بشیر جم

بشیر جم

مدرک تحصیلی: استادیار زبان شناسی، دانشگاه شهرکرد، چهارمحال و بختیاری

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۲۵ مورد.
۱.

چگونگی رفع التقای واکه های کشیده با واکۀ تکواژ جمع در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان و گویش های غرب ایران سال یازدهم تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴۱ 1 - 16

کلید واژه ها: کوتاه شدگی جبرانی التقای واکه ها درج همخوان میانجی غلت شدگیِ واکه نظریه لایه ایکس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۸ تعداد دانلود : ۹۸
از شش واکه زبان فارسی واکه های /u:/، /i:/ و /A:/ کشیده هستند. التقای واکه ها ناشی از افزوده شدن تکواژ جمع /-An/ به اسم های مختوم به واکه /u:/ توسط غلت [w] و در اسم های مختوم به واکه های /i:/ و /A:/ توسط غلت [j] برطرف می شود. ضمن اینکه واکه های افراشته /u:/ و /i:/ کوتاه تر تلفظ می شوند؛ ولی تغییری در کشش واکه افتاده /A:/ رخ نمی دهد. هدف این پژوهش تحلیلی این است که مشخص کند در فاصله میان بازنمایی واجی و بازنمایی آوایی چه اتفاقی افتاده است. به این منظور، دو فرضیه تحلیل و بررسی شده اند: طبق فرضیه نخست، طی فرایند غلت شدگیِ واکه یک جزء از هریک از واکه های افراشته کشیده /u:/ و /i:/ به غلت معادل آن یعنی [w] و [j] تبدیل شده و به عنوان همخوان میانجی میان دو واکه قرار گرفته است. امّا براساس فرضیه دوم، التقای واکه ها از رهگذر درج همخوان میانجی برطرف شده و پیامد این درج رخداد فرایند «کوتاه شدگی جبرانی» است. در این پژوهش استدلال می شود که فرضیه دوم درست است. این فرضیه سپس در چارچوب نظریه بهینگی تحلیل می شود
۲.

فرایندهای اخفاء و اقلاب در قرائت قرآن کریم بر پایه نظریه بهینگی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علم زبان سال نهم پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱۶ 245-270

کلید واژه ها: قرآن کریم اخفاء اقلاب همگونی جایگاه تولید خیشومی نظریه بهینگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۶ تعداد دانلود : ۸۴
قرائت قرآن کریم دارای ویژگی های واج شناختی خاص خود است که فراتر از چارچوب سنتیِ تجوید، قابلیت بررسی در چارچوب نظریه های نوین علم واج شناسی را نیز دارد. دو فرایند اخفاء و اقلاب دو گونه از فرایندهای همگونی جزئیِ همخوان /n/ با همخوان مجاور در جایگاه تولید به شمار می روند. فرایند اخفاء در بافتی رخ می دهد که همخوان /n/ پیش از پانزده همخوان گرفته دهانی یعنی/z/ ، /ẓ/، /s/،/ṣ/ ، /t/،/ṭ/ ،/d/ ،/ḍ/ ،/q/ ،/f/ ، /k/،/ʤ/ ، /ʃ/، /ð/ و /θ/ قرار داشته باشد. فرایند اقلاب نیز شامل همگونی در جایگاه تولید لبی است که در بافتی رخ می دهد که همخوان /n/ پیش از همخوان دولبی /b/ قرار داشته باشد. اقلاب را می توان یکی از گونه های فرایند اخفاء به شمار آورد، زیرا در هر دو فرایند «همگونی جزئی جایگاه تولید خیشومی» رخ داده است. ازاین رو، همخوان /b/ باید در فهرست همخوان های ایجادکننده اخفاء گنجانده شود و نباید اقلاب را فرایند جداگانه ای دانست. پس، همخوان های ایجادکننده فرایند اخفاء را باید شانزده مورد برشمرد. هدف از این پژوهشِ توصیفی تحلیلی در چارچوب نظریه بهینگی، پاسخ به این پرسش است که چه محدودیت هایی و در قالب چه رتبه بندی موجب رخداد این فرایندها می شوند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که محدودیت AGREE[place] عامل اصلی رخداد فرایند همگونی جایگاه تولید خیشومی در دو فرایند اخفاء و اقلاب است. همچنین، محدودیت *[-long N]Obs عامل کشش همخوان خیشومی پیش از همخوان گرفته است.
۳.

بررسی صورت آوایی واژه های جمع مختوم به همخوان در گویش قاینی بر پایه نظریه بهینگی لایه ای(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان پژوهی سال چهاردهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۵ 99 - 128

