علی موحد

زلزله از جمله سوانح طبیعی است که بیشتر شهرهای جهان با آن مواجه هستند. این مسئله عموما ً با گسترده ترین دخالت های نسنجیده انسانی در محیط طبیعی از جمله ساخت و سازهای بی رویه در حریم گسل، فقدان و یا بی توجهی به ضوابط و استانداردهای ساخت و ساز تشدید می شود. ضرورت کاهش آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله، به عنوان یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی کالبدی، برنامه ریزی شهری و طراحی شهری محسوب می گردد.در این راستا،اولین گام، شناسایی میزان آسیب پذیری عناصر و اجزای فضای شهری و ارزیابی آن براساس مدل های موجود در جهت تشخیص مناطق و بافت های آسیب پذیر شهری برای کاهش اثرات زلزله پرداخت. روش تحقیق دراین پژوهش با توجه به موضوع آسیب پذیری ساختمان های شهری در برابر زلزله، از نوع توصیفی-تحلیلی می باشد که با بهره گیری از مدل سلسله مراتبی معکوس(IHWP)، برآورد مناسبی از آسیب پذیری ساختمان های شهری با استفاده از داده های مکانی و توصیفی اجزا و عناصر اصلی ساختمانی ( کیفیت ابنیه، قدمت ابنیه، نوع مصالح، کاربری اراضی از نظر خطرپذیری،تراکم جمعیتی، تراکم ساختمانی ) می پردازد؛ تأثیر هرکدام از شاخص ها و کلاس بندی ها در میزان آسیب پذیری ارائه می شود و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) به تلفیق داده ها پرداخته و درنهایت منجر به شناسایی محله های آسیب پذیر شهر در برابر زلزله می گردد.نتایج نشان می دهد، 76.06 درصد ساختمان های شهر مسجد سلیمان آسیب پذیر شناخته شده اند. براین اساس، محله ی سبزآباد دارای بیشترین آسیب پذیری ومحله ی تلخاب باوجود وسعت زیاد، از آسیب پذیری پایینی برخوردار است.

یکی از مهمترین مقصدهایی که روندهای گردشگری جهان را در دهه های گذشته تحت تاثیر قرار داده، مراکز شهری است. جهانگردی امروزه در مقیاس جهانی جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. بنحوی که اکثر کشورها آن را در برنامه ریزی های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود گنجانده اند و به خاطر مزایای فراوان آن هر کشوری به تبلیغات گسترده ای جهت معرفی جاذبه های خویش دست زده اند، اما این امر فقط جهت جذب گردشگر و سرمایه گذار کافی نیست. شهر تاریخی کرمانشاه با دارا بودن میراث فرهنگی و هنری و تاریخی که بسیاری از آن ها مانند طاق بستان و بیستون دارای ارزش و شهرت جهانی اند؛ فرصت های بسیار مناسب برای جذب گردشگران از تمام نقاط دنیا و ایران داراست، اما با وجود جاذبه های گردشگری فراوان وموقعیت مناسب و مساعد جغرافیایی و وجود بسیاری از مواهب طبیعی و فرهنگی و انواع جاذبه های قابل عرضه به بازارهای جهانگردی بین المللی، مسأله توریسم در شهر کرمانشاه تا کنون جایگاه واقعی خود را نیافته است که این به دلیل شناسایی نکردن مکان های مناسب برند گذاری و بازاریابی گردشگری است. این پژوهش بر آن است با روش توصیفی- تحلیلی و بهرگیری از اسناد و مدارک کتابخانه ای نسبت به شناسایی مکان مناسب با انتخاب اثرگذارترین شاخص ها در پیرامون بازاریابی و برند گردشگری و ارزش گذاری آن ها از طریق روش دلفی (نظرخواهی از کارشناسان گردشگری) و با ورود این ارزش ها در مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی ونرم افزارexpert choice ،مکان مناسب جهت بازاریابی و برند گردشگری برای شهر کرمانشاه حاصل شود. در نهایت نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که طاق بستان با توجه معیارهای در نظر گرفته شده با 0.435 درصد و بیستون با 0.326 درصد مکان های مناسب جهت برندگذاری و بازاریابی انتخاب شده اند.

