محمدرضا بمانیان

باغسازی ایرانی به عنوان یکی از اصلی ترین پدیده ها در ساختار شکل دهنده به معماری و ساخت محوطه ها و فضاهای باز در تاریخ ایران و تمام سرزمین های تحت نفوذ آن حضور داشته است. به واسطه این حضور، ایرانیان در تمام شئون زندگی فردی و جمعی خود، ارتباط نزدیکی با این سنت و پدیده کهن داشته اند ازاین رو می توان باغسازی ایرانی را به عنوان یکی از اصلی ترین پدیده ها در ساختار شکل دهنده به منظر و به طور عام طراحی محیط مصنوع در گذشته تاریخی ایران نام برد. در این پژوهش قصد ارزش گذاری و برتری بخشیدن به باغسازی ایرانی در معماری منظر را نداریم، بلکه هدف اصلی در پژوهش حاضر بیان احراز هویت در معماری منظر از طریق بررسی مؤلفه های فضا در باغسازی ایرانی است. اینکه خوانایی فضا در ساختار کالبدی باغ ایرانی برای مخاطب امروزی چگونه احراز می گردد و اینکه آیا ساختار کالبدی این پدیده در خاطره جمعی ایرانیان، هنوز حضوری قابل توجه دارد یا نه، مورد توجه پژوهش حاضر نبوه و هرگونه پرسش در علل پیدایش این تفکرات نیازمند واکاوی در پژوهش های دیگر است. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و میدانی بوده است. نتایج حاصل در این پژوهش بیانگر آن است که باغسازی ایرانی، نظامی از شکل گیری مکان در همه ابعاد پدیدارشناسانه این مفهوم بوده است و می توان از آن به عنوان یک نظام شایسته در معماری منظر معاصر به عنوان یکی از انتخاب های پیشرو در امر طراحی و ساماندهی محیط مصنوع در ارتباط با طبیعت، بدان پرداخت.

از عوامل مؤثر در شکوه و زیبایی معماری ایران به ویژه در دوران اسلامی به تزئین و آرایش بناها می توان اشاره کرد. در این میان، مسجد مدرسه چهارباغ اصفهان یکی از شاهکارهای معماری دوره صفوی و مسجد مدرسه سید یکی از مهم ترین بناهای ساخته شده در ابتدای دوره قاجار در شهر اصفهان ازلحاظ تزئینات و بهخصوص نقوش کاشی کاری حائز اهمیت هستند. بررسی، مطالعه و مقایسه در نقوش کاشی کاری این دو بنا می تواند باعث بازشناسی هویت فرهنگی این دو بنا شود. با توجه به خلاء نسبی علمی- تحقیقاتی در رابطه با معماری مدارس تاریخی کشورمان بخصوص در بحث تزئینات، پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی و انجام تحقیقات کتابخانه ای در عرصه آرایه های معماری این دو بنا و تحقیقات میدانی به ارزیابی و مقایسه تطبیقی نقوش کاشیکاری دو بنای شاخص معماری دوران صفویه و قاجار بپردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد که بیش تر تزئینات کاشی کاری مسجد مدرسه چهارباغ نقوش هندسی و گیاهی به صورت انتزاعی و تجریدی است که استحکام ساده و روانی دارد و خط بهکار رفته در تزئینات آن، خط کوفی بنائی و خط ثلث است. اما عناصر تزئینی به کاررفته در مسجد مدرسه سید تنوع بیش تری دارد که تحت تأثیر هنرهای تزئینی غرب به صورت طبیعتگرا، غیرانتزاعی و تقلیدی میباشد؛ نقوشی هم چون منظره سازی، تصاویر میوه همچون انگور، گل وگلدان، کاسه بشقابی و موارد مشابه آن نیز به چشم می خورد. هم چنین، خط غالب بیش تر کتیبه ها خط نستعلیق است.