کلید واژه ها: نشانه جمع تیرگی عکس زمینه برچین تیرگی عکس زمینه چین نظریه بهینگی لایه ای قاینی فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۸ تعداد دانلود : ۱۰۹
نشانه جمع در گویش قاینی در اسم های مختوم به همخوان به صورت [-u] بازنماییِ آوایی دارد. صورت زیرساختی نشانه جمع در قاینی فارسی بر خلاف فارسی معیار که /-hA» یا «ان/ -An» بوده، فقط پسوند /-An/است. این صورت زیرساختی تحت تأثیر دو فرایند واجی افراشتگی پیش خیشومی و حذف /n/ پایانی به صورت روساختی [-u] تغییر می کند که نمونه ای از تعامل تیره عکس زمینه برچین به شمار می آید. در مواردی که واژه یا تکواژی به اسم جمع افزوده شود، /n/ نشانه جمع با وجودِ فراهم بودن شرایط آن، حذف نمی شود. این عدم حذف /n/ پایانی پیامد تعامل فرایندهای حذف همخوان /n/ پایانی و حذف کسره اضافه /e/ است که نوعی تعامل عکس زمینه چین به شمار می آید. هدف این پژوهش، توجیه این تعامل های تیره در چارچوب نظریه بهینگی است. ولی از آن جاکه رویکرد بهینگی موازی از عهده تبیین این تعامل های تیره بر نمی آید، از رویکرد بهینگی لایه ای بهره جسته ایم.
۴.

تحلیل تلفظ گفتاری صورت های مضارع فعل «دادن» بر پایه نظریه بهینگی موازی و رویکرد پیاپی گزینیِ هماهنگ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان شناسی و گویش های خراسان سال چهاردهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲۹

کلید واژه ها: فعل « دادن» التقای واکه ها تیرگی واج شناختی حذف هجا رویکرد پیاپی گزینی هماهنگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۷ تعداد دانلود : ۸۳
صورت های مضارع فعل «دادن» شامل «می دهم»، «می دهی»، «می دهد»، «می دهیم»، «می دهید» و «می دهند» از افزوده شدن پیشوند مضارع اخباری (mi-) و شناسه های /-am/، /-i/، /-ad/، /-im/، /-id/ و /-and/ به بن مضارع فعل «دِه» ساخته می شوند. تلفظ این صورت ها از سه هجا در گونه رسمی به دو هجا در گونه گفتاری کاهش می یابد. طبق «اصل کوشش کمینه» دلیل کاهش شمار هجاها گرایش گویشوران برای صرف انرژی و کوشش کمتر در تولید عناصر زبانی است. هدف پژوهش پیشِ رو تحلیل فرایندهای واجی، ارائه و رتبه بندی محدودیت هایی است که برهم کنش شان موجب رخداد این فرایندهای واجی شده است. رتبه بندیِ به دست آمده به تدریج تکمیل می شود تا در نهایت بتواند تبیین کننده همه تلفظ های این صورت ها باشد. علت اولیه تغییر تلفظ این صورت ها رفع التقای واکه /e/ی فعل«دِه» با واکه های شناسه هاست که از رهگذر حذف واکه /e/ی فعل صورت می پذیرد. فرایندهای دیگری که در صورت های مختلف فعل «دادن» رخ می دهند شامل حذف همخوان /d/ی شناسه ها، درج همخوان [n] و افراشتگی هستند. در تلفظ گفتاری صورت های «می دهد» و «می دهید» تیرگی واجشناختی از نوع زمینه چین رخ داده است که با بهره گیری از محدودیت های ویژه دسترسی دار به اطلاعات ساخت واژی مورد تحلیل قرار گرفته اند. افزون بر این که تحلیل تیرگی در تلفظ گفتاری صورت «می دهد» در چارچوب رویکرد «پیاپی گزینیِ هماهنگ» انجام شده است.
۵.

بررسی تلفظ اسم های جمعِ دارای واکۀ پایانی در گویش قاینی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان فارسی و گویش های ایرانی سال ششم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (شماره ۱۲) 29 - 54

کلید واژه ها: اسم جمع واکه پایانی تیرگی عکسِ زمینه چین/ برچین بهینگی لایه ای گویش قاینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۴ تعداد دانلود : ۱۲۰
درگویش قاینی در واژه های مختوم به واکه های /ou/،/ɑ/و/a/، نشانه جمع به صورت [au] بازنمایی آوایی دارد و در واژه های دارای واکه های /i/،/u/ و/e/ نشانه جمع به صورت [u] تلفظ می شود. این صورت های روساختی مؤید صورت زیرساختی /-ɑn/ برای نشانه جمع در قاینی است. در تبیین این امر براساس رویکرد بهینگی لایه ای، نگارندگان داده های پژوهش را در سه سطح ستاک، واژه و فراواژگانی بررسی کردند. نتایج یافته ها نشان داد فرایندهای واجی افراشتگی پیش خیشومی و رفع التقای واکه ها در سطح ستاک و فرایندهای تغییر واکه و حذف / n/ی پایانی در سطح واژه رخ می دهند. اشتقاق روساختی داده ها پیش از اعمال سطح فراواژگانی بیانگر تیرگی تعامل زمینه برچین بین فرایندهای افراشتگی پیش خیشومی و حذف /n/ی پایانی بود. در سطح های فراواژگانی که در دو حالت افزودن ضمیر متصل ملکی سوم شخص مفرد /in/ و ضمیر ناپیوسته اول شخص جمع /mɑ/ به برون داد سطح واژه بررسی شد فرایندهای واجی ای مانند حذف /n/ی پایانی و ساده شدن واکه مرکب دخیل هستند. در سطح فراواژگانی نیز تیرگی تعامل زمینه چین بین فرایندهای حذف کسره اضافه و حذف /n/ی پایانی مشاهده می شود. ازاین رو، در این پژوهش، در چارچوب بهینگی لایه ای تعامل های تیره موجود در اشتقاق های روساختی اسم های جمع دارای واکه پایانی در گویش قاینی بررسی می شود. بهینگی لایه ای نسبت به بهینگی موازی در تبیین تغییرات آوایی تیره در مرز تکواژها کارایی بیشتری دارد.
۶.

