عباس بازرگان

ساز و کار ارزشیابی وسیله ای است که بدون استفاده از آن فعالیت های آموزشی صرفاً «رها کردن تیر در تاریکی» خواهد بود. استفاده از آن نیز، آگاهی از کژی ها، کاستی ها و نواقص نظام را به دنبال دارد. این ساز و کار به دو صورت درونی و برونی انجام می گیرد. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش تحقیق آن توصیفی- تحلیلی می باشد و هدف آن، انجام ارزیابی درونی و برونی درون- دانشگاهی گروه آموزشی فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه تهران است. در انجام آن از ابزارهای کمی (پرسشنامه) و کیفی (مصاحبه و مشاهده) بهره گرفته شده است. جامعه مورد مطالعه شامل پنج زیرجامعه: 1. مدیران گروه (فعلی و قبلی)؛ 2. اعضاء هیأت علمی؛ (5 عضو)؛ 3. دانشجویان (24 دانشجوی کارشناسی ارشد و 11 دانشجوی دکتری)؛ 4. دانش آموختگان؛ (24 دانش آموخته با مدرک کارشناسی ارشد و 16 دانش آموخته با مدرک دکتری)؛ و 5. کارفرمایان (25 کارفرما) است که با توجه به کوچک بودن جامعه مورد مطالعه و جهت بررسی عمیق آن سرشماری کامل انجام گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد، میزان مطلوبیت عوامل شش گانه مورد ارزیابی در هر دو مرحله با یکدیگر مطابقت دارند. بنابراین ارزیابی برونی درون دانشگاهی، نتایج ارزیابی درونی را تأیید می کند.

گرچه اغلب مدیران ایرانی کارکنان را مهم ترین دارایی سازمان می دانند، در عمل منابع انسانی، بدهی سازمانی نه به منزله دارایی سازمانی به شمار می رود. در واقع کارکرد منابع انسانی در سازمان های ایرانی بیشتر به صورت کارکرد هزینه ای اداری است و کارکردی با ارزش افزوده دیده نمی شود و دلیل آن بی توجهی به مسئله اندازه گیری منابع انسانی است. هدف این پژوهش بررسی میزان اهمیت و توجه به اندازه گیری زنجیره ارزش منابع انسانی در گروه سایپا بر اساس مدل مفهومی جامع به دست آمده از روش نظریه برخاسته داده است. در این مقاله با بهره مندی از راهبرد مطالعه چندموردی و به کمک مصاحبه های ساختاریافته و اسناد سازمانی، وضعیت سه شرکت از شرکت های گروه سایپا بررسی شده و بر اساس تحلیل محتوای مصاحبه ها و با روش امتیاز منطق رادار و تحلیل درون موردی و بین موردی، شباهت ها و تفاوت های این سه شرکت تحلیل شده است. نتایج پژوهش نشان داد شرکت سایپایدک بر اساس مدل اندازه گیری زنجیره ارزش منابع انسانی تدوین شده در مرحله اول پژوهش، نسبت به دو شرکت مگاموتور و زامیاد وضعیت بهتری دارد. در پایان برای هر یک از شرکت ها پیشنهادهایی مطرح شده است.

این پژوهش با هدف شناسایی و اولویت بندی مؤلفه های بالندگی اعضای هیات علمی در دانشگاه تهران به منظور ارائه یک چارچوب مفهومی طراحی و اجرا شده است. روش تحقیق از نوع ترکیبی اکتشافی است که به شیوه متوالی در دو بخش کیفی و کمی صورت پذیرفته است. ابتدا در مرحله کیفی از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته با 15 نفر از متخصصان و صاحبنظران که به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده بودند، مؤلفه های بالندگی اعضای هیات علمی شناسایی و دسته بندی شدند. سپس، در مرحله کمی در قالب روش تحقیق توصیفی-پیمایشی و از طریق ابزار پرسشنامه محقق ساخته نظرات و دیدگاه های 283 نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه تهران که به روش نمونه گیری طبقه ای نسبتی انتخاب شده بودند، گردآوری شد. سپس داده های به دست آمده با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و مؤلفه های بالندگی اعضای هیات علمی اولویت بندی گردیدند. نتایج پژوهش نشان می دهد که از میان مؤلفه های شناسایی شده، بالندگی آموزشی با وزن نسبی 342/0 دارای بیشترین اهمیت می باشد. بعد از آن، مؤلفه های بالندگی پژوهشی با وزن نسبی 24/0، بالندگی فردی با وزن 195/0، بالندگی خدماتی با وزن نسبی 126/0، و بالندگی سازمانی با وزن نسبی 097/0 در مراتب بعدی قرار دارند.