امنیت حقی بنیادین و پیش نیاز ارتقاء رفاه و سلامت مردم است، در فرایند ادراک امنیت، جنسیت به عنوان مهم ترین عامل شخصیتی محسوب می شود. امنیت یک فضا به کاربری های محاط کننده آن هم بستگی دارد. در این مطالعه پس از بررسی مبانی نظری، با توجه به جدید بودن موضوع، نمونه تجارب جهانی بررسی شده و در نهایت علاوه بر تعیین متغیر های برنامه ریزی کاربری ، شاخص های لازم استخراج شده است که شامل خوانایی فضا، دسترسی داشتن به امداد، نظارت بر فضا، میزان آشنایی فضا و تامین امنیت شبانه شهری می باشد. سپس مطابق رویکرد مشارکتی پرسشنامه هایی با طیف لیکرت تنظیم شد. جهت برآورد حجم جامعه آماری، پس از آزمون اولیه[1]، حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران معادل با 300 عدد در نظر گرفته شده است. محدوده مطالعه میدانی بخشی از مرکز شهر تهران واقع در جنوب خیابان امام خمینی است. سپس داده های خام دسته بندی شده و با استفاده از نرم افزار های Excel و SPSS تحلیل شده اند. برای سنجش میانگین احساس امنیت زنان، ابتدا کاربری های همگن در قالب نقشه ای پهنه بندی شد. در نهایت با استفاده از آزمون T-test میانگین احساس امنیت در مواجهه با کاربری های مختلف مقایسه گردیدند. برای سنجش فرضیه اصلی تحقیق: "" به نظر می رسد بین میزان تنوع کاربری ها و فعالیت های شهری در فضای عمومی محدوده مطالعاتی، با افزایش میزان امنیت زنان رابطه ای مستقیم وجود دارد""، از آزمون خی دو ، روش همبستگی گاما و آزمون بتا استفاده شده و نتایج حاکی از اثبات فرضیه مذکور بوده و آزمون بتا نشان دهنده اثرگذاری بیشتر تنوع فعالیت ها، نسبت به کاربری ها است. سپس شاخص های مؤثر در برنامه ریزی کالبدی و احساس امنیت زنان در فضای مورد مطالعه در قالب سوالات جداگانه ای و با استفاده از آزمون T سنجیده شدند و حیات شبانه فضای مورد مطالعه بررسی و جمع بندی و پیشنهادات لازم ارائه شده است.

معماری قدسی، از دیرباز، عالی ترین بستر تکامل و تعالی روحی آدمیان بوده است. اوج اعتلا و شکوفایی هنر معماری مقدس اسلامی را می توان در ساحت مساجد جستجو کرد؛ در این بین به نظر می رسد مساجدی که در دوران طلایی قدرت معنوی، مالی و سیاسی شیعیان در این سرزمین شکل گرفته اند، واجد هویت معنوی ویژه ای بوده اند؛ از این رو این نوشتار بر آن است تا با بررسی دو شاهکار هنر و معماری اسلامی و شیعی این سرزمین، یعنی مسجد امام و مسجد شیخ لطف الله اصفهان، به باز شناخت اصول قدسی حاکم بر طراحی مساجد شیعی بپردازد. به منظور انجام این مهم، از روش های تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و تطبیقی و شیوه های تحقیق مرور متون، منابع و اسناد تصویری، بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از این پژوهش، معرفی انگاره های وحدت و یگانگی، هم آوایی با طبیعت، ابداع و نوآوری و حضور نقوش و اشکال هندسی، به عنوان انگاره های قدسی حاکم بر طراحی مساجد شیعی و ارائه پیشنهادهای طراحی مساجد امروزی بر پایه این انگاره ها خواهد بود.