بررسی گسترش معنا و بافت کاربردی واژه ها و عبارت های مذهبی در فارسی گفتاری بر پایه نظریه ربط(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان شناسی و گویش های خراسان سال سیزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۴ 55 - 82

کلید واژه ها: واژه های مذهبی عبارت های مذهبی گسترش معنایی گسترش بافت کاربردی نظریه ربط

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۹ تعداد دانلود : ۱۴۸
زبان فارسی واژه ها و عبارت های مذهبی بسیاری را از عربی وام گرفته است. شماری از این واژه ها و عبارت ها نسبت به معنا یا بافت کاربردی اولیه شان دستخوش انواع گسترش معنا یا گسترش بافت کاربردی شده اند. منظور از گسترش بافت کاربردی این است که معنای اولیه این واژه ها و عبارت ها تغییر نکرده، بلکه افزون بر به کار رفتن با معنی اولیه خود و در بافت اولیه خود کاربرد آنها به سایر حوزه ها یا بافت ها گسترش پیدا کرده است. پیکره زبانی مورد بررسی شامل مجموعه واژه ها و عبارت های مذهبی بوده که چه با تغییر معنا یا گسترش بافت کاربردی و چه بدون هر گونه تغییری در گفتار به کار می روند. روش شناسایی و تشخیص نوع تغییر یا گسترش در واژه ها و عبارت های مذهبی مبتنی بر شم زبانی نگارنده بوده است. پژوهش پیشِ رو با ارائه نمونه های بسیاری چگونگی این تغییرها و گسترش ها را در چارچوب نظریه «ربط» اسپربر و ویلسون(1986) مورد بحث قرار می دهد. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می دهد که گویشوران زبان فارسی با توجه به دانش ها، تجربه ها و اطلاعات زمینه ای فرهنگی مشترکشان پیرامون واژه ها و عبارت های مذهبی هم معنای اولیه واژه ها و عبارت های مذهبی را می دانند، هم به معانی و کاربرد گسترش یافته آنها دسترسی دارند. مطابق با نظریه «ربط» هنگامی که شنونده واژه یا عبارتی مذهبی را دریافت می کند، با در نظر گرفتن بافت موقعیت، آن را با اطلاعات زمینه ای خود می سنجد و تطبیق می دهد و سرانجام درک می کند که منظور گوینده معنی اولیه آن واژه و عبارت مذهبی، یا معنی گسترش یافته آن است.
۷.

بررسی واج شناختی مشتقات پرسش واژه «کو؟»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناسی سال دوازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۲۳) 123 - 144

کلید واژه ها: پرسش واژه «کو» ضمیر فاعلی پیوسته سوم شخص مفرد پی بست تیرگی واج شناختی واج شناسی زبان فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۵ تعداد دانلود : ۱۱۷
پرسش واژه «کو؟» برای سوم شخص مفرد و جمع به کار می رود. این پرسش واژه در گونه گفتاری معیار با افزودن جزء «ش» به صورت «کوش؟» و با افزودن دوباره آن به صورت «کوشش؟» به کار می رود که به ترتیب کاربردهای محدودتری دارند. برای سایر شخص ها، افزون بر جزء «ش» فعل های پی بستی )صورت های تصریفی و وابسته فعل «بودن»( نیز به این پرسش واژه می چسبند و صورت های کوشَم؟، کوشی؟، کوشیم؟، کوشین؟ و کوشَن؟ را ایجاد می کنند. هدف این پژوهشِ تحلیلی شناسایی چیستیِ جزء «ش» و تحلیل فرایندهای واجی ایجادکننده تلفظ مشتقات این پرسش واژه در چارچوب نظریه بهینگی (Prince & Smolensky, 1993/2004) است؛ بدین صورت که محدودیت هایی که تعامل شان با یکدیگر موجب رخداد این فرایندهای واجی شده است معرفی و رتبه بندی می شوند. پس از ارائه رتبه بندی اولیه مربوط به تلفظ «کوش؟،» رتبه بندی های مربوط به تلفظ مشتقات دیگر این پرسش واژه به تدریج تکمیل می شوند تا در نهایت، با دست یابی به یک رتبه بندی نهایی بتوان همهتلفظ های آن ها را در فارسی گفتاری معیارتبیین کرد. پیش از ورود به تحلیل های بهینگی ترتیب رخداد این فرایندها و تعامل شان با یکدیگر تحلیل می شوند. پژوهش پیشِ رو به این نتیجه رسیده که جزء «ش» ضمیر فاعلی پیوسته است؛ بدین صورت که گویشوران «کوش» را به عنوان مبنا و پایه برای همه شخص ها در نظر گرفته و فعل های پی بستی را به جای «کو» به آن چسبانده اند.
۸.

