مرتضی نورایی

مرتضی نورایی

مدرک تحصیلی: استاد دانشگاه اصفهان

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۴۱ تا ۶۰ مورد از کل ۷۳ مورد.
۴۱.

بررسی و تحلیل واقعه بلوای نان در اصفهان و کشته شدن حاج محمدجعفر خوانساری 1329/1911(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱۷ 1 - 28

کلید واژه ها: بلوای نان اصفهان مشروطه محمدجعفر خوانساری نهادهای مدنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸۱ تعداد دانلود : ۴۷۰
در جریان بلوایی که به علت کمبود نان و گرانی ارزاق در 7 جمادی الاول 1329ق/ 6 مه 1911م، در اصفهان رخ داد، حاج محمدجعفر خوانساری، معاون یا کفیل بلدیه شهر، به طرز فجیعی کشته شد و تعدادی از نهادهای تازه تأسیس اداری شهر تخریب گردید. در گزارش و تحلیل این واقعه، روایت های گوناگونی ابراز شده است که این نوشتار سعی دارد با توجه به این روایت ها و با توجه به عوامل قدرت در شهر اصفهان و شرایط حاکم بر شهر در آن دوره، به بررسی و تحلیل این واقعه بپردازد و پیچیدگی های آن را با تأکید بر حادثه کشته شدن خوانساری واکاوی نماید. براین اساس سئوال اصلی پژوهش این است که: چگونه مشکل کمبود نان و گرانی ارزاق در اصفهان در سال 1329ق، به درگیری عوامل مختلف قدرت در شهر منجر شد؟روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و مبتنی بر منابع مکتوب و روزنامه های منتشره در آن دوره می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که عوامل گوناگون قدرت در اصفهان با توجه به شرایط حاکم بر شهر که ناشی از وقوع انقلاب مشروطه بود، برای بیرون کردن یکدیگر از عرصه قدرت و ضربه زدن به همدیگر، محمدجعفر خوانساری را در شورشی ساختگی به بهانه کمبود نان و گرانی ارزاق کشتند و تعدادی از نهادهای مدنی شهر را غارت و تخریب نمودند.
۴۲.

بررسی عملکرد بلدیه در دوره پهلوی اول، نمونه پژوهی شیراز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال دهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۳۹) 1 - 23

کلید واژه ها: بلدیه شیراز نظامنامه بلدیه تنویر و تنظیف شهرداری مشکلات شهرداری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۵۱ تعداد دانلود : ۶۰۰
بلدیه آییﻨه تمام نمای آمال و خواست های محلی به شمار می رفت. ساﺑﻘه شکل گیری بلدیه در ایران به دوران پیش از مشروطیت و عصر ناصری بازمی گشت. بااین حال، شکل گیری بلدیه شیراز به صورت رسمی به سال 1286ش/1907م بازمی گردد. در دوران قاجار بلدیه شیراز اسمی بی مسما بود که فراتر از تنویر و تنظیف، آن هم به صورت ناقص، کاری انجام نداد. شیراز شهری سنتی بود که کوچه هایی تنگ و باریک داشت و در شب نیز اثری از روشنایی در آنها نبود. در دوران پهلوی اول، بلدیه ها دچار تحولاتی شدند و گام هایی روبه جلو برداشتند. این مقاله با رویکرد تحلیلی و با تکیه بر منابع دسته اول همچون مطبوعات و اسناد انتشارنیافته سازمان اسناد ملی واحد فارس، تأثیر تحولات صورت گرفته در بلدیه شیراز را بررسی کرده است. پرسش اصلی پژوهش این است که مهم ترین مشکلات و موانع خدمات شهری در شیراز چه بود؟ در این پژوهش، سه دسته مشکلات شناسایی شده است. فرضیه اصلی در خط سیر پژوهش به این صورت در گزاره ذیل خلاصه می شود: مؤلفه های امتناع گسترش خدمات شهری بلدیه شیراز به عناصر محلی و مالی مربوط بود. یافته های پژوهش حاکی از آن است که باوجود بهبود تدریجی در عملکرد بلدیه، کمبود منابع مالی مهم ترین مشکل بلدیه شیراز در دوران پهلوی اول بود.
۴۳.

مداخلات خارجی در اصفهان و پیامدهای اجتماعی آن در جنگ جهانی اول (1918-1914م/ 1337-1332ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۳ (پیاپی ۸۱/۵) 104-129

کلید واژه ها: اصفهان جنگ جهانی اول نیروهای خارجی هرج ومرج ناامنی قحطی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۳۴ تعداد دانلود : ۱۵۶۷
حضور و رقابت دولت های خارجی در ایران که از پیش از جنگ جهانی اول شروع شده بود، با آغاز جنگ و سپس اشغال ایران شدت یافت. در این میان، اصفهان که در مرکز جغرافیایی ایران و بر سر راه های تجاری قرار داشت، هم میدان رقابت سه قدرت روس، انگلیس و آلمان گردید و هم به اشغال نظامی روسها درآمد. حضور و رقابت نیروهای خارجی، که از حمایت طرفداران داخلی خویش برخوردار بودند، باعث تأثیراتی زیانبار در عرصة اجتماع و زندگی مردم شد. بر این اساس این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش اصلی است که مداخلات خارجی در اصفهان در ایام جنگ جهانی اول چه تأثیری بر زندگی مردم داشت؟ روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و شیوة گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و مبتنی بر اسناد، خاطرات، سفرنامه ها و روزنامه ها می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که دخالت های نیروهای خارجی در اصفهان و رقابت های آنها با یکدیگر، عمدتاَ تشدید کنندة شرایط پیشین و نامناسب زندگی اجتماعی مردم شهر بود.
۴۴.