پژوهش حاضر تغییرات تناسبات حاکم بر تیمچه های دوران قاجار را مورد بررسی قرار می دهد تا به این مسئله پرداخته شود که آیا هماهنگی یا سطوح معناداری در مراتب این رابطه تناسبی دیده می شود و آیا این تفاوت ها نسبت به ساختار اقلیمی و دوره زمانی ساخت بنا تغییراتی به خود دیده است؟ در این راستا، برخی ویژگی هایی کالبدی و ابعاد و تناسبات 12 تیمچه از 6 شهر به تفکیک در دو اقلیم سردوخشک و گرم و خشک و2 دوره زمانی (1270-1193) و (1347-1270) که با توجه به دوران 154 ساله حکومت قاجار در ایران تقسیم شده اند، به تفکیک مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق در این پژوهش استفاده از شاخص های آماری میانگین و انحراف معیار با فاصله اطمینان 95% درصدی (2SD) بوده و خطای مطالعه به صورت (Pvalue<0.05) محاسبه و نهایتاً نمودارها به کمک برنامه Excel استخراج شده است. نتایج آماری با (P<0.05) نشان دهنده اختلاف معنی دار در جهت کاهش قابل ملاحظه ابعاد صحن و همچنین مساحت فضاهای تیمچه در نیمه دوم حکومت قاجار می باشد. در حالی که در خصوص سایر ابعاد با 95% اطمینان اختلاف معنی داری مشاهده نگردید. همچنین براساس نتایج عددی بدست آمده از جداول، متغیر اقلیم به نظر به عنوان عامل اصلی در شکل گیری تناسبات و طراحی فضاهای تیمچه مطرح نبوده است.

مکان و جایگاه آن در هنر و معماری اسلامی همواره از سوی متفکرین فلسفه اسلامی و اسلام شناسان مورد بحث های مختلف قرار گرفته است نوع برداشتی که از هویت مکانی معرفی می گردد. در صورت بندی مکان و معماری مطلوب اسلامی موثر بوده و راه را برای شناخت، تحلیل و ارزشگذاری باز می گشاید. از این رو در این مقاله با اتکا بر روش تحلیلی توصیفی به بررسی مفهوم مکان و شاخصه هایی چون شخصیتف هویت و معنای مکانی و مقایسه آن با ساخته های معماری اسلامی، پرداخته شده تا به شاکله کلی ذهنی از مکان و مسکن اسلامی نزدیک شویم. می توان دریافت که اسلام با قائل شدن به حفظ هویت برای تمامی مکان ها، مکان را براساس میزان تجلیات الهی و کیفیات قدسی ارزش گذاری می نماید که با این شیوه اماکن دارای درجات مختلفی از هویت اسلامی خواهند گردید . نگارندگان براساس این نوشتار بر این عقیده اند که متون اسلامی به عنوان منبع سرشار آموزه هایی جهت شکوفایی تمدن بشری، در زمینه معماری و بالاخص مسکن، دارای گزاره هایی کاربردی است. از این نمونه می توان به ایجاد چشمانداز و هدف در زمینه مسکن به دو مفهوم خرد و کلان آن اشاره نمود. مفاهیمی مانند پرهیز از تکاثر، قداست بخشی به مکان بهره گیری از مفاهیمی چون عدالت و مساوات و مانند آن از این دسته معیارها محسوب می گردند

ارزشیابی در نظام آموزش معماری به همراه ارزشیابی در سایر رشته ها یکی از اساسی ترین اقدامات در هر نظام آموزشی است. ارزشیابی صحیح و منصفانه از مهم ترین عواملی است که می تواند بر نظام آموزش معماری تأثیر مثبتی داشته باشد. توجه به ارزشیابی دانشجویان و نیز چگونگی تعیین معیارهای آن از جمله مهم ترین اهداف مقاله حاضر است؛ بر این اساس، در این مقاله تلاش شده است تا با بررسی ساز کارهای رایج مورد استفاده در ارزشیابی، به ویژه در نظام آموزشی کشورهای مختلف، بتوان معیارها و شاخصهای ارزشیابی مقرون به یک ارزشیابی واقع بینانه را استخراج و تدوین کرد. در ادامه مقاله روند ارزشیابی در دانشکده های معماری داخل کشور بررسی و سعی شده است تا تصویری از جریان موجود در کشور و مسائل و مشکلات آن ترسیم و عوامل و شاخصه-های مداخله گر در یک داوری واقع بینانه بر اساس یک پیمایش آماری استخراج و تجزیه و تحلیل شود. در انتها نیز بر اساس نتایج به دست آمده از پژوهش به جمعبندی و تحلیل وضعیت موجود پرداخته شده و مبانی و پیشنهادهایی برای تدوین ساز کارهای یک ارزشیابی واقع بینانه ارائه شده است.

