مجید بزرگمهری

بر اساس یافته های این مقاله، شورای حقوق بشر همواره تلاش کرده است مواضع صریحی در مورد اقدامات جنایتکارانه و ضد حقوق بشری اسرائیل اتخاذ کند و وظیفه قانونی خود را بدون ملاحظات سیاسی و فشار قدرت ها و لابی حامی اسرائیل، به انجام رسانده است. با وجود این، به علت سیاست زدگی شورای امنیت سازمان ملل متحد، اقدامات و فعالیت های این شورا، تأثیر چندا نی بر رفتارهای ضد حقوق بشری رژیم اسرائیل نداشته است. آراء منفی یا ممتنع برخی از کشورهای عضو شورای حقوق بشر نیز با حساسیتی که در مورد اهمیت رعایت حقوق بشر از خود نشان می دهند، ناسازگار است.

این مقاله، با توجه به چالش های سیاسی-امنیتی اتحادیة عربی در قبال بهار عربی (بیداری اسلامی)، به رفتار متفاوت و بعضاً متناقض این اتحادیه می پردازد. سؤال اصلی این است که چرا اتحادیة عرب نمی تواند در قبال تحولات بهار عربی، موضع مشخص و واحدی اتخاذ کند و چرا مواضع دوگانه ای می گیرد که از یک سو، در قبال تحولات برخی از کشورها (سوریه و لیبی) تأییدی است و از سوی دیگر، در قبال تحولات برخی دیگر کشورها (بحرین و یمن) مخالفت جویانه؟به عنوان فرضیه، به نظر می رسد چالش های پیش روی اتحادیه، مانع از اتخاذ موضعی واحد در قبال تحولات بهار عربی می شود. این چالش ها شامل این موارد هستند: منافع ملی و امنیتی متفاوت اعضا، تفاوت سطح و شرایط اقتصادی اعضا، ضعف تحقق عملی اصول حقوق بشر در کشورهای عضو و در نتیجه، عدم حساسیت کشورها به مسائل نقض حقوق بشر، کاهش قدرت  قطب های سنتی و تغییر موازنه به نفع عربستان سعودی و کشورهای نفت خیز خلیج فارس در اتحادیه. تکیة اصلی اسناد این پژوهش، بر اسناد اتحادیه و کتب و نوشته های محققان عربی است.

اتحادیه اروپا و ناتو 21 عضو مشترک دارند، به همین دلیل، بررسی چالش ها و فرصت های روابط این دو نهاد در حوزه سیاست بین الملل بسیار مهم است. اتحادیه اروپا قدرت غیرنظامی با قابلیت های اقتصادی-اجتماعی و امنیت نرم است و قابلیت های نظامی آن در قالب سیاست دفاعی و امنیتی اروپا اهمیت کم تری دارد، اما ناتو در نخستین نگاه پیمانی نظامی و امنیتی بیشتر تحت نفوذ آمریکا شناخته می شود. از دهه نود اتحادیه اروپا قابلیت ها و فعالیت های خود را در حوزه «سیاست خارجی و امنیتی مشترک» و به ویژه «سیاست امنیتی و دفاعی اروپا» توسعه داده است. اعضای اتحادیه اروپا در نظر دارند با «نیروی استقرار سریع اروپایی» و با همراهی «نیروی واکنش سریع ناتو» توانمندی ها و قابلیت های لازم را به دست آورند. یافته های این پژوهش نشان می دهد که «سیاست مشترک دفاعی اتحادیه اروپا» تکمیل کننده ناتو و نه در تقابل با آن تعریف می شود. نویسندگان این مقاله می کوشند چالش ها و فرصت های موجود در روابط اتحادیه اروپا و ناتو و همچنین تأثیر این کنش ها در منافع ایران در منطقه و جهان را شرح دهند. تدوین این مقاله به روش جمع آوری کتابخانه ای-اسنادی و به صورت «توصیفی-تحلیلی» است. همچنین، از منابع مختلفی نظیر کتاب های مرتبط، پایگاه داده ها، بانک های اطلاعاتی و مقالات معتبر استفاده شده است.