امروزه گردشگری شهری را یکی از عوامل مهم توسعه اقتصادی-اجتماعی و رفاهی شهر و شهرنشینان می دانند. به همین سبب، مسؤلان امور گردشگری و شهری در پی ارتقا و گسترش آن بر آمده اند. گردشگری بر اساس وجود جاذبه های دیدارگر شکل می گیرد و یکی از پر جاذبه ترین مکان های گردشگری ، شهرها می باشند. شهرخرم آباد از جمله شهرهای تاریخی کشور است که ویژگی های لازم برای توسعه گردشگری شهری را داراست، در این راستا سؤالات پژوهش طرح شد: 1-جاذبه های اصلی گردشگری شهری خرم آباد کدامند؟ 2-وضعیت خدمات و زیرساخت ها در شهر خرم آباد به چه صورت است؟ 3-آیا شهر خرم آباد ظرفیت لازم برای تبدیل شدن به یک قطب گردشگری را دارد؟ روش پژوهش در این مقاله توصیفی- تحلیلی و نوع پژوهش کاربردی- نظری و برای جمع آوری داده ها از روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. نوع داده ها کمی می باشد و در تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های استنباطی (خی دو و ضریب همبستگی کندال) با استفاده از نرم افزار Spss انجام شده است. هدف این پژوهش شناخت ظرفیت های گردشگری لازم برای ارائه الگوی توسعه گردشگری شهری برای خرم آباد می باشد. نتایج تحقیق نشان داد، شهر خرم آباد ظرفیت لازم را برای تبدیل شدن به قطب گردشگری دارد و بین زیرساخت ها و خدمات شهری و توسعه گردشگری در شهر خرم آباد رابطه معنی داری وجود دارد.

برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، هسته ی اصلی برنامه ریزی شهری را تشکیل می دهد و می تواند برای انتظام فضایی مناسب و استفاده ی بهینه از فضای شهری و افزایش کارایی کاربری ها عمل کند. نحوه ی توزیع کاربری ها در گستره ی شهر مریوان و ارزیابی کمّی و کیفی کاربری ها از نظر همجواری و پیش بینی وضعِ مطلوب گستره ی فضایی کالبدی شهر تا افق چشم انداز بیست ساله، هدف اصلی این پژوهش است که به صورت توصیفی تحلیلی با ماهیّت کاربردی انجام گرفته است. نتایج حاصل از ارزیابی کیفی کاربری با استفاده از ماتریس سازگاری نشان می دهد کاربری های آموزش عالی، فضای سبز، جهانگردی، شبکه ی معابر، نظامی و انتظامی به ترتیب از کاملاٌ سازگار تا کاملاً ناسازگار است. در ماتریس مطلوبیّت، مکان گزینی و استقرار کاربری های مسکونی، آموزش عالی و ورزشی از نسبتاً مطلوب تا کاملاً نامطلوب را نشان می دهد که متناسب با نیازهای شهر نیست. همچنین در ماتریس ظرفیت، مقیاس عملکرد کاربری های آموزشی، فرهنگی، درمانی، شبکه ی معابر، حمل و نقل، انبارها و جهانگردی از نظر ظرفیت از نسبتاً نامناسب تا کاملاً نامناسب بوده و کاربری های دیگر در این مورد تعادل بهتری دارند. در ماتریس وابستگی، کاربری های مسکونی، آموزش عالی، ورزشی، اداری، صنایع و شبکه ی معابر از وابستگی کامل تا نسبتاً کامل بوده و برعکس کاربری های آموزشی، فضای سبز، تأسیسات و تجهیزات شهری، مذهبی، نظامی و انتظامی از عدم وابستگی کامل تا نسبتاً غیر وابسته با یکدیگر و دیگر کاربری ها ارزیابی شده اند که به مانند مکمّلِ زنجیره ی پیوسته ی نیازهای شهری، در یک رده هستند. به طورکلّی نتایج پژوهش نشان می دهد پراکنش فضایی نامناسب کاربری های شهری در سنجش با استاندارد های رایج کشور زیاد بوده و کاربری های ناسازگار عامل مهم در عدم انتظام بخشی کاربری های شهر مریوان شمرده می شود.