تلفظ تکواژ جمعِ «ها» در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای زبانی دوره یازدهم مهر و آبان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۵۸) 363-389

کلید واژه ها: تکواژ جمعِ «ها» فرایند واجی حذف درج غلت میانجی زمینه برچینی متقابل نظریه بهینگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۷ تعداد دانلود : ۳۷۱
تکواژ جمعِ «ها» زایاترین نشانه جمع در زبان فارسی است. این تکواژ به جز در سبک رسمی فقط در بافتِ پس از واژه های مختوم به دو واکه /e/ و / A / ، و در صورت جمع چند واژه خاص که در آن ها تأکیدِ تکواژِ «ها» بر مفهوم «تعداد زیاد» است به صورت کاملِ [h A ] تلفظ می شود. از این رو، در بیشتر بافت ها یعنی پس از واژه های مختوم به همخوان ها و پس از واژه های مختوم به سه واکه /i/ ، /u/ و /o/ همخوان /h/ یِ این تکواژ حذف می شود. البته برای رفع التقای واکه ها یک غلت جایگزین همخوان /h/ می شود. هدف این مقاله توصیفی تحلیلی بررسی بافت های گوناگون و فرایندهای واجی اثرگذار بر تلفظ تکواژ جمعِ «ها» در چارچوب نظریه بهینگی است. موارد منحصربه فردی که به رغم فراهم بودن شرایط واجی، همخوان /h/ یِ این تکواژ حذف نمی شود با بهره گیری از دو رویکرد زیرشاخه نظریه بهینگی «محدودیت های نمایه دار به لحاظ واژگانی» و «محدودیت های دسترسی دار به واژگان» تحلیل شده است.
۹.

معکوس شدگی قاعده در زبان فارسی: تبدیل اختیاری واکه /e/ به واکه [a]در دو لهجه معیار و اصفهانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان پژوهی سال یازدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۳۱ 201 - 221

کلید واژه ها: معکوس شدگی قاعده تصحیح افراطی افراشتگی واکه گوناگونی آزاد لهجه اصفهانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۲ تعداد دانلود : ۲۴۰
در گذشته، بسیاری از گونه های فارسی از جمله دو لهجه معیار و اصفهانی، در انتهای واژه های خود، داری واکه افتاده /a/ بودند. این واکه، بر اثر یک تحول «درزمانی» یک درجه افراشته شده و به واکه /e/ تبدیل شده است. این فرایند به طور همزمانی، اما در بافت های دیگر، در لهجه اصفهانی نیز به گونه ای زایا رخ می دهد که یکی از ویژگی هایی این لهجه به شمار می رود. یافته های پژوهش پیشِ رو نشان می دهد که بر پایه یک فرایند اختیاریِ معکوس- که «معکوس شدگی قاعده» نامیده می شود، در زبان فارسی در بافت پیش از واژه «را» با تلفظ گفتاری [ro] و در بافت های گوناگونی و در گفتار گویشوران میان سال و مسن تر لهجه اصفهانی، واکه /e/ به واکه [a] تبدیل می شود. علت اولیه رخ داد این فرایند در لهجه اصفهانی «تصحیح افراطی» است که خود ناشی از مقایسه این لهجه با گونه معیار، یعنی لهجه تهرانی است. این امر به علت ای مذهبی، احترام، وجهه و اعتبار اجتماعی رخ می دهد. هدف این پژوهش توصیفی- تحلیلی که در چارچوب نظریه بهینگی(Prince & Smolensky, 1993[2004]) انجام شده، معرفی و بررسی «معکوس شدگی قاعده» در این دو گونه زبان فارسی است. رخداد این فرایند اختیاری با بهره گیری از رویکرد رتبه بندی آزاد مورد تحلیل قرار گرفته است که در آن یک درون داد با دو برون داد دستوری انطباق دارد.
۱۰.

بررسی تطبیقی تلفّظ ضمیرهای انعکاسی در فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان و گویش های غرب ایران سال هفتم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۲۶ 33-52

کلید واژه ها: ضمیرهای انعکاسی فارسی گویش بختیاری افراشتگیِ پیش خیشومی لثوی شدگی حذف واج

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۰ تعداد دانلود : ۲۶۱
ضمیرهای انعکاسی یا تأکیدی مفرد و جمع در زبان فارسی از پیوند تکواژ خود با ضمیرهای پیوسته که جزء پی بست ها هستند، ساخته می شوند. پژوهش حاضر تلفّظ ضمیرهای انعکاسی در فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری را به مثابه دو گونه زبان فارسی در چارچوب نظریه بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 2004/1993) به تحلیل تطبیقی می کند. هدف نوشتار پیش رو معرّفی فرایندها و محدودیت های مشترک و متفاوت در تلفّظ های گوناگون ضمیرهای انعکاسی و تحلیل علّت آن ها و دست یابی به یک رتبه بندی دربرگیرنده نهایی از محدودیت های مختلف در هریک از این دو گونه بوده است. رتبه بندی های نهایی تبیین کننده همه تلفّظ های ضمیرهای انعکاسی در فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری هستند. نتایج این پژوهش نشان داده است که افراشتگیِ پیش خیشومی در ضمیرهای انعکاسی جمع تنها فرایند مشترک بین فارسی گفتاری معیار و گویش بختیاری است؛ نیز علّت اصلی تلفّظ متفاوت ضمیرهای انعکاسی در گویش بختیاری حذف همخوان /d/ی واژه خود است که زمینه چین فرایند حذف واکه پی بست برای رفع التقای واکه ها می شود؛ همچنین، دلیل تلفّظ همخوانِ پی بست /-aS/ به [S] یا [s] در مناطق مختلف بختیاری نشین تبیین شده است. تحلیل های مربوط به گویش بختیاری کمابیش درزمانی است؛ زیرا تغییرات تلفّظی ضمیرهای انعکاسی در تاریخ این گویش رخ داده اند و امروزه این ضمیرها تلفّظ دیگری ندارند.
۱۱.