 آموزش در رشته معماری به همراه آموزش در سایر رشته های هنری یکی از بحث انگیزترین مسائل در مراکز آموزشی و هنری سراسر دنیاست. داشتن خلاقیت در این رشته به خصوص در دروس طرح معماری یکی از مهم ترین چالشهایی است که دانشجویان این رشته با آن روبه رو هستند. توجه به خلاقیت دانشجویان و نیز چگونگی پرورش و توسعه آن در دروس طرح معماری از جمله مهم ترین اهداف مقاله حاضر است. در همین خصوص، پژوهشگران پس از تکمیل مطالعات کتابخانه ای در باره خلاقیت متوجه شدند که مدلها و روشهای گوناگونی برای توسعه آن نیز وجود دارد که یک نمونه از آنها افزایش خلاقیت از طریق بهره گیری از دانش و تجربه سایرین است. بر اساس این اصل خلاقیت می تواند با بهره گیری از روشهای انتقال مناسب دانش و تجربه افزایش یابد. این اصل که در رشته روانشناسی آموزشی مورد تأکید قرار گرفته، به عنوان چارچوب نظری پژوهش حاضر انتخاب شده است. در متن حاضر سه مدل برای مشخص کردن بهترین روش برای انتقال دانش و تجربه به دانشجویان به همراه سؤالات دیگر به روش پرسشنامه ای [در جامعه آماری انتخاب شده] بررسی شد. در نهایت، مدل تعامل با استادان و دانشجویان سال بالایی در آتلیه مشترک به عنوان بهترین شیوه برای انتقال دانش و تجربه به دانشجویان مورد تأکید قرار گرفت. همچنین، تأکید بر نقش کلیدی استادان در انتقال واقعیتِ توسعه پذیر بودن خلاقیت به دانشجویان از دیگر نتایج تحقیق حاضر است.

"حدیث به عنوان یک اصل در شناخت اسلام و کسب معرفت، محل رجوع است. مقاله حاضر به بررسی شیوه های ادبی و هنری به کار رفته در حدیث پرداخته است. استفاده از زبان ادبی و هنری از جمله ویژگی های خاص در شکل گیری ساختار حدیث است. ابعاد گوناگونی در جلوه های ادبی و هنری حدیث مطرح هستند که در این میان می توان به وجود موسیقی، تصویر و ساختار به عنوان ابزار و عناصر کار در حدیث اشاره نمود. وجود این عناصر در حدیث، شکل گیری جنبه های ادبی و هنری در حدیث را سبب شده که می توان به وجود هماهنگی و هم جهتی، تجانس، انسجام و به هم پیوستگی، توازن، وجود تقارن هندسی و نظام آوایی در حدیث اشاره نمود که این موارد ساختار و موسیقی کل حدیث را شکل داده اند. یکی دیگر از عناصر اصلی تشکیل دهنده ابزارهای ادبی و هنری حدیث، استفاده از تصویر به منظور عمق بخشیدن به مفاهیم مطرح شده در متن حدیث است. در مقاله حاضر در بخش ادبیات نظری به ابزار و عناصر مذکور پرداخته شده است و در ادامه چند نمونه حدیث بررسی شده است. "