بررسی و شناخت وضعیت توسعه مناطق، قابلیت ها و تنگناهای آنها در برنامه ریزی منطقه ای از اهمیت بسزایی برخوردار است. امروزه آگاهی از نقاط قوت و ضعف مناطق نوعی ضرورت برای ارایه طرح ها و برنامه ها محسوب می شود. از آنجا که یکی از موانع مهم توسعه، وجود پدیده دوگانگی و عدم توازن های اقتصادی- اجتماعی در سطح منطقه است، بر این اساس شناسایی بخش هاى مختلف اقتصادى، اجتماعى، فرهنگی، زیربنایى و ... در مناطق، از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. این امر زمینه مناسبی برای ارائه راهبردها و به کارگیری برنامه های مناسب توسعه نواحی و همچنین پی ریزی و ایجاد توسعه یکپارچه ناحیه ای و تحلیل وابستگی سکونتگاه های انسانی در سطوح نواحی می شود. مقاله حاضر بر مبنای روش توصیفی- تحلیلی است و به منظور تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان خوزستان، 25 شاخص توسعه شهری نرم سازی، انتخاب و با استفاده از روش تحلیل عاملی به تجزیه و تحلیل شاخص ها پرداخته و آنها را در 5 عامل معنی دار دسته بندی کرده است و رتبه بندی شهرستان ها بر مبنای این پنج عامل انجام شده است. هم چنین با استفاده از روش تحلیل خوشه ای 3 سطح مشخص گردید که شهرستان های همگن، در یک سطح و در کنار یکدیگر قرار گرفتند.

مقوله ی مکان گزینی مدارس به عنوان یکی از مراکز خدمات رسان در سطح شهری از جمله مباحثی است که در فرایند توسعه و سعادت هر جامعه ای دارای اهمیت است. پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی – تحلیلی و بر مبنای معیارها و ضوابط مکان-یابی، با هدف مکان یابی مناسب مدارس ابتدایی شهر شادگان و ارائه الگویی بهینه پراکندگی با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) صورت گرفته است. در این راستا داده های مکانی گردآوری شده مربوط به هر معیار به فرمت قابل تبدیل در GIS برای اعمال مدل و انجام تحلیل های فضایی از طریق تشکیل پایگاه داده ها و ایجاد لایه های اطلاعاتی جدید، تبدیل شدند. نهایتاٌ به منظور الگوسازی هر کدام از معیارها بر اساس ارزش و اهمیت آن ها در مکان یابی مدارس، در نرم افزار Expert Choice وزن مناسبی به هریک از لایه های اطلاعاتی داده شده است. نتایج حاصل ازتلفیق لایه های وزن دهی شده که برای مکان یابی مدارس ابتدایی شهر شادگان در نظر گرفته شد نشان می دهد که در معیارهایی چون نزدیکی به کاربری مسکونی، فرهنگی، مذهبی، ورزشی و فضای سبز 4 مدرسه (معادل 30 درصد)، حریم ضوابط مکان یابی را رعایت نکرده و دارای وضعیتی نامناسب هستند. در رابطه با معیارهایی چون فاصله از بیمارستان، آتش نشانی، اداری و نظامی، 11 مدرسه (معادل 7/84 درصد) از مدارس شهر شادگان در وضعیت نامناسبی به سر می برند، در رابطه با معیار هایی چون فاصله از کاربری صنعتی، تجاری، پمپ بنزین و خیابانهای اصلی همه ی مدارس در وضعیتی کاملاً نامناسب هستند.، اما دوری از ترمینال و رودخانه در وضعیتی مناسب قرار گرفته اند.

