نصرالله مولایی هشجین

برنامه ریزی شهری با هدف توسعه و کاهش نابرابری از موضوع های مهم در کشورهای در حال توسعه محسوب می شود. لازمه برنامه ریزی شهری، شناسایی جایگاه مناطق و نواحی نسبت به یکدیگر از لحاظ توسعه است .کاهش نابرابری در بهره مندی از منابع، دست آوردها و امکانات جامعه یکی از مهمترین معیارهای توسعه به شمار می آید. مفهوم توسعه علاوه بر رشد در همه جهات، توزیع متعادل را نیز در بر می گیرد، توزیع متعادل امکانات و خدمات، گامی در جهت از بین بردن تفاوت های ناحیه ای و پراکندگی متناسب جمعیت در سطح شهر است .توسعه متوازن فضاهای جغرافیایی، نیازمند بررسی دقیق و همه جانبه مسایل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و شناخت نیازهای جامعه و بهبود آن هاست. به همین جهت از جمله معیارهای معمول در برنامه ریزی شهری، سطح بندی مناطق و نواحی بر اساس برخورداری از شاخص های مختلف توسعه است. در پژوهش حاضر سعی شده با بهره گیری از سه تکنیک تاکسونومی عددی ، موریس و تاپسیس و استفاده از 63 شاخص توسعه در زمینه های محیطی- اکولوژیک، اجتماعی- فرهنگی ،اقتصادی و کالبدی- فضایی به تعیین و تحلیل سطوح توسعه مناطق شهری اصفهان پرداخته شود. رویکرد حاکم بر این پژوهش توصیفی، تحلیلی و از نوع کاربردی- توسعه ای است. یافته های پژوهش نشان می دهد که منطقه ی سه براساس دو مدل تاپسیس و تاکسونومی در رتبه ی نخست و طبق مدل موریس در رتبه ی دوم توسعه یافتگی قرار می گیرد و منطقه ی یازده براساس نتایج هر سه مدل به عنوان محروم ترین منطقه محسوب می گردد.

انسان از دیرباز برای مقابله با عوامل خارجی به دنبال ایجاد سرپناهی بود ، که درآن با ارامش زیست کند. بعدها دانشمندان متوجه شدند ، هرچقدر که کیفیت فضاهای داخلی این محیط مصنوع اعم از آسایش سرمایشی ، گرمایشی ، صوتی وحتی تهویه هوای داخل بهترصورت گیرد در سلامت فیزیکی، روحی و روانی ساکنین نقش بسزاتری دارد. باتوجه به صعب العبور بودن غالب مناطق کوهستانی ، تامین آسایش حرارتی خصوصاً گرمایش باسوخت های فسیلی نیازمند ایجاد شبکه برق وگازرسانی است که تحقق آن مشکل و مقرون به صرفه نیست. از طرف دیگرایجاد راه و شبکه برق مساوی با از بین رفتن هکتارها جنگل و متعاقب ان ده ها گونه گیاهی و جانوری است. جنگل نشینان ، کوه نشینان و عشایر منطقه بعلت عدم بهره مندی از این آسایش مجبوربه آوارگی و مهاجرت بی برنامه به نواحی حواشی شهری و شهری شده اندکه خود بستر معضلات عدیده ای شده است. لذا نمونه مورد پژوهش در روستای دوسالده (بخش خورگام رودبار) مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته است. پرسش های اصلی که در این پژوهش به آن ها پاسخ داده می شود از این قرارند: الف. چگونه می توان سکونتگاه های غالب بومی روستایی کوهستانی گیلان را از نظر آسایش حرارتی درایام سال به روش علمی معتبر بررسی کرد. ب. پس ازبررسی این سکونتگاه های آسایش حرارتی مناسب را در چه ایامی از سال تامین می کنند و در چه زمان هایی دچار مشکل هستند؟

نواحی روستایی با کارکردهای مختلف، شبکه ای به هم پیوسته از تعامل بین انسان و محیط هستند که در طی زمان و متأثر از عوامل و نیروهای درونی و بیرونی دچار تغییر و تحولات می شوند که این امر طی دو فرآیند مبتنی بر حرکت طبیعی (ارگانیگ) و برنامه ریزی از پیش اندیشیده شده اتفاق می افتد. در دهه های اخیر توسعه فعالیت های خود جوش گردشگری یکی از عوامل مهم در تغییر و تحول سکونتگاه های روستایی بوده است که این فعالیت ها تحولاتی عمیق و بنیادی را در ابعاد مختلف و بخصوص جنبه های کالبدی روستاها بجا گذاشته اند. روستاهای گردشگر پذیر شهرستان رضوانشهر نیز با وجود جاذبه های متنوع گردشگری، در سال های اخیر، با جذب گردشگر، دچار تحولات مختلفی شده اند. در مقاله حاضر که با هدف تبیین پیامدهای ناشی از توسعه گردشگری در روستاهای گردشگر پذیر شهرستان رضوانشهر تدوین گردیده، سعی شده به این پرسش که عوامل اصلی ایجاد پیامدهای متأثر از توسعه گردشگری درسکونتگاه های روستایی از دیدگاه جامعه نمونه کدامند؟ پاسخ داده شود تا از این طریق ابعاد و شاخص های گردشگری پایدار روستایی تعریف شده و در نهایت مدل مفهومی مناسبی برای توسعه گردشگری در مناطق روستایی ارائه گردد. روش تحقیق نیزدراینمطالعهتوصیفی-پیمایشی مبتنی بر تکمیل پرسش نامه بوده است. بدین منظور با بهره گیری از فرمول کوکران برای358 سرپرست خانوار از 23 روستای گردشگر پذیر شهرستان رضوانشهر بوده و تمامی مدیران محلی و 8 نفر از مسئولان دولتی پرسش نامه تدوین و تکمیل شده است. نتایج به دست آمده از داده ها نشان می دهد که از دیدگاه جامعه نمونه و مشاهدات صورت گرفته، در شیوه ساخت و ساز، چشم انداز طبیعی روستا، کاربری زمین، مسایل زیست محیطی پیامدها منفی بوده است ولی پیامدهایی مانند ایجاد اشتغال، مستحکم سازی ساختمان، توسعه زیر ساخت ها و افزایش آگاهی های مردم بومی، پیامدها مثبت ارزیابی شده است و در مجموع پیامدهای مکانی - فضایی در روستاهای ساحلی و کوهستانی بیشتر از روستاهای جلگه ای وکوهپایه ای بوده که برای کاهش اثرات منفی و افزایش اثرات مثبت مدل برنامه ریزی راهبردی مشارکتی همراه با نظام مدیریتی یکپارچه جهت حفظ و توسعه محیط روستا به عنوان بهترین راهبرد معرفی می گردد. 

با توجه به شرایط جغرافیایی حاکم در حاشیه تالاب انزلی و وجود اراضی مرتعی قابل تعلیف که در فصول گرم سال با عقب نشینی تالاب مساحت آن افزایش پیدا می کند اغلب دام های روستاهای واقع در حاشیه تالاب که با کوهستان ارتباط ندارند حدود 5 تا 6 ماه از سال را در فصل بهار و تابستان یعنی از زمان کاشت برنج تا برداشت آن به طول می انجامد تعلیف می شوند. تعلیف دام ها در چراگاه های طبیعی نقش مهمی در سازمان دهی به فعالیت های زراعی و دامی ایفا می کند با پس روی آب تالاب در بهار و تابستان پوشش گیاهی انبوه و غنی آن تا اواسط پاییز مورد استفاده قرار می گیرد. روستاییان دامدار دام های خود را تحویل قُرق بان می نمایند. و در طول مدت رها سازی، دام ها در این قُرق ها کاملاً چاق و فربه شده و به خوبی از علف های طبیعی خوش خوراکی اطراف تالاب بهره مند می شوند. جلوگیری از تبدیل مراتع طبیعی فوق به مزارع شالیکار و احیاء و فعال سازی قُرق و قُرق بانی در حفظ محیط زیست، مراتع و تداوم فعالیت دامداری به عنوان فعالیت جنبی و مکمل در کنار زراعت نقش مهم و مؤثری را بازی خواهد کرد.

گردشگری به عنوان ابزاری کارآمد با اثر بر بنیان های اقتصاد روستایی می تواند نقش مهمی را در پایداری اجتماعی نواحی روستایی ایفا کند. این پژوهش به دنبال تبیین نقش گردشگری در پایداری اجتماعی نواحی روستایی شهرستان قائمشهر می باشد. این پژوهش از نوع کاربردی بوده و روش تحقیق آن توصیفی - تحلیلی می باشد. اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعات اسنادی و پیمایشی بدست آمده است. جامعه آماری این پژوهش روستاییان می باشند. (17216N=) که بر اساس فرمول کوکران تعداد 375 نفر روستاییان به عنوان حجم نمونه تعیین شده است. متغییرهای تحقیق ماهیت کمی و کیفی داشته و در جمع آوری داده ها از مقیاس طیف لیکرت استفاده شده و سپس در تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و آزمون آماری tجهت اطمینان از نرمال بودن توزیع داده ها و سپس از روش آماری همبستگی و رگرسیون و آزمون های آماری پارامتری نظیر آزمون همبستگی پیرسون بهره گرفته شده است. نتایج پژوهش در ناحیه مورد مطالعه نشاندهنده تاثیر گردشگری بر افزایش شکاف و اختلاف اجتماعی، افزایش جرم و فعالیتهای غیر قانونی، کاهش انسجام اجتماعی بین ساکنین، بهبود امکانات تفریحی و رفاهی، بهبود امکانات و خدمات گردشگری، افزایش کیفیت زندگی ساکنان روستا و گسترش فرهنگ بومی بر پایداری شاخص های اجتماعی می باشد.

بخش کشاورزی ایران علی رغم میل به تجاری شدن و افزایش مکانیزاسیون در قیاس با دیگر بخش های اقتصادی (صنعت،خدمات) از شیوه تولید سنتی رنج می برد. کوچک بودن و پراکندگی قطعات، تعدد کرت ها، نبود جاده های بین مزراع، نبود کانال های آبیاری و زهکشی مناسب و... موجب افزایش هزینه های تولید و در نتیجه رویگردانی قشر جوان برای فعالیت و سرمایه گذاری در بخش کشاورزی شده است. سختی کار نیروی انسانی و استفاده نادرست از منابع از مشخصات اراضی سنتی شالیزاری است و دگرگونی و تغییر اساسی این عرصه در گرو اجرای طرحی تحت عنوان "تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری" است. روش تحقیق، توصیفی– تحلیلی است و از روش میدانی بصورت مشاهده، مصاحبه و تکمیل پرسش نامه برای ارزیابی اثرات کالبدی، اثرات مکانیزاسیون و آزاد سازی نیروی انسانی و تنوع بخشی به فعالیت ها در طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری در بخش مرکزی شهرستان صومعه سرا استفاده شده است. با استفاده از جدول مورگان 376 پرسش نامه در بین کشاورزان تکمیل و جمع آوری شد. پرسش نامه ها بعد از کُدگذاری و وارد کردن در محیط SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، که مهمترین نتایج آن عبارتند از: اجرای طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری در روستاهای دارای طرح موجب تغییرات کالبدی،در تعداد قطعات اراضی، تعداد کرت ها، کاهش سطح کانال های آبیاری و زهکشی و کاهش سطح مرزها در هکتار و افزایش دسترسی زارعین به جاده های بین مزارع شده است. در نتیجه تغییرات کالبدی در اراضی دارای طرح، بستری مناسب برای مکانیزه کردن کشت فراهم شده است بطوری که کشاورزان در اراضی دارای طرح از ماشین آلات کشاورزی بیشتری نسبت به کشاورزان در اراضی فاقد طرح استفاده می کنند.

در این پژوهش به برنامه ریزی توسعه خدمات روستایی از دیدگاه جغرافیا در بخش تولم شهرستان صومعه سرا پرداخته شده است به همین منظور برای پاسخ به سئوال اصلی این تحقیق، عوامل مؤثر در نظام توزیع خدمات برای رسیدن به الگوی بهینه، بررسی، ارزیابی و شناسایی شده است.کمبود خدمات در سطح ناحیه به ویژه در حوزه روستایی گوراب وجود دارد. توزیع خدمات و عملکرد آنها در سطح ناحیه مورد مطالعه همگن نبوده در روستاهای دور از مرکز منظومه روستایی و زیر منظومه روستایی بویژه در حوزه گوراب، گوشه شمال شرقی حوزه نوخاله اکبری و جنوب شرقی حوزه لیفشاگرد خلاء خدماتی به خصوص خدمات زیر بنایی وجود دارد. از طرفی الگوی توزیع فضایی خدمات در بخش تولم بهینه نیست. مسئولین محلی در تعیین مرکز دهستان بیشترین تاثیر را داشته اند و در نهایت ارتباط بین ارایه خدمات و تعداد جمعیت در ناحیه مورد مطالعه بسیار ضعیف است. الگوی پیشنهادی ارایه انواع خدمات بر اساس سلسله مراتب فضایی صورت گرفته تهیه شده است. درتقسیم- بندی کلان تر، منظومه روستایی با مرکزیت نقطه شهری تولم به عنوان بزرگترین واحد جغرافیایی مورد توجه بوده و زیر منظومه روستایی با مرکزیت هندخاله و تولم و حوزهای  روستایی با مرکزیت نوخاله اکبری، هندخاله، نرگستان در دهستان هندخاله ، لیفشاگرد ، تولم ، گوراب در دهستان لیفشاگرد بین این دو واحد واقع شده اند.

تدوین سیاست گذاری های اصولی از جمله مسائل مهم کشاورزی است که با توجه به جمعیت روستایی کشور و تخصصی شدن تولیدات کش اورزی در شکوفایی اقتصاد و توسعه کش اورزی نقش به سزایی دارد. پژوهش حاضر در ص دد بررسی نقش سیاست-گذاری های حمایتی زراعی در تح ولات اقتصادی روستاهای شهرستان ماسال بعد از انقلاب اسلامی و ارائه راهکارهایی برای بهب ود وضعیت این سیاست گذاری های در شهرستان ماسال، تحولات و حفظ کاربری زمین، آشنایی کشاورزان با روش های جدید کش اورزی، افزایش میزان تولید در واحد سطح و در نتیجه افزایش درآمد، کاهش هزینه ها و ارتقای سط ح زندگی آن ها می باشد. شه رستان ماسال دارای پتانسیل های زیادی در زمینه فعالیت های زراعی می باشد. اما متأسفانه در برنامه های توسعه و سیاست-گذاری های اقتصادی به بخش کشاورزی این شهرستان بسیار کم توجهی شده و در نتیجه کشاورزان بخصوص روستاییان کشاورز با مشکلات جدی روبرو می باشند که ضرورت توجه به بخش کشاورزی در برنامه های توسع ه و ضرورت جهت گیری اهداف طرح های پژوهشی را به این بخش ایج اب می کن د. روش بررسی در این پژوهش مبتنی بر رویک رد توصیفی - تحلیلی می باش د. جهت بررسی وضعیت سیاست گذاری های حمایتی زراعی از عواملی مانند: عامل موقعیت، سط ح اج را، فاصله و دوری یا نزدیکی به مراک ز بازاری استف اده ش ده اس ت. نتایج حاص ل از این پژوهش بی انگر این است که اعم ال سیاست گذاری های حمایتی زراعی باعث حفظ 18/52 درصد کاربری اراضی زراعی، افزایش 2 برابری سطح کشت دوم نسبت به سال 1380، افزایش درآمد و کاهش 25 درصدی هزینه ها در روستاهای شهرستان ماسال شده است.

یکی از اقدامات مهمی که در زمینه توسعه و پیشرفت نقاط روستایی در ایران طی سال های اخیر صورت گرفته، تهیه و اجرای طرح های هادی روستایی می باشد. امروزه این گونه طرح ها به عنوان مهمترین ابزار هدایت ساخت و ساز در روستاها درآمده است. به موازات اصلاحات کالبدی ناشی از اجرای طرح هادی در روستاها، بهره مندی روستاییان از امکانات خدماتی بیشترمی شود. چنین تغییری وضعیت زندگی ساکنان روستایی را تحت تأثیر قرار داده و موجب علاقمندی بیشتر آنها به زندگی در روستا می گردد. هدف اصلی این تحقیق بررسی اثرات کالبدی- فیزیکی طرح های هادی روستایی از دیدگاه ساکنان روستایی می باشد تا میزان اثر بخشی آنها مورد ارزیابی قرار گیرد. روش کلی پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و بخش اصلی داده ها از طریق مطالعات میدانی و تکمیل پرسش نامه بدست آمده و با استفاده از روش های آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. مهمترین نتایج حاصل از این تحقیق به شرح زیر   می باشد: اجرای طرح هادی روستایی از حیث ارتقاء خدمات عمومی در روستاهای مورد مطالعه مؤثر بوده است. اجرای طرح هادی روستایی ضمن رونق بخشیدن به ساخت  و سازهای جدید، سبب ارتقاء شیوه ساختمان سازی، افزایش پایداری و بهبود سیمای ظاهری بناها شده است. اجرای طرح هادی روستایی سبب افزایش امیدواری و علاقه مندی روستائیان به ادامه زندگی در روستا ها شده و در نتیجه در کاهش تدریجی مهاجرتهای روستا به شهر تأثیر داشته است. علیرغم ویژگی های مثبت کالبدی و ارتقاء خدمات عمومی در روستاها، اجرای طرح های هادی روستایی از نظر اقتصادی و ایجاد اشتغال در روستاها موفقیت لازم را کسب نکرده است. 

روستاهای ایران با داشتن پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی، جایگاه مناسبی برای جذب گردشگر محسوب می شوند. گردشگری روستایی که بر مبنای بهره برداری از هویت فرهنگی یک روستا استوار شده است، می تواند ما را به سمت شناخت درک و ارتباط برقرار کردن با عناصر بومی و جاذبه های فرهنگی و طبیعی روستا در جهت توسعه گردشگری  پایدار روستایی سوق دهد. بدین منظور، پژوهش حاضر نقش مساکن سنتی روستاهای کوهپایه و کوهستانی را از دیدگاه مسئولان مرتبط با روستا، گردشگران و ساکنین نواحی روستایی شهرستان های تنکابن و رامسر به عنوان جامعه میزبان، مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و در پی آن است تا  نقش مساکن سنتی را در توسعه پایدار روستایی غرب مازندران مشخص نماید. با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر نگرش سیستمی برای جمع آوری اطلاعات داده ها از مطالعات اسنادی – کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است.یافته های تحقیق نشان می دهد که از دیدگاه ساکنین، مسئولین و گردشگران، گردشگری در افزایش درآمد ساکنین روستا و بهبود وضعیت اقتصادی آنان، همچنین در ایجاد فرصت های اشتغال در روستاها تأثیر بسیاری داشته است و مساکن سنتی کوهپایه و کوهستان توانسته است با کارکردهای مختلف و با بهره گیری از   جاذبه های طبیعی درجذب گردشگر و توسعه گردشگری در ناحیه مورد مطالعه تأثیرگذار باشد. براساس آزمون کای دو (x 2 )  بین تأثیر گردشگری با افزایش درآمد ساکنین روستا، نقش مسکن سنتی در توسعه توریسم روستایی و هممچنین ایجاد دهکده گردشگری جهت حفظ این مساکن، رابطه معناداری وجود دارد.

سرگذشت خدمات مسلمانان به جغرافیا، بخشی از آن تجدید حیات فکری است که طلوع تمدن اسلامی را مشخص می کند. رشد وگسترش این تمدن با نمایان شدن روح تازه علمی که به نحوی چشمگیر خِرد را بر قدرت چیره کرد پیوند نزدیک داشت. بطوریکه تا قرن نهم هجری قمری(قرن پانزدهم میلادی)، علم جغرافیا و جغرافیدانان در جهان اسلام بر تمامی دنیا تأثیرگذار بود. در شرایط کنونی جهان اسلام، و با هدف تهیه داده های کاربردی جغرافیا در عرصه کشورهای اسلامی ( در سطوح منطقه ای ، ملی و ناحیه ای)، ترسیم آینده توسعه یافتگی جهان اسلام و تبیین و ارائه راهکارها و راهبردهای علمی توسعه، تجدید جایگاه و نقش جغرافیا و جغرافیدانان مسلمان متناسب با شرایط جدید، تلاش برای تولید علم در مقیاس جهانی و توسعه فناوری اطلاعات جغرافیایی، ضرورت ایجاد اتحادیه جغرافیایی جهان اسلام ( I.W.G.U) پیشنهاد می شود. این اتحادیه می تواند، موجب شود تا انجمن های جغرافیایی، موسسات جغرافیایی و دانشگاه ها در کشورهای اسلامی با برنامه ریزی مناسب و بهینه و همگام با تحولات جهانی، در جهت توسعه علم جغرافیا با تاکید بر جنبه های کاربردی آن و همگرایی درون تمدنی در قالب،امت اسلامی به توسعه جهان اسلام بپردازند.

مطالعه و تحقیق پیرامون روستا و مسائل مرتبط با آن از دو جنبه حائز اهمیت است. نخست نقشی که روستا در تولید و تأمین مواد اولیه بخش های مختلف کشاورزی دارد و دوم اینکه راه حل نهایی مسئله بیکاری شهری و تراکم جمعیت بهبود محیط روستایی است. با برقراری تعادل مناسب میان امکانات اقتصاد شهر و روستا و نیز ایجاد شرایط مناسب برای مشارکت وسیع مردم در تلاش هایی که برای توسعه ملی صورت می گیرد و بهره مند شدن از مواهب آن، کشورهای در حال توسعه گام بزرگی در جهت تحقق معنای حقیقی توسعه بر خواهند داشت. بررسی اهمیت روستاهای حاشیه تالاب انزلی از جنبه های مختلف ضروری بوده است. تحلیل اهمیت اجتماعی و اقتصادی در روستاهای حاشیه تالاب بندر انزلی به عنوان هدف اصلی به شمار می رود. روستاهای حاشیه تالاب انزلی از لحاظ اجتماعی و اقتصادی، چه اهمیتی دارند؟ به عنوان پرسش اصلی مطرح بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد، اکثریت مطلق روستاییان حاشیه تالاب از برنامه ریزی جهت اشتغال زایی جوانان، ارتقاء وضعیت معیشتی و بالا بردن سطح زندگی در نهایت جلوگیری ازمهاجرت به شهرها راضی بودند. با توجه به پتانسیل های بالای منطقه مورد مطالعه و برنامه ریزی دقیق و مدون با سرمایه گذاری بخش های دولتی و خصوصی و مشارکت و همکاری روستاییان رابطه مثبت وجود دارد.

پژوهش حاضر با هدف تبیین؛ میزان تنوع بخشی به فعالیت های اقتصادی در افزایش تاب آوری اقتصادی و اجتماعی روستاهای گردشگرپذیر شهرستان رشت در برابر بیماری کووید-19، انجام شده است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی است و از لحاظ ماهیت و روش شناسی توصیفی – تحلیلی می باشد، همچنین به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از از نرم افزار SPSS و GIS استفاده شده است. ویروس کرونا در اوایل ژانویه 2020 توسط سازمان بهداشت جهانی در کشور چین گزارش شد. این ویروس به سرعت در منطقه ووهان چین گسترش یافت. در پی بحران شیوع کرونا ویروس در نقاط مختلف جهان، شیوع آن به طور رسمی در تاریخ 29 بهمن 1398 توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تایید شد. در کشور ایران نیز با شیوع ویروس کرونا، شمار گردشگران90 درصد نیز نسبت به سال های گذشته با کاهش روبه رو شد. گردشگری در همه ی شهرها و روستاهای ایران در دوران کرونا خسارت های جبران ناپذیر زیادی را به بار آورده است که بیشترین برآورد خسارات به روستاهای گردشگرپذیر مربوط بوده است. نتایج آزمون های تی تک نمونه ای و همبستگی اسپیرمن نشان داد، تنوع بخشی در فعالیت های اقتصادی در سطح معناداری 000/0، تاثیر زیادی در افزایش تاب آوری اقتصادی و اجتماعی روستاهای گردشگرپذیر دارد. همچنین به منظور دسته بندی میزان تاب آوری اقتصادی و اجتماعی در هر یک از بخش های شهرستان رشت با تمرکز بر تنوع فعالیت های اقتصادی، از انحراف معیار ، استفاده شد، نتایج نشان داد، وضعیت تاب آوری اقتصادی-اجتماعی پس از ایجاد تنوع فعالیت های اقتصادی در تمامی بخش های مورد مطالعه شهرستان رشت از دیدگاه اعضای شورا و دهیاران، مطلوب می باشد.

روستاها در گذر زمان، تغییر و تحولاتی را از نظر مساحت، مکان، کالبد، کارکرد، تعداد جمعیت، دین و مذهب، زبان و فعالیت اقتصادی تجربه کرده و می کنند هر چند که بیشتر این رخدادها کند و آرام هستند اما گاه بروز عواملی چون جنگ، فعالیت های عمرانی، دگرگونی های سیاسی و اجتماعی، سرعت تغییر و تحولات را بخصوص از نظر کالبد، کارکرد و فعالیت اقتصادی بسیار تند می کند. بیماری های همه گیر، در سال های دور، عاملی تاثیر گذار بر تحول روستاها بخصوص از نظر جمعیت بوده است اما مهمترین تاثیر آخرین بیماری همه گیر (کووید 19) بر فعالیت های اقتصادی و درآمد روستاها بوده است که بارزترین پیامد ظاهری آن، محدودیت ارتباط بین افراد و آمد و شد در سطوح مختلف و در نتیجه رکود فعالیت های گردشگری و تاثیر شدید بر اقتصاد مقصد های گردشگری بود. هدف این پژوهش، بررسی اثرات کووید 19 بر فعالیت اقتصادی و درآمد خانوارهای روستایی در روستاهای گردشگر پذیر شهرستان لنگرود است. روش پژوهش، توصیفی -  تحلیلی و روش گردآوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز برای تحلیل متغیرهای وابسته (فعالیت اقتصادی، اشتغال و درآمد)، مطالعات میدانی مبتنی بر مشاهده، مصاحبه و تکمیل پرسشنامه خانوار و روستا است. در شهرستان لنگرود، 10 روستا از نظر گردشگری اهمیت دارند یافته های پژوهش نشان داد که در اوج بحران کووید 19، فعالیت های گردشگری در هر ده روستا دچار رکود شدید شده و این موضوع، علاوه بر کنشگران گردشگری، بر درآمد تعداد دیگری از خانوارها نیز تاثیر داشته است. پیش از انتشار ویروس کرونا، کشاورزی، مهمترین منبع درآمد برای خانوارها در روستاهای مورد مطالعه بوده اما گردشگری نیز نقش مهمی در اقتصاد این روستاها داشته است بطوریکه گردشگری مهمترین منبع درآمد برای 20.7 درصد و دومین منبع درآمد برای 31.6 درصد خانوارها بوده است. با همه گیری کووید 19، درآمد 71.7 درصد حانوارها کاهش یافت، میزان تغییر درآمد 26.3 خانوارها قابل توجه نبوده است و درآمد دو درصد خانوارها افزایش یافته است.

مقدمه:  یکی از مسائل اصلی در جامعه روستایی ایران، تغییر کاربری اراضی روستایی و کاهش چشمگیر فعالیت های کشا.رزی است. عوامل زیادی در تغییرات کاربری اراضی روستایی تأثیرگذار هستند. هدف:  هدف این پژوهش، شناسایی متغیرهای کالبدی و محیطی تأثیرگذار بر تغییرات کاربری اراضی روستاهای پیرامون کلانشهر رشت بود. روش شناسی:  روش انجام پژوهش نیز توصیفی – تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی است، برای تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار Spss از آزمون آماری تی تک نمونه ای، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی چند متغیره استفاده شده. جامعه آماری تحقیق 37 روستای دارای سکنه که مرز مشترک با شهر رشت داشتند به عنوان روستاهای نمونه انتخاب شدندکه با استفاده از فرمول کوکران 516 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. قلمرو جغرافیایی پژوهش: شامل  37 سکونتگاه روستایی پیرامون شهر رشت است که  با مساحت 9863.6720 هکتار در مختصات جغرافیایی 49 درجه 27 دقیقه طول شرقی و 37 درجه و 23 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است. یافته ها و بحث: یافته های به دست آمده نشان می دهد در بین عوامل کالبدی، عامل نزدیکی به شهر تا حدود 67 درصد از تغییرات متغیر وابسته را پیش بینی می کند. همچنین دو عامل نزدیکی به مراکز کار و دسترسی به راه های ارتباطی به ترتیب با ضرایب 548/0 و 511/0 بر تغییرات کاربری اراضی تأثیرگذار بودند. عامل نزدیکی به شهر، عامل نزدیکی به کار و دسترسی به راه های ارتباطی به ترتیب بیشترین تاثیر را در تغییر کاربری اراضی دارند. نتیجه گیری: نتایج مطالعات برای عوامل محیطی نشان داد که چهار شاخص بر تغییرات کاربری اراضی تأثیرگذار هستند. ظرفیت های گردشگری روستا با ضریب استاندارد 821/0 بیشترین تأثیرگذاری را داشت. همچنین مساعد نبودن زمین روستا برای فعالیت های کشاورزی با ضریب استاندارد 785/0 در تغییرات کاربری اراضی روستایی تأثیر داشت. دور بودن از منابع آبیاری و دسترسی نداشتن به آب نیز به ترتیب با ضرایب 613/0 و 568/0 در تغییرات متغیر وابسته تأثیرگذار بودند.

توسعه روستایی بخشی از برنامه های توسعه در هر کشوری محسوب می شود که در جهت دگرگون سازی ساختار جامعه روستایی به کار می رود و می تواند عاملی مهم در بهبود شرایط زندگی افراد، بالاخص قشر کم درآمد روستا و خودکفایی آنها محسوب گردد. با توجه به اهمیت موضوع این پژوهش با هدف شناسایی و تحلیل عوامل بازدارنده توسعه روستایی به دنبال ارائه راهکارهای مناسب در زمینه دستیابی به توسعه روستایی می باشد. جامعه آماری پژوهش کلیه سکونتگاه های روستایی شهرستان خلخال(150 روستا) واقع در سه بخش خورش رستم، شاهرود و مرکزی می باشد که تمام شماری شده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و با کمک ابزار پرسشنامه اطلاعات در پنج بعد محیطی-اکولوژیک، اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، کالبدی-فضایی و مدیتی-نهادی جمع آوری و به کمک شیوه SWOT تحلیل شده است. نتایج نشان داد، 34 عامل بازدارنده توسعه روستایی در روستاهای شهرستان خلخال شناسایی شد، که این عوامل بر اساس درجه اهمیت سطح بندی شده و نتایج نشان داد، 6 عامل در سطح یک، 5 عامل در سطح دو، 7 عامل در سطح سه و 16 عامل در سطح چهار اهمیت قرار دارند، در ادامه نیز به کمک ماتریس کمی برنامه ریزی استراتژیک مشخص شد، عواملی از جمله: شناسایی دقیق منابع گردشگری، جلوگیری از مهاجر فرستی ، کاهش بیکاری و بویژه بیکاری فصلی در سطح شهرستان از مهمترین عواملی هستند که تمرکز بر آنها و تلاش برای محو و یا کمرنگ کردن آنها امکان حصول به توسعه روستایی در محدوده مورد مطالعه را تسریع می بخشد.

روستاها به عنوان یکی از بسترهای سکونتگاهی انسان و مخاطرات محیطی به عنوان پدیده طبیعی از مهمترین مباحث جغرافیا در حوزه برنامه ریزی فضایی می باشند. در همین راستا پژوهش حاضر به دنبال ارائه الگوی راهبردی ایمنی سکونت گاه های روستایی( نمونه موردی روستاهای شهرستان تهران ) می باشد. با توجه به آرمان های نیل به توسعه پایدار، ارتقاء کیفیت زندگی، رفاه و توسعه اجتماعی و محیطی، لازم است که مخاطرات طبیعی و آسیب پذیری نسبت به آن در کانون مباحث توسعه و برنامه ریزی در ابعاد مختلف بخشی و فضایی و نیز در سطوح مختلف محلی تا ملی و بین المللی قرار بگیرد. پژوهش حاضر از نظر روش شناسی توصیفی – تحلیلی و از نظر هدف کاربردی می باشد. جمع آوری داده ها و اطلاعات بصورت میدانی(پرسشنامه به روش دلفی) و اسنادی انجام شده است تجزیه و تحلیل اطلاعات با آمار توصیفی و استنباطی و مدل SWOT و AHP انجام شده است نتایج تکنیک دلفی پژوهش نشان می دهد که در مدیریت ایمنی مراکز روستایی هیچ الگو و طرحی مؤثری وجود ندارد. این مراکز به لحاظ خدمات ایمنی و آتش نشانی به مراکز شهری وابسته هستند و در نتیجه موجب اسیب پذیر بالا این مراکز در قبال مخاطرات می شود. تحلیل همبستگی پژوهش هم نشان می دهد که فاصله مراکز روستایی از تهران با برخورداری از خدمات ایمنی رابطه معکوس وجود دارد. و همچنین هر چقدر مخاطرات محیطی روستا بالاتر است به همان میزان وابستگی شغلی و درآمدی آن روستا به تهران بیشتر می باشد.

هدف این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر بر افزایش مشارکت زنان در اقتصادروستایی شهرستان شفت است. روش پژوهش توصیفی-پیمایشی و جامعه آماری پژوهش نیز 66 نفر از دهیاران و افراد ساکن در روستاهای مختلف این شهرستان بوده است. روایی گویه ها توسط افراد متخصص مورد تایید و پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ به ترتیب برای نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید برابر با 841/0، 837/0، 871/0 و 78/0 و در حد خوب و قابل قبول به دست آمد. سپس با استفاده از تحلیل عاملی به روش مولفه های مبنا (PCA)، گویه های مورد نظر گروه بندی و مولفه های مهم نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید شناسایی و به ترتیب برای هر کدام 3، 1، 2 و 1 مولفه تعیین شد. به طوری که سهم واریانس مولفه اول تا سوم نقاط فرصت برابر با 05/31، 33/22 و 564/13، سهم واریانس تنها مولفه نقاط ضعف برابر با 154/59، سهم واریانس مولفه اول و دوم نقاط فرصت برابربا 316/32 و 964/29 و در نهایت واریانس تک مولفه نقاط تهدید برابر با 537/70 محاسبه و در مجموع واریانس کل تبیین شده برای نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید برابر با 943/66، 154/59، 281/62 و 537/70 به دست آمد. نتایج نشان داد که عوامل قوت مشارکت زنان نیز به ترتیب اولویت شامل "بستر فرهنگی مناسب، تامین مالی و نقش مشارکت زنان در توسعه پایدار"، "اشتغال زنان دربخش کشاورزی و صنایع مربوط به آن در راستای توسعه گردشگری و حفظ محیط زیست روستاها" و "جاذبه های گردشگری و فروش صنایع دستی"، تنها مولفه نقاط ضعف نیز "نبود آموزش و امکانات فنی جهت افزایش تولید صنایع دستی و عدم تامین مالی، ضعف فرهنگی و ناچیز انگاشتن مشارکت زنان"، مولفه اول و دوم نقاط فرصت نیز "تولیدمازاد، حمایت دولت اززنان و ایجاد تشکل ها و تعاونی ها و افزایش سطح سوادآموزی" و " اشتغال درکنار مردان، توسعه اگروتوریسم، ایجاد بازارچه های محلی و بنگاه های اقتصادی و کارگاه ها، تامین مالی" و تک مولفه نقاط تهدیدنیز "موانع فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی" هستند.