدا کرده، یکی از مشخصه های بارز پویش های امنیتی در خاور میانه محسوب می شود. اما علی رغم اینکه این گروه ها در یک رویکرد کلی تحت عنوان جریان بنیاد گرایی مورد بررسی قرار گرفته اند، در کنار شباهت های ایدئولوژیکی، تفاوت میان گروه های افراطی در ابعاد سیاسی به چشم میخورد. سوال محوری این پژوهش بر این مبنا است که، وجوه اشتراک و افتراق گروه های بنیادگرای طالبان، القاعده، داعش، جبهه النصره و جیش الاسلام در خاورمیانه کدامند و تاثیر آن بر امنیت ملی ایران چیست؟ یافته های این پژوهش نشان می دهد مهمترین وجوه اشتراک این گروه ها در مولفه مذهبی ایدئولوژیکی، و تفاوت های آنها نیز در مولفه های سیاسی می باشد. و مهمترین تاثیرات  این گروه های تروریستی بر امنیت ملی ایران تهدید عمق استراتژیک ایران، فراهم کردن بستر مداخله سیاسی و نظامی قدرت ها ی فرامنطقه ای، تضعیف در حاکمیت و شکاف در محور مقاومت، رقابت گفتمانی بین شیعه و سنی، به هم خوردن موازنه به نفع رقبای منطقه ای ایران مد نظر حامیان این گروههای تروریستی بوده است. پژوهش حاضر از روش مطالعه تطبیقی یا مقایسه ای با استفاده روش کتابخانه ای و اسنادی، کتب مربوطه، نشریات و مطبوعات، مقاله ها و مجلات، سایت های اینترنتی به کار گرفته شده و در تهیه نقشه  از نرم افزار GIS استفاده شده است

سبک شناسان در سه سطح زبانی، ادبی و فکری به بررسی آثار ادبی می پردازند؛ در این میان سطح فکری اهمیت بسیار دارد. این نوشتار به دنبال آن است که ویژگی های سبکی شعر منوچهری را در سطح فکری مشخص کند و نشان دهد که کدام افکار و اندیشه ها در شعر منوچهری باعث تمایز شعر او از دیگران شده اند؟ و اینکه کدام مختصه های فکری در شعر منوچهری اهمیت بیشتری دارند؟ در شعر منوچهری اندیشه های بسیاری وجود دارند که در بین آن ها شادمانی و خوشگذرانی از اهمیت بسزایی برخوردار و سامان دهنده سایر اندیشه های منوچهری است. علاوه بر آن، وصف طبیعت و جلوه های گوناگون آن، مدح و ستایش، باده نوشی، عشق، موسیقی، خودستایی و مفاخره، استفاده از معلومات علمی مختلف و عربی مآبی از تشخص و برجستگی بیشتری برخوردارند و تشخص سبکی ایجاد می کنند.

رمان نفس ها و هوس ها نوشته رضا شابهاری از رمان های مثبت نگرِ جنگِ تحمیلی دهه شصت است که محور اصلی آن را طرح نوستالژیک ارزش ها در برابر تغییر و تعارض فرهنگی در دو برهه زمانی قبل از انقلاب و بعد از انقلاب تشکیل می دهد. نویسنده با ارائه روایت خطّی شکل از نظر زاویه دید و توصیفات واقعی از جهان بیرونی، توانسته جامعه ایران ِزمانِ انقلاب و جنگ را به خوبی به تصویر بکشد. این مقاله با روشی توصیفی - تحلیلی، به هدف شناساندن رمان نفس ها و هوس ها به عنوان یکی از رمان های برگزیده جنگ که کمتر موردتوجه پژوهشگران قرار گرفته است؛ می کوشد عناصر مهم ساختاری و محتوایی آن را برای نخستین بار تحلیل و بررسی کند. بر طبق این جستار، در این رمان دو جامعه توصیف می شود: جامعه جنگی و جامعه شهر. داستان به سبب شکل کاملاً رئالیستی خود، صحنه های نمادین ندارد. از دیگر دستاوردهای این پژوهش عبارت است از: صحنه پردازی های توأم با تشبیه و استعاره همراه با کلام جدّی و موقّر نویسنده با چاشنی اعتقادات مذهبی و تقسیم جامعه تهران به دو شخصیت بالاشهر و پایین شهر و به تبع آن برخاستن قهرمان از پایین شهر و ضد قهرمان از بالای شهر، تقدّس و احترام به شهدا و رزمندگان از مهم ترین ارکان مردم شناسی رمان نفس ها و هوس ها است.

تحلیل رفتار متقابل نظریه ای در روانشناسی است که در هر زمینه ای که نیاز به درک افراد، روابط و ارتباطات و مشاوره باشد، به کار می رود. این نظریه به روابط درونی شخصیّت ها و رابطه ی انسان ها با یک دیگر توجّه ویژه دارد و تأکید می کند که اگر افراد با یک دیگر روابط سالم، صمیمانه و صادقانه داشته باشند و آن را جایگزین روابط مخرّب، منفی و تحقیرآمیز نمایند، قادر خواهند بود که از فشارهای روانی خود و دیگران بکاهند و از زندگی لذّت بیشتری ببرند. با بررسی اَبعاد شخصیّت های این حکایت می توان شناخت بهتری از افکار و احساسات پیچیده ی انسان هایی که شخصیّت های حیوانی نماد آنان هستند و هر یک در مقام والد یا کودک و بالغ نقش ایفا می کنند، به دست آورد. این پژوهش به شیوه ی توصیفی و تحلیلی و بر اساس نظریه ی تحلیل رفتار متقابل اریک برن حکایت روباه و خروس از مرزبان نامه را تجزیه و تحلیل می کند. جامعه ی آماری این پژوهش را شخصیت های این حکایت تشکیل می دهند. ابزار پژوهش شامل اَبعاد شخصیتی و حالات روحی و روانی شخصیت ها است. از نتایج این پژوهش می توان به اهمّیّت کاربرد این نظریه در حل مشکلات احساسی و رفتاری اشاره کرد، هم چنین تأثیر پیام های صادر شده از جانب دیگر شخصیت ها در واکنش ها و رفتارهای اشخاص مشخص می شود، و این که اهمّیت تطبیق این نظریه با آثار ادبی به خوبی آشکارا می گردد. در این اثر روابط متقابل شخصیت ها از نوع متقاطع و رفتارها در جهت تأمین اهداف شخصی است که نهایتاً به اختلال در رفتار آن ها منجر می شود.

بوطیقا روش تحلیل ساختار ادبی آثار روایی، فنّ یا شگرد شناخت نحوه شکل گیری ساختار روایت است و هدفش شناخت قوانین عامی است که ناظر بر آفرینش یک اثر ادبی است. این نوع نگاه و کارکرد، منشأ نظریاتی مانند ریخت شناسی و روایت شناسی بوده است. لذا در این پژوهش سعی شده است تا براساس روش تحقیقی تحلیلی- توصیفی و شیوه ی کتابخانه ای عناصر روایی منظومه «گل و نوروز» خواجوی کرمانی بر اساس الگوی پراپ تحلیل و بررسی شود تا روشن گردد. این منظومه تا چه حد براساس الگوی پراپ قابلیّت بررسی دارد. مبحث دیگر بررسی انواع شخصیّت های انسانی و غیرانسانی و کارکرد های خاص هر کدام از آن ها با 7 حوزه عملیاتی است که پراپ بر شمرده است که این شخصیّت ها تا چه میزان با الگوی پیشنهادی پراپ مطابقت دارد. همچنین موضوع پی رفت های داستانی که در این منظومه آمده است مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته تا چگونگی ارتباط این پی رفت ها با داستان جامع گل و نوروز مصور خواجوی کرمانی مشخص گردد. نتایج حاصله بیانگر این است که این منظومه ضمن داشتن ظرفیت و قابلیت بررسی و قابلیت های روایی منحصربه فرد اصول و قوانینی را دارد که با نظریات روایت شناسی مطابقت دارد. اهداف تحقیق شناخت نحوه شکل گیری ساختار روایت در منظومه مصور گل و نوروز خواجوی کرمانی. مطالعه الگوی پراپ در روایت شناسی منظومه گل و نوروز خواجوی کرمانی. سؤالات تحقیق نحوه شکل گیری ساختار روایت در منظومه مصور گل و نوروز چگونه است؟ چگونه می توان از الگوی پراپ در روایت شناسی منظومه گل و نوروز خواجوی کرمانی استفاده کرد؟

در این مقاله که به شیوه توصیفی و تحلیلی نگاشته شده است، مطابق نظریه ریخت شناسی پراپ، به تحلیل و مقایسه ساختار روایی 13منظومه عاشقانه رمزی و تمثیلی پرداخته شده است. این منظومه ها ورای ظاهر عاشقانه و روایی، به سبب بن مایه های رمزی، تمثیلی و عرفانی در میان منظومه های عاشقانه ادبیات فارسی، ساختاری متمایز دارند. نتایج حاصل از پژوهش، پس از تجزیه و تحلیل منظومه ها بر اساس الگوی روایی پراپ و همچنین کشف پیوند بینامتنی مشترک میان آن ها، بیانگر این است که منظومه ها از لحاظ ساختار، کارکرد، شخصیّت، مشابه و نزدیک به هم هستند و از قراردادهای تقریباً یکسانی پیروی می کنند. این منظومه ها بر مبنای 19 کارکرد اصلی و چهار تیپ شخصیّتی(قهرمان، شاهزاده خانم، یاریگر و شریر) بنا نهاده شده اند. طرح کلی روایت در منظومه ها، گویای ساختار روایی مشابه آن ها است که به صورت تغییر وضعیت از حالت متعادل و بازگشت دوباره به حالت تعادل است. بر این اساس با توجّه به نحوه به هم ریختن تعادل و حرکت آفرینی در صحنه آغازین قصه ها، دو الگوی کلی برای ساختار روایی داستان ها وجود دارد: 1.حرکت آفرینی بر اساس نیاز 2. حرکت آفرینی بر اساس نیاز و شرارت شریر.

این پژوهش با رویکرد شناختی و روش توصیف ابیات و تحلیل آنها بر اساس استعاره شناختی بر مینای کتاب « استعاره هایی که با آنها زندگی می کنیم»  به بررسی استعاره مفهومی « عشق سفر است» در غزل اول دیوان حافظ پرداخته است.  نگارندگان به این نتیجه رسیده اند که غزل اوّل دیوان حافظ براساس استعاره مفهومی «عشق سفر است» سروده شده و تمامیت آن براساس این استعاره قابل شرح و تفسیر، و تمام اجزای آن است به گونه ای که حافظ با به کارگیری این طرح واره بر آن است تا جنبه هایی از عشق را برای خوانندگان پنهان و جنبه هایی دیگر را برجسته کند. درواقع او تعمداً جنبه ای از بزرگی عشق را نشان می دهد که قدر و منزلت خویش را در دنبال کردن مقصود و معشوق بالا ببرد و اگر درجایی نتوانست به مقصود نایل شود با نشان دادن سختی های راه عشق با برانگیختن احساسات مخاطب او را همراه خویش ساخته،  برایش توجیهی آورده باشد. هم چنین حافظ در این غزل هر آنچه در سیر و سلوک عرفانی با آن روبه رو شده در تناظر با اسباب و لوازم سفر قرار داده و نوشته است.