تبلور یافتن گردشگری به عنوان یک نیاز، تبدیل شدن آن به عنوان بزرگترین صنعت خدماتی دنیا و تخصصی شدن گردشگری این فرصت را فراهم کرده تا هر مقصدی جهت بهره جستن از منافع حاصل از گردشگری امیدوار باشد. اما مسلماً این کار بدون شناسایی عوامل تاثیر گذار، برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک امکان پذیر نخواهد بود. بر این اساس در این پژوهش سعی داریم، با توجه به قابلیت های بالقوه استان کردستان در زمینه گردشگری( 1234 اثر باستانی که 500 اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده است، توانایی بالقوه در زمینه اکوتوریسم و گردشگری خرید)، با استفاده از مدل سوات نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای پیش روی گردشگری کردستان را مورد بررسی قرار دهیم و جهت توسعه هر چه بیشتر آن راهکارهای استراتژیک ارائه دهیم.این پژوهش از نظر روش کتابخانه ای و پیمایشی مبتنی بر پرسشنامه است. در این راستا جهت انجام پژوهش 63 نفر از کارشناسان سازمان های که به نحوی در تصمیم گیری یا فعالیت های گردشگری استان ذی نفع بودند به عنوان جامعه آماری انتخاب شدند، سپس پرسشنامه های طراحی شده بین آن ها توزیع شد. بر اساس نظر این کارشناسان، تحلیل های حاصل از سوات نشان می دهد که به رغم پتانسیل گسترده کردستان در زمینه گردشگری، کمبود زیرساخت های کافی، ضعف فعالیت های بازاریابی، ضعف مدیریت گردشگری، مهمترین موانع اساسی بر سر را توسعه گردشگری کردستان به حساب می آیند. از طرف دیگر، و جود جاذبه های طبیعی زیبا، بازارچه های مرزی و تمایل عمومی نسبت به توسعه گردشگری به ترتیب با امتیاز وزنی48% ، 38% و 28% به عنوان مهمترین نقاط قوت و افزایش تمایل به گردشگری خرید، افزایش تمایل به فعالیت های گردشگری و به ویژه فعالیت های اکوتوریستی و پیوندهای فرهنگی نزدیک کردهای اقلیم خودمختار کردستان عراق با کردهای کردستان ایران و افزایش تمایل آنها جهت بازدید از استان کردستان به دلیل داشتن طیف مختلف جاذبه ها به ترتیب با امتیاز وزنی 50% ، 50% و 32% به عنوان مهمترین فرصت های گردشگری استان شناخته شد. همچنین هدفمند کردن یارانه ها،افزایش قیمت مواد سوختی و تاثیر سوء آن بر جریان سفر و گردشگری ، افزایش تمایل به سفرهای خارجی و از بین رفتن فرهنگ سنتی و محلی نیز از دید کارشناسان به عنوان مهمترین تهدیدهای پیش روی گردشگری کردستان شناخته شدند

این مقاله به بررسی روند شمارگان منتشر شده فصلنامه پژوهشهای جغرافیایی در 10 سال گذشته از شماره 36 ( مهر ماه 1378) تا شماره 66 ( زمستان 1387) در قالب 8 پارامتر:«سهم موضوعی مقالات »، «مشارکت گروههای علمی ـ تخصصی»، «منابع و مآخذ»، تفکیک مقالات برحسب منبع استخراجی«و »روش و تکنیک های مورد استفاده« پرداخته است. در این پژوهش 320 مقاله در 30 شماره منتشره مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش روش تحلیل محتوای کمی می باشد. این تحقیق به منظور توصیف عینی و کیفی محتوای مفاهیم به صورت نظامدار انجام می شود. نتایج به دست آمده نشان دهنده پیشرفت کمی و کیفی در 8 پارامتر مورد بررسی است. مقالات در 15 رشته علوم جغرافیایی بررسی که موضوعات جغرافیای طبیعی بیشترین سهم را از علوم جغرافیا داراست؛ به طوری که اقلیم شناسی با 5/17 درصد بیشترین موضوع مورد استفاده در این مقالات بوده است. بررسی مولفین مقاله نشان می دهد، مؤلفین با رتبه علمی استادیار بیشترین تعداد از نویسندگان را به خود اختصاص داده اند. مقالات از 19 گروه علمی ـ تخصصی ارسال و در مجله مشارکت داشته اند. همچنین تنها 6/6 درصد از مقالات مورد بررسی حاصل استخراج از کارهای علمی ـ پژوهشی قبل بوده است و در اغلب مقالات روش تحقیق در مقاله به روشنی ذکر نشده است و بیشترین روش تحقیق استفاده شده در مقالات روش تحلیلی ـ توصیفی بوده است.

در این تحقیق از دو روش مکهارگ منطبق بر مدل اکولوژیکی مخدوم و روش شبکه ها به منظور ارزیابی توان اکولوژیک در راستای بررسی کاربری طبیعت گردی محدوده ای از رودخانه دز (در بازه سد تنظیمی دزفول تا بندقیر) در استان خوزستان استفاده شد. با توجه به کارایی مؤثر در امر تجزیه و تحلیل و مدیریت داده ها از سیستم اطلاعات جغرافیایی به عنوان ابزاری مناسب برای ارزیابی توان اکولوژیک استفاده شد. در قالب این فرایند، در روش مخدوم برای تعیین واحدهای زیست محیطی، ابتدا منابع اکولوژیکی محدودة مورد مطالعه شناسایی شد، سپس با تلفیق و رویهم گذاری لایه های اطلاعاتی و تجزیه و تحلیل آنها در سامانة مذکور، ارزیابی توان بر مبنای طبیعت گردی صورت پذیرفت و مناطق مستعد به صورت متمرکز و گسترده مشخص شد. نتایج نشان داد منطقه برای تفرج به صورت متمرکز توان بالایی نداشته و در واقع از مجموع کل مساحت منطقه که حدود 78459 هکتار است و شامل 1211 واحد، یا یگان زیست محیطی است، فقط 44/15 درصد دارای توان طبقة 2 مناسب و حدود 57/84 درصد فاقد توان مناسب برای جهانگرد متمرکز است. در این محدوده سنگ بستر و خاک از عوامل محدودکنندة تفرج متمرکزند، همچنین حدود 28/26 درصد از منطقه دارای توان طبقه 1 گسترده و مابقی آن، یعنی 72/73 درصد نامناسب برای جهانگرد گسترده است. در روش شبکه ابتدا منطقه مطالعاتی به 21 شبکه تقسیم و سپس منابع اکولوژیکی مرتبط شناسایی و بر اساس مشخصه های متعددی نمره دهی شدند. به این صورت که منطقه از لحاظ کاربری طبیعت گردی فاقد توان عالی و فقط دارای توان متوسط و ضعیف است. در این محدوده عدم اختلاف ارتفاع، عامل محدود کننده است.

شهر اهواز از جمله کلان شهرهایی است که حاشیه نشینی یکی از مسایل مهم آن به شمار می آید. پژوهش حاضر بر آن است تا جهت گسترش محله های حاشیه نشین شهر اهواز را در چند دهه اخیر مورد ارزیابی قرار دهد. برای این کار سه نوع داده مختلف جمع آوری و تهیه گردید: نقشه حریم قانونی شهر، نقشه کاربری اراضی حاصل از طبقه بندی تصاویر ماهواره ای، و نقشه کاربری اراضی شهری (طرح جامع و تفصیلی). ابتدا مساحت اختصاص یافته به محله های حاشیه نشین در تمام جهت ها برای هر یک از داده های ذکر شده به دست آمد. سپس با مقایسه مساحت در دو دوره، میزان توسعه محله ها در هر یک از جهت های جغرافیایی محاسبه گردید. در پایان، با مقایسه نتایج به دست آمده، میزان توسعه محله های حاشیه نشین در جهت های مختلف، به ترتیب سه جهت شمال غربی (NW)، جنوب (S) و جنوب غربی (SW) به عنوان جهت های غالب توسعه مشخص گردید. مقایسه نتایج با نقشه موانع توسعه محله ها، نشان می دهد که با وجود موانعی که بر سر راه توسعه محله ها ذکر شده است، گسترش آنها همچنان ادامه دارد. درنهایت برای پیش گیری از توسعه این مناطق، ایده هایی از قبیل ایجاد کمربند سبز، نظارت بر ساخت و ساز، واگذاری زمین های قانونی و موارد دیگر پیشنهاد شده است.

در برنامه ریزی منطقه ای، هدف، استفاده ی بهینه از منابع برای توسعه ی مناطق است. یکی از مهم ترین موضوعات در توسعه ی منطقه ای، شناخت ساختار فضایی و اقتصادی منطقه است. در بررسی ساختار اقتصادی مناطق، شهرهای میانی پس از شهرهای درجه اول، از نقش قابل توجهی برخورداراند. توجه به نقش و کارکرد شهرهای میانی، می تواند به توسعه ی منطقه شتاب بخشد. تجربیات جهانی نشان داده که بی توجهی به نقش شهرهای میانی (به ویژه نقش اقتصادی ) هم زمان با روند فزاینده ی شهرنشینی، به قطبی شدن کشور و پدیده ی بزرگ سری و بروز عدم تعادل های شدید در نظام اسکان، به دور ماندن بخش هایی از سرزمین از روند توسعه و ایجاد شکاف بین مناطق شهری و نیز روستایی می شود. نظریه های شهر های میانی (درجه دو) بیش تر بر توسعه ی درون زا، در مقابل جذب فعالیت های اقتصادی برونی تاکید دارد. در این پژوهش برای کسب نتایج مورد نظر از میان روش ها و الگوهای آماری و اقتصاد سنجی و تحلیل اقتصادی منطقه از سه روش ضریب مکانی، تحلیل ساخت و اقتصاد منطقه ـ الگوی تغییر سهم و تحلیل موقعیت اقتصادی، مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که شهر بروجرد به عنوان دومین شهر منطقه با ارایه ی کارکردهای صنعتی، خدماتی و کشاورزی در بهبود شرایط اقتصادی کل منطقه تاثیرگذار است و به عنوان یک شهر میانی در منطقه به واسطه ی تعاملات و جریان متقابل باحوزه های کوچکتر پیرامون خود می تواند در استمرار و پویایی اقتصادی( تاثیر خرد نقشی ) آنها مؤثر باشد.

این مقاله سعی دارد توزیع فضایی مراکز اقامتگاهی گردشگری شهری را با تأکید بر شهرهای تاریخی براساس مدل‌های آشورث، تنبریگ و گتز مورد آزمون قرار دهد. روش این پژوهش توصیفی _ تحلیلی است که با بهره‌گیری از دو شیوه کتابخانه‌ای و میدانی اطلاعات جمع‌آوری و طبقه بندی و سپس در سامانه اطلاعات جغرافیایی وارد شد. به‌کارگیری این مدل‌ها در شهر اصفهان نشان می دهد که جاذبه های شهری، تأسیسات اقامتی و تجاری، محدوده مرکزی شهر و بخش تاریخی شهر را شکل داده و اهمیت گردشگری بیشتر این قسمت از شهر را سبب شده‌اند. همچنین مکان‌یابی هتل‌ها بر اساس محور خیابان‌های تاریخی(از جمله چهارباغ) شکل گرفته که این وضعیت برخلاف نظر وال، دودیکا و هاچینسون و آشورث و تنبریگ می باشد.

این مقاله سعی در شناخت الگوی فضایی توریسم در شهر اصفهان دارد. فضای توریسم بخشی از شهر است که مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. هدف از این پژوهش، شناخت فضای گردشگری در ارتباط با فضای فیزیکی و اجتماعی با توجه به حرکت و رفتار گردشگران است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که فضای گردشگری اصفهان تحت تأثیر فضای تاریخی شهر قرار گرفته و بیشتر بخش مرکزی شهر را پوشش می دهد.