تحلیل انتخابات دوره پنجم مجلس شورای ملی در اصفهان (با تکیه بر اسناد منتشرنشده مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال ۳۱ بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۲۱) 42 - 73

کلید واژه ها: مجلس شورای ملی اصفهان مجلس پنجم رضاخان آقانورالله نجفی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸۹ تعداد دانلود : ۴۱۹
هدف: این پژوهش با تکیه بر اسناد، انتخابات دوره پنجم مجلس شورای ملی در حوزه انتخابیه اصفهان را بررسی می کند و با تبیین نقش گروه های ذی نفوذ سیاسی در مبارزات انتخاباتی، تحلیلی آماری از روند شمارش آرا و نتیجه نهایی انتخابات به دست می دهد. روش/ رویکرد پژوهش: تحقیق حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی و تلفیقی از دو روش کیفی و کمی مبتنی بر منابع اسنادی، مطبوعاتی و کتاب خانه ای انجام شده است. یافته ها و نتیجه گیری: انتخابات دوره پنجم مجلس شورای ملی در حوزه انتخابیه اصفهان بسیار رقابتی و تنگاتنگ بود. حضور رضاخان سردارسپه به عنوان داوطلب نمایندگی در چندین حوزه انتخابیه ازجمله در اصفهان -که بیشتر با هدف نمایش قدرت انجام می شد تا رسیدن به کرسی نمایندگی مجلس- به تنش سیاسی بین هواداران رضاخان و عوامل لشکر جنوب از یک سو و حلقه علمای اصفهان در سوی دیگر منجرشد. یافته های این تحقیق هم چنین مؤید نوعی تضاد تعیین کننده بین رأی توده های روستایی با جمعیت شهری است. رأی شهر اصفهان به کاندیداهای موردحمایت آقانورالله نجفی تمایل داشت و رأی روستاها -که در دست ملاکان بود- عمدتاً به سبد نامزدهای دیگری ریخته شد. درپایان، اگرچه نتیجه تجمیعی رأی شهر و توابع به شکست ائتلاف علما انجامید، ولی تحلیل نتایج این انتخابات نشان می دهد که روحانیون در صندوق شهر، نه تنها از سایر کاندیداها بلکه حتی از خود رضاخان نیز بیشتر رأی کسب کرده اند.
۴۵.

تغییرات نهادی در نظام اقتصادی ایران در دوره شاه عباس اول صفوی و تأثیر آن بر فعالیت های تجاری(با تکیه بر آرای داگلاس نورث) (996ق/1588 م 1038ق/1629م)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال ۱۳ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 119-161

کلید واژه ها: تجارت تجار شاه عباس نهادگرایی داگلاس نورث صفویه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷۱ تعداد دانلود : ۳۸۴
شاه عباس صفوی با ایجاد دولتی مقتدر که حاصل سهیم کردن غلامان در قدرت و اعطای مناصب نظامی به آنان بود، قزل باشان و عناصر دارای ابزار خشونت را سرکوب کرد و به تدریج در سراسر قلمرو خود امنیت برقرار ساخت؛ راه ها نسبتاً امن شد و دزدی، کشتار و راهزنی کاهش یافت و تجارت و حمل ونقل مال التجاره رونق گرفت. برهمین اساس، برخی از مورخان، دوره شاه عباس را عصر طلایی و زمان شکفتگی اقتصادی دوره صفوی قلمداد کرده اند. این تصور، معطوف به تغییرات نهادی شاه عباس در حوزه سیاسی و اجتماعی است که باعث مرکزیت سیاسی، امنیت راه ها، ساخت کاروان سراها و بازارها، ایجاد شهرها و برقراری روابط بازرگانی با کشورهای خارجی شد. اگرچه برای توسعه تجارت این اقدامات مطلوب بود و به واسطه اصلاحات مذکور تحولی عظیم در امر تجارت رخ داد و شکوفایی تجاری در کوتاه مدت را به دنبال داشت، اما بااین حال، اصلاحات اقتصادی او به گونه ای بود که به انباشت بلندمدت سرمایه و رشد پایدار اقتصادی منجر نشد. علت این امر، ناشی از موانع نهادی بود که نورث آن ها را به دو دسته محدودیت های رسمی و محدویت های غیررسمی تقسیم می کند. این پژوهش تغییرات نهادی و اوضاع تجاری و موقعیت بازرگانان در دوره شاه عباس اول را با توجه به نظریه نهادگرایی داگلاس نورث مورد بررسی وکنکاش قرار داده و تلاش می کند اوضاع اقتصادی ایران عصر شاه عباس را با نظریه «نونهادگرایی» و برمبنای نظریه سازگاری لیندا هاچن بررسی کند.
۴۶.