تقابل های تکیه ای واژگانی و فراواژگانی در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای زبانی دوره دهم فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۴۹) 99-127

کلید واژه ها: تکیه تکیه واژگانی تکیه فراواژگانی تقابل تکیه ای جفت کمینه تکیه ای

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۰ تعداد دانلود : ۲۷۱
در زبان فارسی واژه ها و ساخت هایی با معانی متفاوتی وجود دارند که به استثناءِ جایگاهِ تکیه، تلفظی یکسان دارند. این ها «تقابل تکیه ای» نامیده می شوند. «تقابل های تکیه ای» دو دسته اند؛ دست ه نخست شامل تقابل تکی ه واژگانی بین دو واژه است که «جفت کمین ه تکیه ای» نامیده می شود. دست ه دوم حاصل رخداد فرایندهای واجی یا تعامل برخی عوامل ساخت واژی، نحوی و آوایی در سطح فراواژگانی است. تقابل تکیه ای واژگانی تنها ملاک قابل بررسی در تقابل های تکیه ای نیست؛ بلکه تقابل های تکیه ای فراواژگانی نیز وجود دارند که شایستۀ بررسی اند. در این راستا، اهداف این پژوهشِ توصیفی - تحلیلی شامل موارد زیر است: معرفی و بررسی ویژگی های جفت های کمینۀ تکیه ای؛ لزوم گردآوری، معرفی، دسته بندی و موشکافی علت ایجاد تمام تقابل های تکیه ای واژگانی و فراواژگانی بر اساس مقول ه واژگانی/ نحوی عناصر متقابل؛ و پاسخ به این پرسش مهم که آیا جابه جایی تکیه، علت اصلی تمایز معنایی آن ها بوده است یا تکیه خود پیامد تفاوت عناصر تشکیل دهند ه این تقابل هاست. دستاوردهای این پژوهش شامل معرفی، دسته بندی و موشکافی دلایل ایجاد تقابل های تکیه ای و همچنین، هویت بخشی به این تقابل ها از طریق انتخاب نام «واژگانی و فراواژگانی» برای آن هاست.
۱۲.

بست چاکنایی در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان فارسی و گویش های ایرانی سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (شماره ۶) 73-92

کلید واژه ها: بست چاکنایی همزه معکوس شدگی قاعده تعامل زمینه چین تعامل زمینه برچین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۲۸ تعداد دانلود : ۳۲۰
چیستیِ بست یا انسداد چاکنایی در زبان فارسی همواره محل بحث و اختلاف نظر بوده است؛ برخی آن را جزءِ واج های زبان فارسی می دانند و برخی آن را واج به شمار نمی آورند. پژوهش پیشِ رو کوششی برای برطرف نمودن این اختلافِ نظرها و ابهام هاست. با این هدف، بست چاکنایی در واژه ها و بافت های گوناگون سبک رسمیِ زبان فارسی بررسی شد و فرایندهای واجی و محدودیت های تأثیرگذار بر رخداد و عدم رخداد این همخوان در واژه ها و بافت های گوناگون ارائه گردید. روش این مقاله توصیفی- تحلیلی در چارچوب نظریه بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 2004 /1993) است. البته پیش از ورود به تحلیل های نظریه بهینگی مراحل اشتقاق این فرایندها و تعامل آنها با هم بررسی شد. نتایج کلی این پژوهش نشان می دهد که بست چاکنایی فقط به عنوان تلفظِ دو نویسه «همزه» (ء) و «ع» در وام واژه های عربیِ واج به شمار می رود. این همخوان در بقیه موارد آواست و وظیفه آن پُرکردن آغازه هجا در ابتدا و میان واژه است.
۱۳.