مبانی اعتقادی اسلام، در آیات و روایات، ترور و اعمال تروریستی را به صراحت یا تلویحاً محکوم کرده و در قرآن کریم نیز (آیة 32 سورة مائده) این بحث به صراحت بیان شده است. اسلام ضمن محکوم کردن تروریسم در تمامی اشکال و مظاهرش، میان جنبش های آزادی بخش ملی و ضد اشغال گری با تروریسم، تمایز قائل می شود. حمایت از مردم مظلوم فلسطین در برابر جنایات اسرائیل، مصداق بارز این مسئله است؛ در حالی که دنیای غرب، اعمال این حق مشروع را اقدامات تروریستی خوانده و تبلیغات منفی زیادی در این زمینه انجام می دهد. در چنین وضعیتی جایگاه سازمان همکاری اسلامی به عنوان یک نهاد فراگیر بین المللی اسلامی بسیار حساس است. با توجه به اینکه سازمان همکاری اسلامی به عنوان یک نهاد رسمی بین المللی می تواند تبیین کننده مواضع رسمی دولت های اسلامی به صورت مشترک باشد، مطالعة مواضع این سازمان در قبال بحث تروریسم، کمکی به ارائة تصویری کلی از نگرش جهان اسلام در قبال این پدیده است. سؤال محوری ما در این مقاله مواضع سازمان همکاری اسلامی در قبال پدیده تروریسم است و سؤال فرعی نیز توجه به ادبیات فقهی اسلامی می باشد. در این مقاله، شاخص های اصلی مبارزه با تروریسم که در اسناد سازمان همکاری اسلامی مندرج است، به ویژه کنوانسیون مبارزه با تروریسم، مورد بحث قرار گرفته است.

با آغاز کار سازمان ملل متحد در 1945و به تبع شورای امنیت، عملکرد سازمان همواره تحت تأثیر سیاست ها و موضع گیری های قدرت های صاحب امتیاز وتو قرار گرفته است. کشورهای صاحب امتیاز وتو در اتخاذ تصمیم گیری های خود در خصوص مسائل مطرح شده در شورای امنیت و توسل به وتو، بر اساس منافع ملی و همچنین روابط خود با کشورهای دیگر عمل کرده اند. سوال محوری ما این است که ایا برپایه بررسی تفصیلی موارد اعمال وتو در نیم قرن، آیا این حق در راستای وظیفه اصلی شورای امنیت یعنی حفظ صلح و امنیت بین المللی بکار گرفته شده ویا کاربرد آن در راستای حفظ منافع اعضاء دائم و یا همپیمانان آنان بوده است.؟ پس از تبین مسئله، مقاله تئوری انتقادی در روابط بین الملل را به عنوان چهارچوب کار نظریمعرفی می نماید.در قسمت بعدی مقاله سراغ داده های تفصیلی کاربرد وتو و تحلیل آنها می رود. برای تحلیل داد ها ازروش تحلیل محتوایی اسناد استفاده شده است.

در طول نزدیک به سه دهه اخیر، اتحادیه اروپایی همواره موتور محرکه تهیه پیش نویس، گردآوری امضا و بسیج همه امکانات جهت تصویب قطعنامه های حقوق بشری علیه ایران در کمیسیون حقوق بشر، کمیته سوم مجمع عمومی و مجمع عمومی بوده است. از سال 2006 به این سو نیز در تمامی اجلاس شورای حقوق بشر و همچنین فرایند مربوط به بررسی گزارش دوره ای همگانی جمهوری اسلامی ایران در سال2010، رویکرد تقابلی خود نسبت به ایران را با درجاتی متفاوت، اما همواره خصمانه و منتقدانه حفظ کرده است. این اتحادیه معتقد است گرچه ایران طی سال های اخیر، تغییرات مثبتی به وجود آورده، ولی سابقه حقوق بشر این کشور (در زمینه هایی چون موقعیت زنان، ادعاهای مربوط به استفاده از شکنجه، تحت تعقیب قراردادن برخی اقلیت های خاص، سرکوب آزادی مطبوعات وغیره) هنوز موجب نگرانی است. اتحادیه باید به عنوان بخشی از تلاش خود برای توسعه روابط نزدیک تر با ایران در گفت وگوهای نزدیک با این کشور، خود را درگیر این مسائل سازد. این مسائل باعث شده است که ادعای نقض حقوق بشر همواره در روابط سیاسی دوجانبه تأثیر منفی داشته باشد و این مسئله حتی بر دیگر جوانب روابط نیز تأثیرگذار بوده، تاآنجا که اتحادیه اروپایی گسترش روابط تجاری با جمهوری اسلامی ایران را به چالش های سیاسی از جمله حقوق بشر منوط کرده است. این مقاله درصدد است چالش های روابط دو طرف در زمینه حقوق بشر را با توجه به اسناد درجه یک اتحادیه اروپایی بررسی کرده است و به این سؤال پاسخ دهد که با تکیه بر اسناد، اتحادیه اروپایی چه نگاهی به مسائل حقوق بشر در ایران دارد؟ درمجموع موارد ادعایی نقض حقوق بشر در ایران از سوی اتحادیه اروپایی بر چند موضوع متمرکز است که عبارتند از ادعای وجود شکنجه و مجازات های خشن (اعدام، سنگسار وغیره) و نقض حقوق کودک، ادعای نبود کافی آزادی سیاسی و اجتماعی و نهایتاً ادعای نقض حقوق اقلیت ها و تبعیض علیه زنان. روش ما در این مطالعه کتابخانه ای و تحلیل محتوای اسناد است. استخراج، ترجمه و دسته بندی و تحلیل اسنادنهادهای اتحادیه اروپایی از لابه لای سایت های این اتحادیه، کاری بس حجیم و سنگین بود که در این مطالعه صورت گرفته است.

برقراری و حفظ صلح همواره یکی از دغدغه های مهم بشر بوده است. تجربیات تلخ و خونین بشر در طول تاریخ، به ویژه وقوع دو جنگ جهانی روابط بین الملل را هر چه بیشتر در مسیر جلوگیری از ایجاد شرایط تنش زا و تقویت زمینه های حفظ صلح قرار داد. گفتگوی تمدن ها به عنوان یکی از رویکردهای مروج صلح و مخالف سرسخت خشونت موارد قابل توجهی از مؤلفه هایی را شامل می شود که به استقرار و استمرار صلح در سطح جهانی کمک می کند. سازه انگاری، نظریه ای که اخیراً در حوزه روابط بین الملل رواج یافته و مشی میانه آن سبب شده به عنوان خاتمه دهنده مناظره چهارم در روابط بین الملل شناخته شود، نیز دربرگیرنده اصولی است که مطالعه و کاربرد آن ها در موفقیت و کارآمدی مطالعات صلح نقش انکارناپذیری خواهد داشت. بر این اساس، مقاله حاضر با اتخاذ روش توصیفی تبیینی درصدد است از طریق تطبیق مؤلفه های صلح در این دو رویکرد، ضمن آشکار ساختن میزان هماهنگی میان سازه انگاری و گفتگوی تمدن ها در حوزه صلح، به هر چه کاربردی تر نمودن مطالعات صلح در عرصه بین المللی یاری رسانده و در راه استقرار صلحی پایدار و جهانی قدم بردارد. یافته های مقاله حاکی از آن است که هر دو رویکرد مجموعه ای از مؤلفه ها را ایجادکننده صلح و تقویت کننده آن می دانند که تعبیر وضع موجود بین المللی به عنوان وضعی تاریخی و قابل تغییر، نفی دولت محوری در روابط بین الملل، باور به تاثیر متقابل ساختار و کنش گر در تحولات بین المللی، اعتقاد به تاثیرگذاری توامان عوامل مادی و غیرمادی در تحولات بین المللی، توجه به کثرت گرایی معرفت شناختی و لزوم برقراری عدالت بین المللی و حذف نابرابری های جهانی، را می توان از مهم ترین آن ها برشمرد.  

تداوم حیات ناتو پس از جنگ سرد و انحلال پیمان ورشو و گسترش آن به شرق پرسش هایی عدیده را در باره آینده این سازمان مهم نظامی - سیاسی در نظام بین الملل به میان آوردن است. عضویت ده کشور از حوزه بالتیک و اروپای شرقی روند رو به گسترش این سازمان را نشان می هد. سه کشور جمهوری چک، لهستان و مجارستان در مارس1999 و هفت کشور بلغارستان، استونی، لتونی، لیتوانی، اسلواکی و اسلونی در مارس 2004 به ناتو ملحق شده اند. این سازمان همکاری هایی با گرجستان و مولداوی آغاز کرده است که خطوط قرمز روسیه تلقی می شوند. کشور روسیه نیز در دو دهه اخیر با مسائل متعدد در سیاست خارجی خود روبرو بوده است.

موضوع اسلامی سازی دروس حوزه علوم انسانی به ویژه علوم سیاسی و روابط بین الملل در نظام آموزشی دانشگاهی ایران در سه دهه گذشته مورد توجه مسئولان فرهنگی نظام جمهوری اسلامی بوده است. در این مقاله ضمن انجام یکسری تحقیقات میدانی سعی شده یک الگوی پیشنهادی نظری برای اسلامی تر کردن مفاد آموزشی رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل عرضه شود. در ابتدای مقاله، الگوهای نظری موجود درباره ارتباط دیانت و علم مورد بحث قرار گرفت و سپس ضمن ارائه نتایج یک نظر سنجی میان دانشجویان چهار دانشگاه دولتی و سه دانشگاه آزاد اسلامی الگوی پیشنهادی تحت عنوان" بومی سازی دانش سیاست به موازات سیال سازی معرفت دینی" به عنوان راه حل معرفی شد. تاکید بر اهمیت دادن بیش از پیش به عنصر خرد نخبگان و دانشمندان کشور اسلامی به عنوان یک منبع شناخت احکام دینی از جمله راه حلها است.

پس از 11سپتامبر، نخستین کشوری که به عنوان مامن طالبان و گروههای حامی القاعده مورد هجوم نیروهای ائتلاف غرب به سرکردگی آمریکا قرار گرفت، افغانستان بود. پس از آن، در سال 2003، ناتو عملاً فرماندهی نیروهای بین المللی حاضر در افغانستان را بر عهده گرفت. این مقاله، با بررسی روند حضور نیروهای ناتو در افغانستان و ترکیب آنها و همچنین، پراکندگی جغرافیایی نیروهای هریک از اعضای ناتو در این کشور، به چالش های فراروی نیروهای ناتو در افغانستان میپردازد. این چالش ها را میتوان در سه سطح ساختاری، منطقه ای و داخلی بررسی نمود. در سطح ساختاری، چالش ها عمدتاً حول محور اختلاف اعضا بر سر وظایف کشورها، تفاسیر حقوقی و ناهماهنگی میان نیروها شکل گرفته اند.

در نوشتار حاضر و با توجه به برخی نظریات افراطی و تقابلی علیه دنیای اسلام همچون نظریه برخورد تمدن های ساموئل هانتینگتون و گسترش دامنه اتهام تروریسم و اقدامات تروریستی به کشورهای اسلامی و مسلمانان، تلاش شده مقوله تروریسم و واکنش دنیای اسلام به آن در اسناد و قطعنامه های مصوب سازمان کنفرانس اسلامی در حد فاصل سال های 1994 الی 2006 میلادی مورد نقد و بررسی قرار گیرد.

بر اساس تجارب نظام آموزشی و پژوهشی ایران در سنوات گذشته ، کاربردی سازی رشته های علوم انسانی ، از جمله عناصر توسعه علمی کشور محسوب می شود . حجم کمی دانشجویان رشته علوم سیاسی با توجه به وضعیت اشتغال در ایران ، همگان را بر آن می دارد تا در برنامه ریزی مفاد آموزشی و پژوهشی این رشته ها اقدامات اساسی و پایه ای صورت گیرد . پرسش محوری در این مقاله از روشهای ممکن برای کاربردی سازی و نزدیک نمودن محتوای آموزشی دروس علوم سیاسی به بازار کار و اشتغال در جامعه ایران است. با عنایت به اینکه موضوع اصلی رشته علوم سیاسی ، مسائل قدرت، حاکمیت و سیاستگذاری عمومی هر کشور در صحنه داخلی و خارجی است و دانش آموختگان این رشته ها علی الاصول نقش کلیدی در برنامه ریزی اداره نهادهای سیاسی کشور ایفاء می کنند، لذا دقت کافی در تدوین مفاد آموزشی این رشته و گرایشه های مرتبط از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است، و به عبارتی با سرنوشت یک ملت گره خورده است. در این پژوهش به موازات مطالعه کتابخانه ای از روش توزیع پرسشنامه میان دانشجویان رشته های علوم سیاسی و روابط بین الملل استفاده شده است. نظر خواهی از صاحب نظران و مصاحبه با مقامات برخی از سازمان ها ی دولتی که امکان اشتغال دانش آموحتگان این رشته ها را دارند باعث گردید تا نیازهای عینی محیط های اشتغال در ارائه راهکارها مورد توجه قرار گیرد. در این رابطه ابتدا مجموعه سازمانهای که دانش آموختگان رشته های علوم سیاسی و روابط بین الملل در آنها اشتغال یافته اند شناسای و دسته بندی شد. سپس تیم تحقیقاتی با هماهنگی های متعدد و با پرسش محوری از نوع نیازهای مراکز، به مدیریت کارگزینی، نیروی انسانی و در مواردی مقامات سازمانها مراجعه کرد و انتظارات سازمان های مذکور از یک دانش آموخته رشته علوم سیاسی که متقاضی اشتغال در آن سازمان باشد استعلام شد. روش مطالعه ،تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری این تحقیق گرایش به مدل اثبات گرای (پوزتیویستی) داشته و کوشیده با مراجعه به عینیات فضای موضوع مطالعاتی، ارزیابی از وضعیت موجود و ارائه راهکار داشته باشد. مباحث این مقاله در سه قسمت تفکیک شده است . نخست از ضرورت کاربردی سازی سخن به میان آمده، سپس وضعیت موجود و عدم کاربردی بودن محتوای دروس بحث شده و نهایتا راهکار پیشنهادی ارائه شده است.