تغییرات نهادی گسسته نادرشاه و ارزیابی اوضاع اقتصادی ایران در عصر افشاریه (با تکیه بر آرای داگلاس نورث)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۵۱ (پیاپی ۱۴۱) 11 - 37

کلید واژه ها: نادرشاه افشاریه نورث نهادگرایی عملکرد اقتصادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴۹ تعداد دانلود : ۴۲۷
مورخان درباره نادرشاه و کارنامه اعمال او، ارزیابی های گوناگون و پرتعارضی ارائه کرده اند، اما سرگذشت نادرشاه و اقدامات او تصویری از خوی و خصلت جامعه ایران آن زمان را که از دوران صفویه به جا مانده بود، نشان می دهد. بی شک نادرشاه، به عنوان یکی از سرداران بزرگ جنگی، در لحظه ای خطیر توانست پادشاهی فروپاشیده صفویان را به نیروی شمشیر و در پرتو نبوغ نظامی، بار دیگر احیا کند. اگرچه جنگ های اجتناب ناپذیر نادر برای اخراج بیگانگان و تأمین امنیت، نیازمند صرف ِ نیروی انسانی و هزینه های اقتصادی بود، او پس از تنبیه و اخراج متجاوزان، جاه طلبانه به کشورگشایی پرداخت. جنگ های بیست و یک ساله او(1160-1139) با افغان ها، عثمانی ها، هندی ها، خانات بخارا، خوارزم و گردن کشان داخلی، باعث نابودشدن سرمایه انسانی، تباه شدن ثروت مملکت و ویرانی کانون های تجاری، زمین های کشاورزی، مراکز اقتصادی و گسترش فقر عمومی شد. در واقع، نادر به جای آنکه همت خود را صرف بهبود زیرساخت های کشاورزی، توسعه مراکز تجاری و افزایش درآمدهای اقتصادی کند تا هزینه های جنگ های او تأمین شود، تغییرات نهادی گسسته در نهادهای عصر صفوی ایجاد کرد که سلطه حکومت بر منابع اقتصادی را افزایش داد. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از نظریه نهادگرایی داگلاس نورث [1] به ارزیابی تغییراتی که نادرشاه در نهادهای عصر صفوی ایجاد کرد، می پردازد و نشان می دهد، تغییرات نهادی او چه تأثیری بر عملکرد اقتصادی دوران افشاریه برجای گذاشت. از سویی، پیامد سیاست های نادرشاه بر وضعیت کشاورزی و تجاری عصر افشاریه را بررسی کرده و شرایط فعالان اقتصادی این دوران را شرح می دهد.    [1]. Douglass North.
۴۷.

بازخوانی شاخصه های منزلت اجتماعی مالکان در خانه های قاجاری (نمونه موردی: اصفهان- محله حکیم)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 177 - 196

کلید واژه ها: نزلت اجتماعی خانه های قاجاری محله حکیم اصفهان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۹ تعداد دانلود : ۳۳۳
بعد از حکومت صفوی، از اهمیت شهر اصفهان کاسته شد و بناهای زیادی به علت انتقال مرکز حکومت متروکه گشت و محوطه دولتخانه، به حالت ویرانه درآمد. با شروع دوره قاجاریه و تلاش های حاکم اصفهان، میرزا حسین خان صدر اصفهانی، رونق مجدد اصفهان و شکل گیری خانواده های متمکن بازرگانان، ساخت خانه هایی با معماری رایج و تحت تأثیر منزلت اجتماعی مالکان آن، آغاز شد. این پژوهش با شیوه تحقیق تفسیری تاریخی، با فرض تأثیر پذیری ویژگی های کالبدی خانه های تاریخی از منزلت اجتماعی متفاوت مالکین آن، انجام گرفته است. داده های مورد نیاز از بستر منابع اسنادی، مطالعات میدانی، کالبد خانه ها و تاریخ شفاهی، جمع آوری و تحلیل شده است. یافته ها نشان می دهد که معنای منزلت اجتماعی از طریق خصوصیات فضایی در سه مقیاس خُرد (خانه)، متوسط (همسایگی) و کلان (محله) نمایان است.
۴۸.

سیاست های روسیه در تسلط اقتصادی بر مسیرهای تجاری شمال و شمال غرب ایران از طریق ساخت راه (با تأکید بر اسناد امتیازنامه های راه تبریز به قزوین در دوره قاجار)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال بیست و هشتم بهار ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۱۰۹) 56 - 86

کلید واژه ها: دوره قاجار راه سازی روسیه اقتصاد سیاست ایران آذربایجان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۲۱ تعداد دانلود : ۴۳۶
هدف: بررسی اهداف اقتصادی و تجاریِ روس ها از راه سازی در شمال و شمال غرب ایران. روش: مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، و بهره گیری از اسناد موجود در وزارت امور خارجه و سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایرانموضوع راه سازی در شمال و شمال غرب ایران در دوره قاجار، بررسی شده است. یافته ها و نتایج: روس هاکه از دوره صفویه تا اواسط دوره قاجار، سیاست های تصرف اراضی را در شمال و شمال غرب ایران دنبال می کردند، در دوره ناصرالدین شاه، رویکرد خود را به سمتِ تسلطِ اقتصادی تغییر دادند. حکومت قاجار برای جلوگیری از این تسلط، سال ها در مقابل پیشنهاد روس ها  مبنی بر راه سازی در این مناطق مقاومت کرد. اما در نهایت به دلیلی مشکلات اقتصادی و عدم رشد تجاری،تسلیم روس ها شد و امتیازنامه ساخت راه شوسه تبریز به تهران را به روس ها واگذار کرد. راه سازی در ایران منافع اقتصادی و نظامی زیادی برای روسیه داشت؛ هم راه ورود کالاهای روسیه به ایران را باز کرد و هم شرایط را برای تسلطِ نظامی روس ها به شمال غرب ایران فراهم کرد.
۴۹.

کارکرد تاریخ شفاهی در انعکاس صدای طبقات اجتماعی خاموش(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 185-213

کلید واژه ها: تاریخ شفاهی تاریخ اجتماعی مرکزیت زدایی طبقات فرودست تاریخ درمانی بهداشت تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۵ تعداد دانلود : ۲۵۹
از مهم ترین ویژگی های تاریخ شفاهی دموکراتیک بودن آن است، بنابراین می تواند دربرگیرنده مسائل طبقات مختلف اجتماعی باشد. نیز از آن جا که تاریخ شفاهی دچار تنگناهای سایر گرایشات تاریخ در حیطه پوششیِ موضوع نیست، می تواند از تاریخ نگاری مرکزیت زدایی کرده و آن را به سمت مردم معمولی توسعه دهد. تا پیش از دهه دوم قرن بیستم میلادی و ظهور فعال مکتب آنال، تاریخ نگاری توجه چندانی به مردم معمولی و گروه های فرودست جامعه نداشته است. از آن پس به ویژه طی هفت دهه گذشته تاریخ شفاهی به همراه دیگر سبک های روزآمد، تلاش بسیاری صورت داده است تا تاریخ نگاری را از نخبه گرایی و مرکزیت گرایی به سویه های متکثر اجتماعی راهبری کند. هدف این پژوهش روشن نمودن جای و جایگاه تاریخ شفاهی در تاریخ اجتماعی است، از این رو با دو پرسش اساسی مواجه بوده است که: ۱. چرا باید طبقات فرودست و گروه های نادیده و یا کمتر دیده شده جامعه را به کانون توجه تاریخ بازگرداند؟ ۲. تاریخ شفاهی چگونه می تواند فرایند آزادسازی (democratisation of history) و مرکزیت زدایی (decentralization of history) تاریخ را عملی کند؟ برای این منظور به سراغ تعدادی از این طبقات مغفول در تاریخ رفته و وضع و موقعیت آن ها و نحوه تعامل تاریخ شفاهی با آنان را مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است.
۵۰.

مناسبات فرهنگی و اجتماعی آمریکا با ایران در دوره پهلوی (1304-1357ش) (مطالعه موردی شهر اصفهان)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال بیست و هشتم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۱۱۰) 76 - 104

کلید واژه ها: مناسبات فرهنگی مناسبات اجتماعی دوره پهلوی اصفهان آمریکا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۴ تعداد دانلود : ۷۷۵
هدف: این پژوهش با تکیه بر اسناد به بررسی و بازشناسی اهداف و سیاست های درازمدت فرهنگی آمریکا در دوره پهلوی در شهر اصفهان پرداخته است. روش/ رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر به روش تاریخی بر توصیف و تحلیل مبتنی است و بر پایه منابع اسنادی، کتابخانه ای، مطبوعاتی و مصاحبه انجام شده است. یافته ها و نتیجه گیری: یافته های این پژوهش نشان می دهد که اهداف دیپلماسی فرهنگی آمریکا در ایران از هویت و منافع ملی آن کشور متأثر بوده است؛ بنابراین آمریکا با احداث مراکز آموزشی، انجمن های فرهنگی و باشگاه های لاینز و روتاری در ایرانْ شیوه زندگی و ارزش های آمریکایی را به عنوان الگویی آرمانی دنبال می کرده است. موقعیت شهر اصفهان به عنوان قلب تپنده صنعت و تجارت، این شهر را به یکی از مهم ترین پایگاه های فرهنگی-اجتماعی مستشاران آمریکایی تبدیل کرده بود. برخی از مستشاران تحت پوشش فعالیت های فرهنگی، آموزشی، بهداشتی و مطالعات مردم شناسی درصدد افزایش نفوذ سیاسی خود بودند و با اتکا به مصونیت قضایی، پاره ای از معضلات اجتماعی را پدید آوردند. این معضلات، واکنش شدید و دیدگاه منفی مردم اصفهان را به حضور اتباع آمریکایی در این شهر به دنبال داشت.
۵۱.

بررسی کارکردهای وقف شوشتر در دوره پهلوی (1304-1357)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۴) 45 - 58

کلید واژه ها: شوشتر وقف پهلوی مساجد امامزاده

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۳ تعداد دانلود : ۸۵۶
محیط مذهبی شوشتر سبب شد تا قبل از دوره پهلوی، مردم شوشتر سعی کنند بخش اعظم موقوفات خود را به ساخت، تعمیر و تدارک احتیاجات مساجد، مدارس و امامزاده ها اختصاص دهند؛ بنابراین در این ادوار، کارکرد وقف بیشتر فرهنگی  مذهبی بود. در دوره پهلوی نیز، علی رغم تحول و دگرگونی شتابزده در عرصه های گوناگون اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، مردم شوشتر همچنان به صورت کم و بیش، به مقوله وقف توجه نشان دادند. پژوهش حاضر، بر اساس روش توصیفی  تحلیلی و با تکیه بر اسناد وقف نامه های اداره اوقاف شوشتر و منابع کتابخانه ای، درصدد است به بررسی «کارکردهای وقف در شوشتر دوره پهلوی» بپردازد و علاوه بر آن، دریابد میزان، نوع و مصارف موقوفات در این بازه زمانی به چه صورت بوده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که، کارکردهای موقوفات، گرچه بیشتر فرهنگی  مذهبی است، اما همین کارکرد، در راستای سیاست ضدمذهبی حکومت پهلوی متحوّل شده و به صورت کم رنگی تداوم یافته؛ به طوری که براساس اسناد موجود، تنها 8 مورد سند وقفی در شوشتر تنظیم شده است. علاوه بر این، توجه به مسائل بهداشتی، به عنوان کارکرد اجتماعی وقف، به صورت محدود و توأم با کارکرد فرهنگی  مذهبی وجود داشته است.  
۵۲.

تبیین و تحلیل نقش شوروی در حوادث مناطق کردنشین ایران 1320ش/ 1941م- 1325ش/ 1946م.(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال یازدهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۲۲ 53-78

کلید واژه ها: شوروی مناطق کردنشین ایران جمهوری کردستان حکومت پهلوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۱ تعداد دانلود : ۵۳۹
ارتش سرخ شوروی در شهریور 1320/ اوت 1941 برای دست یافتن به خط تدارکاتی متفقین و به بهانه حضور مستشاران آلمانی در ایران، شمال ایران را به اشغال خود درآورد. طی حضور این ارتش در صفحات شمال و شمال غرب ایران جنبش هایی ناسیونالیستی در آذربایجان و کردستان ظهور یافت که حکومت مرکزی را تا مدتی دچار بحران کرد. هدف پژوهش حاضر، بررسی نقش شوروی در حرکت های گریز از مرکز در کردستان ایران در سال های 1320ش/ 1941- 1325ش/ 1946م. است. این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع اولیه همچون مطبوعات و اسناد انتشار نیافته و منابع کتابخانه ای صورت گرفته است. یافته های پژوهش بیانگر این است که هدف اتحاد جماهیر شوروی از دامن زدن به گرایش های قومی در مناطق کردنشین ایران این بود که از این طریق منافع سیاسی و اقتصادی خویش را تامین کند و بتواند پایگاهی برای نفوذ خود در ایران برای دوران پس از جنگ جهانی دوم ایجاد نماید و با توجه به سیاست های پهلوی اول که خواستار از بین بردن زبان، تاریخ و فرهنگ کردها در چارچوب ذوب هویت های قومی در هویت ملی بود و حمایت شوروی از کردها باعث واگرایی آنان از حکومت مرکزی شد و جریانات کردی ارتش شوروی را نه نیرویی اشغالگر، بلکه یک نیروی رهایی بخش قلمداد کردند.
۵۳.

فعالیت های حزب توده در مدارس خراسان (1321-1335ش)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال بیست و نهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۳) 54 - 84

کلید واژه ها: خراسان حزب توده دانش آموزان معلمان نظام آموزشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۷ تعداد دانلود : ۴۴۹
هدف : بررسی نحوه تبلیغات، جذب نیرو، عملکرد و نتایج تحرکات کمیته ایالتی حزب توده خراسان در مدارس این استان. روش/رویکرد پژوهش : داده ها از اسناد و مدارک آرشیوی، و منابع کتابخانه ای گردآوری شده است. یافته ها و نتیجه گیری : حزب توده به دلیل شرایط خاص خراسان، ازجمله فضای مذهبی و نبود جنبش کارگری، نمی توانست به راحتی در عموم مردم نفوذ کند؛ به همین دلیل توجه خود را به دانش آموزان، معلمان و سیستم مدیریتیِ مدارس متمرکز کرد. فعالیت های حزب در سیستم آموزشیِ خراسان به سه دوره 1321 تا 1327، 1330 تا کودتای 28مرداد1332 و 28مرداد1332 تا 1335 تقسیم می شود. بدبینیِ عامه مردم به فعالیت های حزب و نظارت و مقابله سازمان های دولتی، محدودیت های جدی برای فعالیت اعضای حزب ایجاد می کرد. بسیاری از اعضا خود را کنار کشیدند و معدودی افراد سرسخت با انفصال ازخدمت و اخراج از مدرسه مجازات شدند. بعداز استقرار قوی دستگاه های امنیتی و تشکیل ساواک، تا سال 1335 حضور توده در مدارس خراسان محو شد.
۵۴.

بررسی و تبیین نقش مهاجران غیربومی در تحولات شهر یاسوج (1342تا1357ش/1963تا1978م)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال دهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴ (پیاپی ۴۰) 1-17

کلید واژه ها: یاسوج مهاجران غیربومی فرمانداری کل حکومت پهلوی بویراحمد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۷ تعداد دانلود : ۵۷۴
شهر یاسوج با نیم قرن ﭘیﺸیﻨه تاریخی نموﻧه مهمی برای مطالعه و بررسی تحولات پرشتاب اجتماعی و حیات شهری در ایران جدید است و رویکردهای تاریخ نگاری محلی فرصت و امکان شناخت ابعاد مختلف حیات و تحولات این شهر را فراهم می کند. یاسوج روستایی از توابع تل خسرو بود که در سال 1342ش/1963م، پس از قیام عشایر جنوب، حکومت پهلوی آن را به مرکز فرمانداری کل کهگیلویه وبویراحمد تعیین کرد و اداره های دولتی در آن مستقر شدند. مدیران این اداره ها همه غیربومی بودند و ساکنان اولیه شهر نیز پیله ورانی بودند که از شهرهای دیگر به یاسوج مهاجرت کرده بودند. ورود و مهاجرت این گروه ها به یاسوج و تعامل آنها با جامعه عشایری و روستایی پیرامون، فرآیندی پر از تغییر و تحول را در این منطقه آغاز کرد. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی و بر پایه مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و مصاحبه های شفاهی، نقش مهاجران غیربومی را در تحولات یاسوج بررسی می کند. در این مقاله پس از مقدمه، فرآیند و عوامل شکل گیری شهر یاسوج، گروه های شغلی و ترکیب آنها و نیز نهادهای شهری و نقش آنها در گسترش شهر واکاوی می شود.
۵۵.

بررسی مناسبات اجتماعی فرهنگی مهاجران لهستانی با ایرانیان؛ نمونه پژوهی شهر اصفهان (1321تا1324ش/1942تا1945م)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال یازدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۴۲) 1 - 14

کلید واژه ها: مناسبات اجتماعی مهاجران ایران لهستان اصفهان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۷ تعداد دانلود : ۵۷۸
در پی تهاجم آلمان و شوروی به لهستان، در جریان جنگ جهانی دوم، نیمی از خاک لهستان به اشغال اتحاد جماهیر شوروی در آمد و هزاران لهستانی به اردوگاه های کار در سیبری تبعید شدند؛ اما با ﺣﻤﻠﮥ غیر منتظرﮤ آلمان به شوروی، سرنوشت اسرای لهستانی تغییر کرد و در شورایی که میان دولت های متفق برگزار شد، دولت شوروی موافقت کرد تعدادی از اسرای لهستانی رواﻧﮥ ایران شوند. پناهندگان لهستانی بیش از سه سال در برخی از شهرهای ایران، ازجمله اصفهان، زندگی کردند. ورود غیر منتظرﮤ مهاجران به اصفهان، وضعیت معیشت و بهداشت ساکنان شهر را دشوار کرد؛ اما به تدریج، ارتباط دوسویه ای میان آنها بر قرار شد و مهاجران لهستانی موفق شدند بر پوشاک و پیرایش و تفریح مردم اصفهان تأثیر گذارند. آنها در معرفی و انتقال فرهنگ و هنر ایرانی به لهستان نیز نقش مهمی ایفا کردند. باتوجه به تعداد چشمگیر پناهندگان لهستانی در اصفهان و برقراری مناسبات اجتماعی فرهنگی مهاجران با مردم این شهر، پژوهش حاضر برآن است با رویکرد توصیفی تحلیلی و برپایﮥ منابع اسنادی، کتابخانه ای، مطبوعاتی و تاریخ شفاهی، این مناسبات را طی سال های 1321تا1324ش/1942تا1945م بررسی کند. با این رویکرد، پرسش هایی که مقاله حول آن تنظیم شده است عبارت اند از: تأثیر مهاجران لهستانی در گسترش روابط فرهنگی بین ایران و لهستان چه میزان بوده است؟ اسکان مهاجران لهستانی در اصفهان چه پیامدهای اجتماعی به دنبال داشته است؟
۵۶.

ارزیابی رویکرد مجلس شورای ملی در قبال برنامه های توسعه 1356-1327ش(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال سیزدهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۱ 147 - 171

کلید واژه ها: محمدرضاشاه مجلس شورای ملی سازمان برنامه کمیسیون برنامه هیئت نظارت برنامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۴ تعداد دانلود : ۱۸۰
تعاملات قوای مجریه و مقننه (13۲۷-13۵۶ش/ 194۸-۱۹۷۷م) در پیشبرد برنامه های توسعه مبین این امر بود که سازندگی فرایندی پرهزینه، زمان بر و چالش برانگیز است و برنامه ریزی به عنوان روندی سیاسی اقتصادی در پرتو قانون گذاری تحقق می یابد. از این رو، ارزیابی مذاکرات مجلس شورای ملی، روایتی نوین از چگونگی تحقق برنامه های توسعه و گفتمان حاکم بر این نهادها را نشان می دهد. به همین خاطر، این نوشتار به دنبال پاسخ این پرسش است که اساساً قوه مقننه در صورت بندی و فرایند سیاست گذاری برنامه های توسعه در دوره محمدرضاشاه ایفاگر چه نقشی بود؟ برای یافتن پاسخ باید دریافت هم گرایی نهادهای مذکور در چه سطوحی در پیشرفت برنامه های توسعه و تغییرات سازمان برنامه قابل ملاحظه بود و چه عواملی سبب می شد واگرایی آن ها در قبال برنامه ها افزایش یا تقلیل یابد. سپس ارزیابی کرد که مجلس با توجه به شرایط اقتصادی، در بررسی لوایح برنامه تا چه اندازه انعطاف نشان می داد. همچنین به نقش کمیسیون برنامه در ساختار درونی مجلس و ایجاد هیئت نظارت برنامه، اشاره کرد. یافته ها نشان می دهد هم سویی و تباین میان این نهادها در لزوم برنامه ریزی و ایجاد زیرساخت های لازم در چند سطح قابل مشاهده است. ابتدانهادها در نیازمندی کشور به برنامه ریزی اقتصادی اجتماعی و تصویب قوانین کلیدی، سپس همکاری در ایجاد سازمان برنامه و درنهایت بروز اختلافات در مسائلی همچون تخصیص اعتبارات و صرف هزینه ها، تمرکززدایی، توسعه منطقه ای و کوچک سازی دولت. این پژوهش به روش علّی مقایسه ای، با بهره گیری از مذاکرات مجلس، اسناد و منابع کتابخانه ای، این مسائل را ارزیابی می کند.
۵۷.

سویه های توسعه طلبی ارضی روسیه از خلیج حسین قلی در شمال تا سرخس در شمال شرق ایران بعداز قرارداد آخال (1299ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال سی ام بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۷) 48 - 70

کلید واژه ها: توسعه طلبی ارضی روسیه قاجار آخال مرز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۰ تعداد دانلود : ۷۲۱
هدف : هدف این پژوهش بررسی سویه های توسعه طلبی روسیه از خلیج حسین قلی در شمال تا سرخس در شمال شرق ایران در محدوده زمانی انعقاد قرارداد آخال تا پایان دولت ترازی است. روش/رویکرد پژوهش : روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی و برمبنای اسناد آرشیوی و چاپ شده و هم چنین منابع کتاب خانه ای است.پرسش اصلی این پژوهش این است که چگونه روسیه پس از انعقاد قرارداد آخال به توسعه طلبی ارضی خود در مناطق پیرامون مرزهای مشخص شده در این قرارداد ادامه داد؟فرضیه های پژوهش عبارت اند از: 1. روس ها برای انتزاع اراضی ایران در منطقه شمال و شمال شرق رویه های موازی را دنبال می کردند. 2. طرح روس ها برای انتزاع اراضی ایران در هر دوره ای متفاوت، ولی مستمر بود. یافته ها و نتیجه گیری: روسیه که همواره برای رسیدن به آب های آزاد و تهدید منافع انگلیس، به سرزمین ایران چشم داشت، پس از تصرف مناطق ترکمن نشین و انعقاد قرارداد آخال نیز به روش های مختلف، تغییر خطوط مرزی و توسعه ارضی به سمت ایران را دنبال می کرد. تغییر خودسرانه خطوط مرزی، تحریک ترکمانان به پذیرش تابعیت روس و ادعای مالکیت براساس محل زندگی این طوایف، تصرف زمین های کشاورزی، و خرید مستغلات ازجمله روش های روس ها برای رسیدن به این هدف بود.
۵۸.

بررسی عملکرد بلدیه های کوچک فارس در دوره پهلوی اول(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال هشتم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۱۶) 219 - 234

کلید واژه ها: بلدیه های فارس شهرداری پهلوی اول مشکلات بلدیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۸ تعداد دانلود : ۳۹۶
در این پژوهش عملکرد بلدیه (شهرداری) های کوچک در روزگار پهلوی اول بررسی شده است. منظور از بلدیه های کوچک در این مقاله، بلدیه های فارس به استثنای شیراز (مرکز ایالت فارس) است؛ یعنی بلدیه مناطق کوچک که تعداد اعضای انجمن بلدی در آنها تنها شش نفر بود. در این مناطق، بلدیه پدیده ای نوپا بود و برای نخستین بار مردم طعم برخورداری از خدمات شهری را می چشیدند. پرسش هایی که این پژوهش درصدد پاسخ گویی به آنها است، عبارت اند از: الف) حاکمیت در مناطق کوچک و دور از مرکز از چه شیوه ای برای برقراری خدمات عمومی استفاده می کرد؟ ب) مهم ترین مشکل حاکمیت در برقراری این خدمات در مناطق دور از مرکز چه بود؟ دستاوردهای این پژوهش حاکی از آن است که: 1) دولت سعی داشت تعداد بلدیه ها را افزایش دهد؛ 2) بلدیه های کوچک در نقاط مختلف فارس در حد توان به ارائه خدمات شهری پرداختند؛ 3) در بیشتر نقاط بلدیه ها به علت کمبود منابع مالی فاقد مؤلفه های لازم برای خدمات رسانی شهری بودند.
۵۹.

بهداشت زنان در دوره پهلوی دوم (1357-1320) مطالعه موردی: اصفهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲۱) 219-353

کلید واژه ها: بهداشت زنان پهلوی دوم اصفهان سپاه بهداشت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۴ تعداد دانلود : ۲۴۰
چکیده هدف از این تحقیق، بررسی-بهداشت زنان- است. برای تمرکز بهتر بر موضوع بحث، اصفهان به عنوان یکی از شهرهای مهم کشور برای پژوهش انتخاب گردید. خانواده واحدی بنیادی در همه جوامع بوده و همین مسئله اهمیت نقش زنان را در بهداشت خانواده و کل جامعه نشان میدهد. با شکل گیری حکومت پهلوی، فعالیت هایی درزمینه بهداشت زنان مانند ایجاد بیمارستانهای تخصصی و تربیت کادر متخصص انجام شد. با شکل گیری سپاه بهداشت، بهداشت زنان نیز در زیرمجموعه بهداشت همگانی موردتوجه قرار گرفت و بخش های زنان و مراکز بهداشت مادر و کودک در بیمارستانها ایجاد شد. در دانشگاه ها بخش های تخصصی زنان شکل گرفت و نشستهایی برای بررسی فنی تر بهداشت زنان و معرفی پیشرفت های آن انجام شد؛ بنابراین مسئله اصلی این پژوهش تحولاتی است که در زمینه بهداشت زنان رخ داد و سوال اصلی پژوهش چگونگی توسعه بهداشت زنان، عوامل علاقمندی زنان به بهداشت فردی و نقش ارگان های حامی زنان در این توسعه است. در این مقاله، با تکیه بر اسناد آرشیوی،مجلات،روزنامه ها و مصاحبه و با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی این موضوع پرداخته شده است. نتایج به دست آمده در این پژوهش نشان می دهد که برای تأمین بهداشت جامعه، نیاز به بررسی اساسی مشکلات بهداشتی زنان بوده است؛ زیرا زنان به عنوان یکی از ارکان اصلی خانواده وظیفه تأمین بهداشت و سلامت سایر اعضا را به عهده گرفته اند. درواقع برونداد اصلی این پژوهش آشکار ساخت که آموزش و بهداشت زنان،از راهکارهای پزشکی در امر پیشگیری محسوب می شد.رسیدگی به بهداشت زنان،در امر پیشگیری از بروز بیماری در سایر اعضای خانواده مؤثر است.
۶۰.

تاریخ جایگزین و کارکرد آن در همگانی سازی تاریخ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲۶ (پیاپی ۱۱۱) 297 - 320

کلید واژه ها: تاریخ جایگزین اجتماعی سازی مخاطب عام همگانی سازی تاریخ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۸ تعداد دانلود : ۶۱۷
اهمیت تاریخ نگاری و تأثیرگذاری آن بر ابعاد مختلف حیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه، ضرورت همگانی سازی آن را در سطح عمومی آشکار می کند. محققان برای پاسخ گویی به این نیاز، راه کارهایی اندیشیده اند؛ یکی از سازوکارهای مؤثر در این زمینه، «تاریخ جایگزین» است که در نقطه عطف ها ی تاریخی، مسیرهای احتمالی و موازی رخدادهای تاریخی را به چالش م ی کشد. درحقیقت نتایج مترتب از حادثه تغییریافته، با به چالش کشیدن شرایط سیاسی اقتصادی دنیای کنونی، جهانی جایگزین و غیرواقع را تصویر می کند. این رویه، به دلیل قابلیت های بالقوه آن، در عرصه تاریخ نگاری نیز کارکردهای مفیدی می یابد. ایجاد جذابیت برای عامه مردم، بالابردن قدرت تخیل و تعقل در درک گذشته، ارائه اشکال نوینی از واقعیت های اجتماعی، شکل دهی به تفکرات تاریخی و تقویت حافظه تاریخی، بخشی از قابلیت های تاریخ جایگزین به شمار می آید. این مقاله که با رویکرد توصیفی و تحلیلی و بر اساس مطالعات کتابخانه ای تدوین شده، به ضرورت اجتماعی سازی تاریخ، تاریخ جایگزین و چگونگی شکل گیری، توسعه وکارکرد آن در همگانی سازی تاریخ می پردازد.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان