گنجینه اسناد

گنجینه اسناد

گنجینه اسناد سال بیست و هشتم بهار 1397 شماره 1 (پیاپی 109) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

دستورالعمل های دیپلماتیک در ایران دوره قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: وزارت امور خارجه دوره قاجار سندشناسی دستورالعمل ها اس‍ن‍اد ت‍اری‍خ‍ی دستورالعمل دیپلماتیک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 879 تعداد دانلود : 335
هدف: بررسی ساختارشناسی دستورالعمل های دیپلماتیک و نیز سیر تحول صدور این اسناد در دوره قاجار. روش: در این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی اسناد دستورالعمل های دیپلماتیک مربوط به وزارت امورخارجه قاجار، بررسی  شده است. یافته ها و نتیجه گیری: ساختار اسناد دستورالعمل همگام با تکوین و تحول وزارت امور خارجه تغییر کرده است. دستورالعمل های وزارت امور خارجه به لحاظ ساختاری موضوع محورند و به لحاظ شکلی در دستورالعمل های مفصل به صورت توضیحی و در دستورالعمل های مختصر به صورت دفعه مشخص می شوند. محتوای این نوع دستورالعمل ها عمدتاً کاربردی و برای مأمور دریافت کننده آن لازم الاجرا بود. دستورالعمل های دیپلماتیک در دوره قاجار، چارچوب رفتاری ماموران را مشخص می کند و نیز حاوی قواعد و ضوابط و شامل چهار نوع است: 1. دستورالعمل اجرای تشریفات؛ 2. دستورالعمل سفرا و دیگر مأمورین دیپلماتیک برای انجام امور سیاسی و بین الدولی؛ 3. دستورالعمل های خفیه؛ 4. دستورالعمل های راهنما برای نهادها و ارگان های سیاسی.
۲.

ساماندهی منابع و ذخایر آب شهر قم در دوره قاجار (با تکیه بر اسناد کاخ گلستان)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شهر قم آب ذخایر آبی دوره قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 504 تعداد دانلود : 793
هدف: بررسی میزان رونق منابع و ذخایر آب شهر قم در دوره حکومت قاجار و همچنین واکاوی نقش حکومت و طبقات مردمی در احداث و احیا و کنترل منابع و ذخایر آب شهر قم است. روش: مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از اسناد و مدارک آرشیوی و منابع کتابخانه ای تنظیم شده است. یافته ها و نتیجه گیری: شهر قم در ابتدا آب فراوانی داشت؛ ولی مشکل اهالی آن، روش درست استفاده از این آب برای آشامیدن و آبیاری بود. پس از حمله افغان ها، شهر قم و همچنین ذخایر آبی آن آسیب جدی دید و تا سال ها به همین وضع باقی ماند. حکومت قاجار با همکاری مردم برای ساماندهی ذخایر آبی قم دست به کار شد. 80 درصد از آب انبارهای شناسایی شده، 67 درصد از یخچال ها، و 54 درصد از حمام ها در دوره قاجار ساخته شده اند. در ایجاد و احیای قنات به ترتیب سه طبقه دیوان سالاری، اعیان و اشراف طوایف، و روحانیون نقش مؤثرتری داشتند و درزمینه آب انبار، طبقه تجار نقش پررنگ تری ایفا کردند و در ساخت یخچال و حمام نیز طبقه دیوان سالاران بیشترین اهتمام را داشتند.
۳.

سیاست های روسیه در تسلط اقتصادی بر مسیرهای تجاری شمال و شمال غرب ایران از طریق ساخت راه (با تأکید بر اسناد امتیازنامه های راه تبریز به قزوین در دوره قاجار)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: دوره قاجار راه سازی روسیه اقتصاد سیاست ایران آذربایجان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 863 تعداد دانلود : 125
هدف: بررسی اهداف اقتصادی و تجاریِ روس ها از راه سازی در شمال و شمال غرب ایران. روش: مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، و بهره گیری از اسناد موجود در وزارت امور خارجه و سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایرانموضوع راه سازی در شمال و شمال غرب ایران در دوره قاجار، بررسی شده است. یافته ها و نتایج: روس هاکه از دوره صفویه تا اواسط دوره قاجار، سیاست های تصرف اراضی را در شمال و شمال غرب ایران دنبال می کردند، در دوره ناصرالدین شاه، رویکرد خود را به سمتِ تسلطِ اقتصادی تغییر دادند. حکومت قاجار برای جلوگیری از این تسلط، سال ها در مقابل پیشنهاد روس ها  مبنی بر راه سازی در این مناطق مقاومت کرد. اما در نهایت به دلیلی مشکلات اقتصادی و عدم رشد تجاری،تسلیم روس ها شد و امتیازنامه ساخت راه شوسه تبریز به تهران را به روس ها واگذار کرد. راه سازی در ایران منافع اقتصادی و نظامی زیادی برای روسیه داشت؛ هم راه ورود کالاهای روسیه به ایران را باز کرد و هم شرایط را برای تسلطِ نظامی روس ها به شمال غرب ایران فراهم کرد.
۴.

نحوه برخورد علمای ایرانی ساکن عتبات با واقعه بست نشینی تجار ایرانی ساکن کربلا در مجاورت کنسولگری انگلیس (1324ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بست نشینی وزارت امورخارجه دولت عثمانی بریتانیا حکومت قاجار کربلا تجار ایرانیان والی بغداد علمای عتبات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 881 تعداد دانلود : 58
هدف: بررسی ماجرای بست نشینی تجار ایرانی ساکن کربلا در مجاورت کنسول گری انگلیس در سال1324ق. موضوع این مقاله است. این ماجرا در پیِ مطالبه مالیاتی دولت عثمانی با عنوان "شهریه" از تجار و کسبه ایرانی صورت گرفت و به کشتار و مجروح کردنِ بست نشینان منجر شد. روش: این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد وزارت امور خارجه ایران تنظیم شده است. یافته ها و نتیجه گیری: تجار و کسبه ایرانی، از طریق مقاماتِ ایرانی به مطالبه مالیاتی دولت عثمانی اعتراض کردند، که به آن رسیدگی نشد. در نهایت، رفتار خشونت آمیز والی بغداد منجر به کشتارِ بست نشینانِ معترض شد. در پی  ماجرای کشتارِ بست نشینان، وزارت امور خارجه ایران زیر فشارهای سیاسی علمای ایرانی ساکن عتبات، اعتراضات مردمی، مطبوعات و نمایندگان مجلس شورای ملی قرار گرفت. متعاقب آن،  وزیر امور خارجه برای رسیدگی به این موضوع مکاتبات زیادی با سفیر ایران در عثمانی و نیز کارپرداز اول ایران در بغداد انجام داد. برکناری والی بغداد و برداشتن رسم مالیات از تُجّار و کسبه ایرانی ساکن کربلا از دستاوردهای دیپلماتیک وزارت امورخارجی بعد از این ماجرا بود. 
۵.

تحلیل عملکرد آرشیو ملّی جمهوری اسلامی ایران براساس مدل SWOT(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آرشیو ملی جمهوری اسلامی ایران تحلیل SWOT برنامه ریزی راهبردی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 540 تعداد دانلود : 138
هدف: اجرای تحلیل SWOT و ارزیابی نقاط ضعف و قوت آرشیو ملّی جمهوری اسلامی ایران و تهدیدهای و فرصت های پیش روی آن، تببین موقعیت راهبردی این سازمان، و عرضه رهنمودهای مناسب برای آن. روش: پرسش نامه ای برای تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدید های آرشیو ملی جمهوری اسلامی طراحی و برای تعیین روایی در اختیار 7 نفر از متخصصانِ حوزه آرشیو قرار گرفت.  پرسشنامه به بیست نفر از افراد شاغل در این سازمان ارائه شد. موقعیت راهبردی آرشیو ملّی جمهوری اسلامی ایران، با ماتریس ارزیابی عوامل درونی و ماتریس ارزیابی عوامل بیرونی بررسی شد. یافته هاو نتیجه گیری: نتایج پژوهش نشان داد قوت های پیش روی آرشیو ملّی جمهوری اسلامی ایران بر ضعف های آن و فرصت های پیش رو بر تهدیدها غلبه دارد. سازمان می تواند با تکیه بر نقاط قوت و بهره برداری از فرصت های موجود نقاط ضعف را کمرنگ و تهدیدهای محیطی را کنترل کند؛ همچنین با اتخاذ راهبردهای مؤثر هم وضع موجود را بهبود ببخشد و هم با اقدامات جدید، خدماتش را ارتقا دهد. مهم ترین راهبردهای عرضه شده پژوهش عبارت اند از: بهینه سازی خدمات رقومی و دسترس پذیری آن، اصلاح قانون برای ایجاد تنوع محتوایی در اسناد در اشکال مختلف آن؛ تعامل و مشارکتِ محتوایی-خدماتی آرشیوی با مراکز اطلاع رسانی دیگر؛ جذب نیروی انسانی جوان و متخصص، تشکیل دوره های آموزشی برای نیروهای موجود، راه اندازی سامانه آرشیوی تحت وب؛ تعیین خط مشی و قوانین مناسب برای گردآوری اطلاعات و منابع.
۶.

شناخت انواع دوخت به کاررفته در صحافی نسخه های خطی متعلق به دوره صفویه تا قاجار موجود در مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کتب خطی دوخت عطف صحافی مرمت سازمان اسناد و کتابخانه ملی فارس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 115 تعداد دانلود : 316
هدف: شناسائی انواع دوخت عطف به کاررفته در صحافی کتب خطی دوره صفویه تا قاجار موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی فارس، به منظور حفظ دوام و اصالتشان  به هنگام مرمت. روش: روش پژوهش، کتابخانه ای و میدانی است. کتب خطی مربوط به دوره صفویه تا قاجار موجود در مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس که دارای تاریخ صحافی بودند انتخاب شدند. با دوربین Canon Power Shot SX40 HS از آن ها عکس برداری و مشخصاتِ صحافی شان یادداشت شد. با استفاده از نرم افزار SPSS مشخصاتِ صحافی در دوره های مختلف (صفویه، افشار، زند و قاجار) شناسائی شد. یافته ها و نتیجه گیری: انواع دوخت، انواع شیرازه، فرم های عطف، انواع جزوه، در منابع موجود در مرکز سازمان اسناد و کتابخانه ملی فارس شناسایی شد. در هر سه دوره (صفوی، افشار و زند، قاجار) بیشترین نوع دوخت به کاررفته دوسوزنه و بیشترین نوع جزوه هشت برگی است. هنگام مرمت و صحافی کتب خطی برای حفظ دوام و اصالت آثار باید از همان روش دوخت قبلی اثر استفاده کرد و در صورتی که روش دوخت قبلی قابل تشخیص نبود، مناسب ترین دوخت برای کتاب را انتخاب کرد.
۷.

شناسایی مواد و رنگدانه های به کار رفته در تابلوی رنگ روغن دوره قاجار (منسوب به ابوالقاسم اصفهانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تابلوی رنگ و روغن ابوالقاسم اصفهانی نقاشی قهوه خانه ای مرمت رنگ ها رنگ آمیزی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 611 تعداد دانلود : 562

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۰۸