هدف از تحقیق حاضر بررسی رابطه بین میزان انواع تعامل دانشجویان گروه فنی مهندسی مؤسسه آموزش عالی مهر البرز با عملکرد تحصیلی آنها است. جامعه آماری پژوهش شامل تمام دانشجویان زن و مرد دانشکده فنی مهندسی این دانشگاه و روش نمونه گیری به روش نمونه گیری تصادفی ساده است. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه محقق ساخته است که روایی آن را استادان و خبرگان یادگیری الکترونیکی تأیید کرده اند و پایایی آن به وسیله آلفای کرانباخ تأیید شده است، همچنین معدل دانشجویان به عنوان شاخص عملکرد تحصیلی در نظر گرفته شد. برای تحلیل داده ها از آزمونهای T دو گروه مستقل و همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیره استفاده شده است.نتایج مربوط به بررسی پرسشهای پژوهش نشان داد که میانگین به دست آمده برای انواع تعامل در دوره های یادگیری الکترونیکی مهر البرز 94/2 بود، که نشان دهنده این است که انواع تعامل در این دانشگاه در سطح نسبتاً مطلوب قرار دارد، هم چنین بین تمام مؤلفه ها ی تعامل و عملکرد تحصیلی همبستگی مثبت و معناداری در سطح 05/0 وجود داشت؛ ضریب همبستگی تعامل دانشجو با محتوا و عملکرد تحصیلی 31/0، تعامل دانشجو با دانشجو 48/0، تعامل دانشجو با استاد 51/0، و تعامل دانشجو با دستیار 31/0 بود. مؤلفه هایی که بیشترین توان پیش بینی عملکرد تحصیلی را داشت تعامل دانشجو با استاد و تعامل دانشجو با دانشجو بود، علاوه بر آن بین میزان انواع مؤلفه های تعامل با اشتغال و جنسیت تفاوت معناداری وجود ندارد و فقط در مؤلفه تعامل دانشجو محتوا و دانشجو دستیار آموزشی با تجربه فنّاوری اطلاعات تفاوت معناداری وجود دارد؛ به عبارت دیگر، دانشجویانی که از تجربه فنّاوری اطلاعات برخوردارند می توانند تعامل بیشتری با محتوا و دستیار آموزشی برقرار کنند.

تحولات روز افزون در سطح ملی، منطقه ای و جهانی ارزیابی و بهبود مستمر کیفیت آموزش عالی را به طور عام و آموزش مهندسی را به طور خاص ضروری کرده است. این امر، به ویژه با توجه به مسائل توسعه پایدار، منابع انرژی و آب، محیط زیست، فناوریهای نوین و مسائل دیگر، اجتناب ناپذیر شده است. از این رو، نیازهای آینده به قابلیتهای مهندسی و مهارتهایلازم برای یادگیری مداوم مهندسان باعث شده استکهکیفیتآموزش مهندسی بیش از پیش به عنوان دغدغه ای اساسی مد نظر قرار گیرد. در این خصوص، در اغلب کشورهای صنعتی و نیمه صنعتی در زمینه ارزیابی و اعتبارسنجی آموزش مهندسی گامهای مؤثری برداشته شده و ساختار سازی به عمل آمده است. تجربه های ملی و بین المللی در ارزیابی آموزش عالی نشان می دهد که ارزیابی درونی و ارزیابی برونی متداول ترین رویکردهای سنجش و ارتقای کیفیت در آموزش عالی است. اما در کشورهای درحال توسعه اگر امکان مشارکت اعضای هیئت علمی در فرایند ارزیابی فراهم نشود، عمل ارزیابی صرفاً اقدامی اداری (بوروکراتیک) جلوه گر می شود و تأثیر آن بر بهبود کیفیت ناچیز خواهد بود. با توجه به مطالب یادشده، در این مقاله ابتدا به شیوه های مرسوم ارزیابی و اعتبارسنجی آموزش مهندسی اشاره و سپس، بر ارزیابی برونی تأکید شده است. پس از آن، در باره تدوین عوامل مورد ارزیابی، ملاکها و نشانگرها و الزامات قضاوت در باره کیفیت بحث شده و بر ضرورت مشارکت اعضای هیئت علمی در فرایند قضاوت تأکید و سرانجام، پیشنهادهایی برای ارزیابی کیفیت آموزش مهندسی در ایران ارائه شده است.

 فرهنگ کیفیت زیر مجموعه ای از فرهنگ سازمانی به شمار می آید که هدف آن ارتقای مستمر کیفیت است. بر این اساس، فرهنگ کیفیت در یک دانشگاه را می توان در بر دارنده مجموعه باورها، روابط، گرایشها، ارزشها و امور مشترکی دانست که اعضای هیئت علمی، مدیران و سایر کارکنان دانشگاه برای بهبود و تضمین کیفیت فعالیتهای دانشگاه انجام می دهند. فرهنگ کیفیت شامل دو بخش است: الف) روانشناختی/ فرهنگی؛ ب) فرایندهای رسمی بهبود کیفیت. جنبه روانشناختی فرهنگی کیفیت را می توان در سطح فردی و جمعی مد نظر قرار داد. همچنین، فرایندهای رسمی بهبود کیفیت در بر دارنده فرایند تعریف کیفیت، الگو سازی، تدوین ابزار اندازه گیری و نیز فرایند گردآوری داده ها، اطلاعات، قضاوت در باره کیفیت، تدوین گزارش و بالاخره، اقدام برای بهبود و تضمین کیفت است. در این مقاله ابتدا به مجموعه باورها، ارزشها، گرایشها، انتظارات و امور مشترکی اشاره شده است که لازم است اعضای هیئت علمی، مدیران و سایر کارکنان یک دانشگاه در خصوص فرایند بهبود مستمر کیفیت در یک دانشگاه سهیم باشند. پس از آن، درباره ضرورت تعهد اعضای هیئت علمی در قبال دستیابی به کیفیت در سطح گروههای آموزشی در فرایند ارزیابی درونی و برونی بحث و سپس، مؤلفه ساختاری/ مدیریتی بهبود کیفیت به عنوان بخش انکار ناپذیر فرهنگ کیفیت، تحلیل شده است. سرانجام، به چگونگی اشاعه فرهنگ کیفیت در دانشگاه، به ویژه در گروههای آموزشی مهندسی، پرداخته شده است.

 تحولات اجتماعی اقتصادی و فناوریهای نو در دو دهه اخیر بر آموزش عالی به طور اعم و آموزش مهندسی به طور اخص تأثیر بسزایی داشته اند که از جمله می توان به جهانی شدن و گسترش بازار عرضه و تقاضا برای دانش آموختگان رشته های مهندسی و نیز آموزش مهندسی فرا ملی اشاره کرد. با توجه به این امر، کیفیت آموزش مهندسی دغدغه اساسی دانشکده های مهندسی و دانشگاههای صنعتی شده است. بر این اساس، توجه به معیارهای کیفیت آموزش مهندسی، ارزیابی و اعتبار سنجی آن در سطح کشورها، منطقه ها و نیز در سطح بین المللی از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است. در خصوص تعیین معیارهای کیفیت آموزش مهندسی کوششهای چندی در سطح بین المللی صورت گرفته است که از جمله می توان به "پیمان واشنگتن"( (Washington Accord اشاره کرد. در این زمینه کشورهای امریکای شمالی پیشقدم بوه اند. ایالات متحده امریکا بیش از یک قرن است که به امر ارزیابی دانشگاهها و آموزش عالی تخصصی و حرفه ای از جمله آموزش مهندسی ( برای مثال A.B.T.) پرداخته، اما در دو دهه اخیر پیمان واشنگتن این نوع کوششها را گسترده تر کرده است. پیمان واشنگتن که در باره الزامات کیفیت آموزش مهندسی است، ابتدا در سال 1989 مورد توافق شش کشور صنعتی قرار گرفت. در سالهای بعد، شش کشور دیگر به کشورهای اولیه اضافه شدند. اخیراً نیز پنج کشور دیگر از جمله آلمان، هند، مالزی، روسیه و سریلانکا درخواست کرده اند که به عضویت این پیمان در آیند. از طرف دیگر، پژوهش در باره چگونگی ارزیابی و اعتبار سنجی آموزش مهندسی و به کار بستن نتایج آن به صورت اقدامات تخصصی برای ارتقای کیفیت آموزش عالی، به ویژه آموزش مهندسی، در سطح بین المللی در سالهای اخیر گسترش یافته است که از جمله می توان به پژوهشهای مربوط به کاربرد الگوهای مدیریت کیفیت جامعTQM) ( و ایزو) (ISO 9000 اشاره کرد. هرچند کاربرد دو الگوی یاد شده در ارزیابی و ارتقای کیفیت آموزش عالی، به ویژه آموزش مهندسی، موفقیتی حاصل نکرده، اما کاربرد الگوی اعتبار سنجی رضایت بخش بوده است. الگوی اعتبار بخشی را بسیاری از کشورها برای ارزیابی و تضمین کیفیت آموزش مهندسی مورد استفاده قرار داده اند است. همان طور که اشاره شد، علاوه بر کیفیت دوره ها و برنامه های آموزش مهندسی در سطح ملی، دغدغه دیگری که آموزش مهندسی کشورها را تحت تأثیر قرار می دهد، آموزش مهندسی فرا ملی است. این آموزش به صورتهای گوناگون عرضه می شود، از جمله اجرای برنامه های مشترک میان دو کشور یا از طریق "صادرات" برنامه های آموزش مهندسی از یک کشور به کشور دیگر. بنابراین، لازم است که کیفیت این نوع آموزش مهندسی نیز ارزیابی و تضمین شود. با توجه به مطالب یاد شده، در این مقاله ابتدا تجربه های یادشده در سطح بین المللی تحلیل و سپس، یک دهه پژوهش در باره ارزیابی و تضمین کیفیت آموزش عالی ایران، با تأکید بر آموزش مهندسی، بررسی شده است. همچنین، به این سؤالها پاسخ داده می شود که:" ضرورت ایجاد ساختار مناسب برای تضمین کیفیت آموزش مهندسی ایران چیست؟"و "چگونه می توان ساختار مناسب را ایجاد کرد؟"در این زمینه، به موقعیت علمی کشور ایران در آموزش مهندسی در میان کشور های خاور میانه، غرب آسیا و آسیای مرکزی اشاره

با افزایش فشار اجتماعی برای تحول در کیفیت بروندادهای آموزش عالی، برنامه توسعه حرفه ای هیئت علمی جایگاه ویژه ای پیدا نمود. در این مقاله، با مرور یافته های پژوهشی در سطح ملی و بین المللی در باره توسعه حرفه ای اعضای هیئت علمی به مفهوم توسعه حرفه ای هیئت علمی، محورها و استانداردهای آن و همچنین به چگونگی برنامه ریزی و اجرای توسعه حرفه ای هیئت علمی در عمل پرداخته می شود. نتایج این بررسی نشان می دهد که برنامه های توسعه حرفه ای هیئت علمی، موجب ارتقای کیفیت زندگی فردی، سازمانی و حرفه ای عضو هیئت علمی می شود و چهار عامل را در بر می گیرد: 1) توسعه آموزشی با ایجاد فرصت هایی برای بهبود تدریس و یادگیری        2) توسعه پژوهشی از طریق ایجاد فرصت هایی برای کسب موفقیت های پژوهشی 3) توسعه فردی با تقویت مهارت های برنامه ریزی و تغییر، و        4) توسعه سازمانی با توانمند نمودن اعضا برای کسب مهارت های مورد نیاز سازمان. 

یکی از اهداف اساسی آموزش عالی ، پرورش مهارتهای جست و جوگری و ساختن دانش برای پیشبرد مرزهای علمی در رشته تخصصی است؛ از این رو، از دانشجویان تحصیلات تکمیلی به طور اعم و دانشجویان حسابداری و مدیریت مالی به طور اخص، میرود که در دوره تحصیل به مهارت های پژوهشی کافی دست یابند از آن جا که در این باره تاکنون در ایران پژوهشی انجام نگرفته است، یک طرح تحقیق تدوین و اجراء شد . هدف این تحقیق، بررسی میزان آشنایی دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته های حسابداری و مدیریت مالی با منابع چاپی و الکترونیکی پژوهش های تخصصی و عوامل مرتبط با میزان آشنایی آنان بود . این پژوهش، بر یک گروه نمونه از دانشجویان تحصیلات تکمیلی در دانشگاه های تهران و علامه طباطبایی انجام شد. گردآوری داده ها با استفاده از پرسشنامه به عمل آمد . نتایج این تحقیق ، بیانگرآن است که سطح آشنایی دانشجویان تحصیلات تکمیلی این دو رشته با منابع پژوهشی بسیار پایین است، با این حال، دانشگاه محل تحصیل، مقطع، و رشته تحصیلی، برمیزان آشنایی اثرگذاراست .

قرن بیست و یکم، قرن دانش بنیان نامیده شده است. در این راستا، از یک سو، نقش نظام های آموزش عالی در تولید، اشاعه و کاربست دانش در توسعه کشورها انکارناپذیر است و از سوی دیگر، با توجه به افزایش جمعیت دانشجویی در نظام های آموزش عالی در کشورهای مختلف و ناهماهنگی این افزایش با رشد سایر عوامل دروندادها و فرایندهای نظام های یاد شده، ارزیابی و ارتقاء مستمر کیفیت این نظام ها را الزامی کرده است؛ بدین جهت و نیز برای اطمینان یافتن از اینکه نظام های آموزش عالی در ایفای نقش یاد شده از کیفیت مطلوب برخوردارند، انجام ارزیابی مستمر نظام های آموزش عالی ضروری شده است. به همین منظور، تدوین استانداردهای آموزش عالی اهمیت یافته است. با توجه به این امر، برخی از کشورهای صنعتی در استانداردسازی و ارزیابی آموزش عالی فعال بوده و علاوه بر آن، در سه دهه گذشته اغلب نظام های آموزش عالی در مناطق مختلف جهان به انجام ارزیابی کیفیت مبادرت ورزیده اند. در آموزش عالی ایران نیز، برای انجام ارزیابی کیفیت، از اواسط دهه 1370 خورشیدی کوشش هایی آغاز شد. با توجه به نکات یاد شده، در این مقاله به سؤال های زیر پاسخ داده شده است: ارزیابی استانداردسازی در آموزش عالی چه سابقه ای دارد؟ تجربه ایران در ارزیابی آموزش عالی چیست؟ برای پاسخ دادن به این سؤال ها، از داده های پژوهشی موجود در سطح ملی و بین المللی استفاده شده و ضمن بررسی پیشینه پژوهشی، تجربه های انجام شده تحلیل می شوند.

کیفیت نظام ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، از مهم ترین ویژگی هایی است که در تعالی یا تباهی فرد و جامعه تأثیرگذار است. نگرش مثبت یا منفی عوامل انسانی تأثیرگذار بر فرایند یاددهی - یادگیری، می تواند نقش تعیین کننده ای در کیفیت اجرای آن داشته باشد. پژوهش حاضر، با هدف بازنمایی ادراکات معلمان در خصوص آسیب های اجرای طرح ارزشیابی توصیفی به انجام رسید. سعی گردید تا با استفاده از رویکرد تفسیرگرایانه به بازسازی معنایی ادراک معلمان از آسیب های احتمالی برنامه ارزشیابی توصیفی پرداخته و نشان داده شود که این مشارکت کنندگان، چه درک و ارزیابی، نسبت به آسیب های احتمالی دارند. به منظور گردآوری داده ها از مصاحبه نیمه ساختارمند استفاده شد. با استفاده از نمونه گیری هدفمند و راهبرد زنجیره ای، پس از 23 مصاحبه، اشباع داده ها حاصل شد. برای بررسی ویژگی های فنی پژوهش، مبتنی بر دیدگاه تلفیقی، از ملاک های چندگانه بهره گرفته شد. تحلیل عمیق تجربه زیسته معلمان، موجب شناسایی و دسته بندی شش آسیب احتمالی برای دانش آموزان نظیر «پرورش نامطلوب دانش آموزان با سطح سواد ناکافی»؛ «پرورش نامطلوب دانش آموزان بی انگیزه نسبت به پیشرفت تحصیلی» و شش آسیب احتمالی برای معلمان نظیر «کاهش شوق معلمان به فعالیت های آموزشی»؛ «افت جایگاه معلمان در مدرسه»، گردید. یافته ها نشان داد که معلمان مورد مطالعه، آسیب های متعدد و متفاوتی را از اثرات اجرای ارزشیابی توصیفی، تجربه کرده اند و در مجموع با چالش های مضاعفی در فرایند یاددهی یادگیری روبرو هستند.

آموزش عالی در طول دو دهه گذشته با چالش های مختلفی مواجه بوده است که باعث شده تا تضمین کیفیت آموزش عالی اولویت نخست مدیریت نظام آموزش عالی گردد. بر این اساس کشورهای مختلف در دهه های اخیر کوشش های فزاینده ای را در این باره به عمل آورده اند و با استفاده از روش های مختلف ارزیابی و تضمین کیفیت سعی در اعتبارسنجی کیفیت دروندادها/ فرایندها/ بروندادها/ پیامدها از یک سو و ممیزی سازوکارها/ رویه ها/ ساختارها از سوی دیگر داشته و دارند. در دهه های اخیر در خصوص اعتبارسنجی در نظام دانشگاهی ایران، در قالب فرایندهای ارزیابی درونی و بیرونی اقداماتی انجام شده است، ولی متأسفانه هنوز در خصوص ممیزی اقدامی صورت نگرفته است. این تحقیق درصدد است تا با بهره گیری از پیشینه ممیزی در سطح جهانی و اجماع نظر جامعه دانشگاهی کشور به طراحی الگوی ممیزی کیفیت در نظام دانشگاهی ایران بپردازد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که عوامل مدیریت کیفیت تدریس- یادگیری، مدیریت کیفیت پژوهش، مأموریت، اهداف سازمانی و مدیریت نهادی، مدیریت کیفیت تعامل با جامعه (مشارکت اجتماعی)، مدیریت کیفیت منابع انسانی، مدیریت کیفیت خدمات پشتیبانی، مدیریت کیفیت نظام ارزیابی و تضمین کیفیت از اهمیت بسیاری برخوردارند. بر اساس نتایج پژوهش الگوی ممیزی در دو بُعد عوامل و ملاک ها و فرایند اجرا طراحی و ترسیم شده است. علاوه بر این پیشنهادهایی نیز برای اجرای مؤثر ممیزی در نظام دانشگاهی ایران ارائه شده است.