بررسی تطبیقی جایگزینی واج های ملازیِ وام واژهای عربی در فارسی معیار و گویش رودباری (کرمان) در چارچوب نظریه بهینگی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان پژوهی سال دهم بهار ۱۳۹۷ شماره ۲۶ 45 - 66

کلید واژه ها: جایگزینی صدا تلفظ وام واژه های عربی واج شناسی زبان فارسی گویش رودباری (جنوب) نظریه بهینگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۷ تعداد دانلود : ۳۷۰
جایگزینی یک واجِ زبان وام دهنده با شبیه ترین آوای موجود در زبان وام گیرنده «جایگزینی صدا» یا  «جایگزینی واج» نامیده می شود. واژه های بسیاری از زبان عربی وارد زبان فارسی و گویش های گوناگون آن شده اند که دارای دو نویسه «ق» و «غ» هستند. این دو نویسه که در زبان عربی به ترتیب به صورت همخوان های ملازی انسدادی بی واک /q/ و سایشی واک دار /R/ تلفظ می شوند، در زبان فارسی معیار تلفظی یکسان دارند و هر دو به صورت همخوان ملازی انسدادی واک دار /G/ تلفظ می شوند. در واقع دو همخوان /q/ و /R/  موجود در درون داد وام واژه های عربی با همخوان انسدادی واک دار [G] در زبان فارسی معیار جایگزین می شوند. برخلاف فارسی معیار، در گویش رودباری (کرمان) همخوان /R/ وجود دارد. از این رو، این همخوان با همخوان دیگری در برون داد جایگزین نمی شود. از  سویی  دیگر، در این گویش نه تنها همخوان بی واک /q/  بلکه جفت واک دارش یعنی [G] هم وجود ندارد. بنابراین، این همخوان در آغازه هجا در بافت پیش از واکه های پسین با همخوان [k] و در بافت پیش از واکه های غیرپسین با همخوان کامی  [c] جایگزین می شود. همچنین این همخوان در انتهای واژه ها با همخوان کامی  [c] جایگزین می گردد. این پژوهش توصیفی- تحلیلی در چارچوب نظریه بهینگی (Prince & Smolensky, 1993/2004) انجام شده و هدف آن تبیین یک به یک فرایندهای اشاره شده است. این تببین ها از طریق استدلال پیرامون محدودیت هایی که عامل رخداد این فرایندها هستند و رتبه بندی آن ها انجام شده است. همچنین، درپیوند با گویش رودباری، یک رتبه بندی نهایی که تبیین کننده جایگزینی همخوان ملازی  /q/ با همخوان های [k] یا  [c] در هر سه بافت مورد بررسی است، ارائه شده است.
۱۴.

بررسی ویژگی های عبارت های زبان گیر و تحلیل ساختار آنها در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناسی سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۷) 59 - 76

کلید واژه ها: عبارت زبان گیر لغزش زبانی کد گذاری واجی برنامه ریزی پیش از تولید گفتار بازی های زبانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۵۴ تعداد دانلود : ۳۸۴
عبارت زبان گیر[1] عبارتی است که شرایط رخداد لغزش زبانی در آن به صورت عمدی ایجاد شده باشد. کاربرد عبارت زبان گیر بدین صورت است که از کسی خواسته می شود که آن را چند بار بی درنگ و پشت سر هم بازگو کند. هدف از طرح عبارت های زبان گیر دشوار کردن بازگو کردنشان به هدف بازی و سرگرمی و ایجاد جملات خنده آور ناشی از تلفظ یا تولید اشتباه آنهاست. پژوهش پیشِ رو به روش توصیفی- تحلیلی در چارچوب آواشناسی تولیدی و همچنین واج شناسی خودواحد انجامگرفته و هدف آن بررسی ویژگی های عبارت های زبان گیروتحلیل ساختار عبارت های زبان گیر زبان فارسی و پی بردن به شگردها و ترفندهای به کار رفته در آنها بوده است. بدین منظور این پژوهش از دو بخش تشکیل شده است؛ در بخش نخست که به بررسی ویژگی های عبارت های زبان گیر اختصاص دارد. در بخش دوم (تحلیل ساختار عبارت های زبان گیر زبان فارسی) صدای ضبط شده چندین کودک، نوجوان و بزرگ سال زن و مرد که چند بار بی درنگ و پشت سر هم معروف ترین عبارت های زبان گیر زبان فارسی را بازگو کرده بودند آوانگاری شده و مورد تحلیل دقیق قرار گرفته است.[2] در طی این بررسی مشخص شد که رخداد لغزش در بازگویی عبارت های زبان گیر زبان فارسی در مورد انواع همخوان های همسانِ سایشی، انسایشی، روان، انسدادی، خیشومی، و همخوان های ناهمسان، واکه ها، واکه ها با همخوان ها، جفت کمینه، انواع جابه جایی و سرانجام تکرار زیاد یک واژه رخ می دهد. [1] tongue twister [2]  از خانم زهرا غفارپور دانش آموخته کارشناسی مترجمی زبان انگلیسی دانشگاه شهرکرد که در گردآوری عبارت های زبان گیر مرا یاری نمودند سپاسگزارم.
۱۵.

تحلیل تیرگی واج شناختی در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای زبانی دوره هشتم ویژه نامه زمستان ۱۳۹۶ شماره ۷ (پیاپی ۴۲)

کلید واژه ها: تیرگی واج شناختی تعامل زمینه چین تعامل عکسِ زمینه چین تعامل عکس زمینه برچین رویکرد پیاپی گزینی هماهنگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۲ تعداد دانلود : ۳۶۳
پدیدة تیرگی، همواره، موضوع مورد بحث در واج شناسی زایشی بوده و با پیدایش نظریة بهینگی بیش ازپیش بدان توجه شده است. تیرگی در یکی از دو وضعیت زیر، که برعکس هم اند، رخ می دهد:نخست، وضعیتی که با بررسی بازنمایی آوایی یک واژه مشاهده شود که آن فرایند، به رغم فراهم نبودنِ بافت لازم برای رخداد یک فرایند واجی، رخ داده است. دیگری، وضعیتی که با بررسی بازنمایی آوایی یک واژه مشاهده شود که آن فرایند، به رغم فراهم بودن بافت لازم برای رخداد یک فرایند واجی، رخ نداده است. دو تعامل عکسِ زمینه چین و عکس زمینه برچین علت تیرگی هستند؛ ولی تعامل زمینه چین نیز می تواند باعث تیرگی شود. پدیدة تیرگی برای نظریة بهینگی، که قاعده های واجی و بازنمایی [های] میانی بین بازنمایی واجی و بازنمایی آوایی را در نظر نمی گیرد، چالش برانگیز است؛ ولی رویکردهای قاعده بنیاد که بازنمایی [های] میانی را در نظر می گیرند، با این پدیده درگیر نمی شوند. هدف این مقاله تحلیل این موارد است: 1. معرفی پدیدة تیرگی؛ 2. استدلال درباره وجود دو گونه تعاملتیرةعکسِ زمینه چین و عکسِ زمینه بر چین در فارسی؛ 3. استدلال درباره تیرگیِ یک گونه تعامل زمینه چین در این زبان؛ 4. تحلیل این تعامل های تیره در چارچوب نظریة بهینگی با رویکرد کلاسیک (Prince & Smolensky, 2004) و با رویکرد پیاپی گزینیِ هماهنگ (McCarthy, 2000).
۱۶.

پیرامون تلفظ «را» در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان شناسی و گویش های خراسان سال نهم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱۶

کلید واژه ها: پس اضافه «را» تعامل زمینه چین افراشتگی گوناگونی آزاد نظریه بهینگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۴ تعداد دانلود : ۳۶۱
واژه «را» در سبک گفتاری پس از واژه های مختوم به واکه ها به صورت [ro]و پس از واژه های مختوم به همخوان ها به صورت [o]تلفظ می شود. زیرا وجود یک همخوان پیش از واژه «را» موجب حذف همخوان /r/ می شود. البته این همخوان طی یک فرایند اختیاریپس از واژه های مختوم به سه واکة [i]، [u] و [o]نیز حذف می شودو یک غلت جایگزین آن می گردد.هدف این مقاله توصیفی- تحلیلی بررسی بافت های گوناگون و فرایندهای واجی ای است که موجب تغییر تلفظ واژه «را» می شوند. بدین منظور محدودیت هایی که تعامل شان در قالب رتبه بندی ها موجب رخداد این فرایندها می شود در چارچوب نظریه بهینگی(پرینس و اسمولنسکی، ۲۰۰۴ /۱۹۹۳) معرفی می شوند. البته پیش از ورود به تحلیل های بهینگی ترتیب رخداد این فرایندها و تعامل شان با یکدیگر مورد بررسی قرار می گیرد.
۱۷.

سرنام های دوسطحی در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان فارسی و گویش های ایرانی سال اول پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲

کلید واژه ها: چندمعنایی نشانه های اختصاری سرواژه سرنام سرنام دوسطحی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۱۹ تعداد دانلود : ۷۳۰
اختصارسازی از فرایندهای مهم واژه سازی است که در آن یک یا چند نویسه جا نشین چند واژه یا یک عبارت طولانی می شود.به طورکلی به لحاظ شیوه تلفظ دو نوع اختصار وجود دارد؛ اختصارهای الفبایی که نویسه های آن تک تک تلفظ می شود، و سرنام ها که حروف آن به صورت یک واژه ادا می شود. هدف این پژوهش معرفی و تحلیل چگونگی تشکیل سرنام های دوسطحی است که ساز و کار ویژه و نوینی از واژه سازی در زبان فارسی ایجاد کرده و کاربردش در سازمان ها و نهاد های اجتماعی باب شده و رو به افزایش است. این سرنام ها افزون بر اختصار بودن واژه اند و گویای هدف و پیام آن سازمان ها. از این رو، این نوع اختصار، معنی را در دو سطح بیان می کند؛ به عنوان یک سرنام و به عنوان یک واژه موجود و معمولی زبان. هدف این پژوهش این است که نشان دهد فرایند تشکیل سرنام های دوسطحی که موجب یکسان شدن صورت نوشتاری و تلفظ یک واژه موجود و یک سرنام می گردد نوعی افزایش معنایی به صورت «چندمعنایی» است.
۱۸.

XML تبیین تشدیدزدایی از پایانه مشدّد وام واژه های عربی در چارچوب نظریه بهینگی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناسی سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۱ (پیاپی ۱۲)

کلید واژه ها: تشدیدزدایی تشدید نظریه بهینگی همخوان مشدّد کشش همخوان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۷۹ تعداد دانلود : ۵۹۸
واژه هایی در زبان عربی وجود دارند که پایانه هجایشان دارای همخوان مشدّد است. این واژه ها وارد زبان فارسی شده اند. ولی از آنجا که در زبان فارسی وجود همخوان مشدّد در پایانه مجاز نیست، این پایانه ها از حالت مشدّد به غیرمشدّد یا ساده تبدیل شده اند. این فرایند، تشدیدزداییِ پایانه نامیده می شود. هدف این پژوهشِ تحلیلی، تبیین این فرایند در چارچوب نظریه بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 1993/2004) است. نخست، تشدید و گونه های آن تعریف می شود تا بر آن اساس بتوان تشدیدزدایی را مورد تحلیل قرار داد. سپس، استدلال می شود که این واژه ها در درون داد مشدّدند و از توالی دو همخوان یکسان تشکیل شده اند، نه یک همخوان کشیده. در تحلیل فرایندهای مربوط به تشدید و تشدیدزدایی، معمولاً واج شناسانِ نظریه بهینگی از نظریه مورایی یا نظریه ایکس بهره می گیرند. در این پژوهش استدلال می شود که نظریه مورایی برای تبیین فرایند تشدیدزداییِ پایانه در زبان فارسی کارایی لازم را ندارد و هرچند نظریه ایکس کارآمدتر است، دچار یک نارسایی است. بدین منظور این واژه ها در سه بافت مورد تحلیل قرار می گیرند؛ در حالت مجزّا و در بافت هایی که نخستین واجِ تکواژ یا واژه ای که در پی آنها می آید یک همخوان یا یک واکه باشد. محدودیت هایی که عامل رخداد تشدیدزداییِ پایانه در هر گروه هستند در قالب رتبه بندی ارائه می شوند. هدف دست یابی به یک رتبه بندیِ دربرگیرنده نهایی است که قابلیت تبیین تشدیدزداییِ پایانه در هر سه بافت را داشته باشد.
۱۹.

ارزیابی پیوستگی بین تصویر و متن در کتاب های آموزش زبان انگلیسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبانشناختی در زبانهای خارجی دوره ۵ پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲ 269 - 289

کلید واژه ها: تصویر متن کتاب نشانه معنا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۷ تعداد دانلود : ۱۸۴
هدف از این پژوهش توصیفی-تحلیلی، بررسی روابط بین تصویر و متن در کتاب های آموزش زبان انگلیسی کاتینگ ایج و امریکن انگلیش فایل براساس چارچوب نظریه نقش گرای هلیدی و نظریه نشانه-شناسی کرِس و فان لیوین است. این نظریه ها با مشخص کردن روابط بین تصویر و متن ، روشی را برای درک بیشتر معنا در کتاب های آموزشی زبان انگلیسی به زبان آموزان ارائه می دهند. این پژوهش سه معنای اندیشگانی، بینافردی و متنی را در تصاویر و متن بررسی می کند . نتایج این پژوهش در برگیرنده چند نکته می باشد. نخست، بررسی معنای اندیشگانی حاکی از این است که روابط بین تصاویر و متن در دو گروه تفصیلی و بروز کلامی و ذهنی افکار خلاصه می شود. دوم، بررسی معنای بینافردی نشان می دهد این روابط به دو نوع معنای تعاملی و سنجشی تقسیم می شوند. سوم، بررسی معنای متنی رابطه بین تصویر و متن را در دو گروه اطلاعات کهنه و نو، و اطلاعات واقعی و ایده ال تقسیم می کند. سرانجام، این پژوهش بر اهمیت این روابط معنایی برای فهم متن های چند شیوه ای و تاثیر آن بر مخاطب تأکید می کند.
۲۰.

راه کارهای برطرف کردن التقای واکه ها در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان شناسی و گویش های خراسان سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۱۲

کلید واژه ها: التقای واکه ها درج هم خوان می انجی حذف واکه ادغام واکه ها تشکیل غلت برطرف کردن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۶۰ تعداد دانلود : ۵۲۹
التقای واکه ها هنگامی روی می دهد که در دو هجای مجاور، هجای سمت چپ فاقد پایانه و هجای سمت راست فاقد آغازه باشد. التقای واکه ها در بازنمایی واجی یا در یک مرحله میانی بین بازنمایی واجی و بازنمایی آوایی رخ می دهد. انتظار می رود که این پدیده در هر زبانی وجود داشته باشد. ولی برطرف کردن آن فقط در زبان هایی که وجود آغازه در آنها ضروری است الزامی می باشد. التقای واکه ها معمولاً با بهره گیری از پنج راهکار برط رف م ی شود: درج هم خوان می انجی، حذف یکی از واکه ها، ادغام دو واکه، تشکیل غلت و سرانجام تبدیل دو واکه به یک واکه مرکب. در این پژوهش توصیفی- تحلیلی شرایط و امکان رخداد هر پنج راهکار در زبان پارسی مورد بررسی قرار گرفته و فقط آن راه کارهایی که در این زبان رایج هستند، با بهره گیری از نظریه بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 2004 /1993) تبیین شده اند. هدف این مقاله دست یابی به یک رتبه بندی دربرگیرنده نهایی از محدودیت های مختلف بوده که تبیین کننده همه راهکارهای رایج در برطرف کردن التقای واکه ها در زبان پارسی باشد. نتایج این پژوهش بالغ بر ده مورد است که هر یک واقعیتی را پیرامون فرایندها و راهکارهای رایج در برطرف کردن التقای واکه ها در زبان پارسی بیان می کند.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان