مهدی مهریزی

مهدی مهریزی

مدرک تحصیلی: دانشیار؛ دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۴۰ مورد از کل ۱۲۹ مورد.
۲۱.

درآمدی تحلیلی بر تبویب کتب حدیث(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۶ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۰) 42 - 63

کلید واژه ها: تعریف تبویب گونه شناسی تبویب تبویب کتاب های حدیثی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰ تعداد دانلود : ۷
کتاب های حدیثی از دوره تدوین های رسمی که در دسترس است، از تبویب برخوردار بوده اند. این مقاله در صدد است با نگاهی تحلیلی و بیرونی به این تبویب ها، نخست تعریف و گونه شناسی نسبت بدان ها انجام دهد و سپس عوامل مؤثر بر تبویب را که عمدتاً به ویژگی های فردی مؤلف و زمانه او بر می گردد، با ذکر نمونه و شواهد نشان دهد. نیاوردن حدیث در باب مربوطه، نداشتن توجه لازم به احادیث معارض و مخالف، آوردن احادیث با مضمون عام در ذیل عنوان خاص بخشی از آسیب های تبویب های موجود است که برای مصونیت از آسیب ها راه کارهایی مانند مواجهه آگاهانه با تبویب های بازسازی مصادر اولیه و نمایه های موضوعی پیشنهاد شده است.
۲۲.

هندسه علوم حدیث با تأکید بر تأسیس «فلسفه حدیث» به مثابه دانش نوین(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی سال هشتم پاییز و زمستان ۱۴۰۰شماره ۱۵ 245 - 273

کلید واژه ها: علوم حدیث آینده پژوهی فلسفه های مضاف فلسفه حدیث فلسفه علوم حدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۳ تعداد دانلود : ۲۸۸
دانش های حدیثی در گذر زمان به حسب نیاز شکل گرفته اند، آینده پژوهی علوم حدیث، حکایت از ضرورت تولید و پایه گذاری دو دانش دیگری به نام «فلسفه حدیث» و «فلسفه علوم حدیث» دارد. این دو دانش، محصول دو نوع نگاه نسبت به حدیث و علوم حدیث است. فلسفه حدیث از فلسفه های مضاف به امور و از دانش های درجه یک و فلسفه علوم حدیث از فلسفه های مضاف به علوم و از دانش های درجه دو تلقی می شود. هر کدام دارای نظام معرفتی خاصی است. تأسیس فلسفه های مضاف در دوران معاصر نه فقط نسبت به حدیث و یا علوم حدیث بلکه برای بخشی از علوم اسلامی، ضرورت دارد. پایه گذاری فلسفه حدیث لزوما به معنای جدیدبودن همه مفردات و مسائل آن نیست برخی از مباحث آن، در گذشته نیز کم وبیش مطرح بوده است. تعمق و نگاه جدی تر نسبت به مسائل بنیادین حدیث در چینش و ساختار خاصی، همراه با تحلیل، نقد و بررسی و افزودن مباحث نوین معاصر بر آن، با رویکرد تاریخی – منطقی، تأسیس فلسفه حدیث را به مثابه دانش نوین، لازم ساخته است. هدف نگارنده نیز در این مقاله، ساختارشناسی و تقسیمات هندسه علوم حدیث و تکمیل آن با افزودن دو دانش جدید با تاکید بر چیستی و بیان ضرروت و أهم مسائل است. تبیین تفصیلی هر یک از مسائل فلسفه حدیث، نیازمند پژوهش مستقل بعدی است.
۲۳.

رابطه روایت «النساء عیّ و عوره» و وجوب حجاب شرعی تا قرن پنجم(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی سال هشتم بهار و تابستان ۱۴۰۰شماره ۱۴ 93 - 135

کلید واژه ها: حجاب شرعی زنان حدیث «المرأه عی و عوره» تطور تاریخی حدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۹۶ تعداد دانلود : ۳۰۹
زنان در بیان ناتوان بوده و عورت هستند، پس در مقابل ناتوانی کلام آنان سکوت کنید و عورت بودنشان را با مستقر کردن در خانه ها بپوشانید. روایت مزبور در منابع روایی شیعه و اهل سنّت آمده است. «ا لنِّسَاءُ عَی و عَوْرَهٌ فَاسْتُرُوا عِیهُنَّ بِالسُّکوتِ واسْتُرُوا عَوْرَاتِهِنَّ بِالْبُیوتِ » روایت اشاره دارد بر حجاب حداکثری و خانه نشینی زنان که برخی به آن استناد می کنند. گرچه روایت مذکور، دلیل اصلی حجاب شرعی نبوده و دلائل متقن دیگری از قرآن، سنت، عقل و اجماع بر حجاب شرعی وجود دارد، اما بررسی روایت به لحاظ سند و متن و همچنین تطور تاریخی از باب کشف حقیقت، تنقیح داده های مربوط به زنان در منابع اسلامی و ارائه تصویر مناسب زن در اسلام به جامعه جهانی ضروری است. نوشتار حاضر با روش تحلیلِ تاریخی، فقه الحدیثی و تطورشناسی در صدد نقد و بررسی روایت یاد شده و تحولات تاریخی آن به لحاظ سند، محتوا تا قرن پنجم است. انتخاب بازه زمانی یادشده به دلیل تطور معنادار حدیث از قرن سوم تا پنجم و تکرار اطلاعات در منابع از قرن پنجم به بعد است. بر اساس یافته های تحقیق حاضر روایت « النِّسَاءُ عَی وعَوْرَهٌ » در پنج منبع شیعی تا قرن پنجم ثبت شده که چهار مورد ضعیف السند و یک مورد حسَن است؛ اما به سبب تعارض با قرآن، سنت و سیره اهل بیتD و مسلمات علمی موثوق الصدور نبوده و قابل اعتماد نیست و نقش زیدیه در ورود آن به منابع امامیه پررنگ است. در منابع اهل سنّت از گزارشی که روایت مزبور را به پیامبرJ استناد دهد وجود ندارد و گوینده آن برخی صحابه مانند ابن مسعود، عمربن خطاب و ابن عباس هستند که تا قرن پنجم رشد وارونه سند داشته است. از سویی متن روایت با قرآن، سیره و سخن نبوی و مسلّمات علمی ناسازگار و حتی معارض می باشد. زمینه های تاریخی شکل گیری و رشد این حدیث و احادیث مشابه که در آن ها به مذمت زنان پرداخته شده، نمایانگر سابقه وجود این تعبیرات در فرهنگ عمومی و ادبیات عصر جاهلی و ترویج آن توسط کوفیان و بصریان است.
۲۴.

تحلیل مقایسه ای سیر تطور منابع جامع علوم قرآن از قرن اول تا دوران معاصر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال چهاردهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۲۷) 163 - 202

کلید واژه ها: علوم قرآن کتب جامع تحلیل تاریخی عوامل تأثیرگذار تطور نگارش ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۳ تعداد دانلود : ۵۰۰
بررسی حاضر، حاصلِ تحلیل مقایسه ای برای رتبه بندی46 منبع تأثیرگذار علوم قرآن از قرن اول تا معاصر بوده که به ضریب تأثیر عوامل تأثیرگذار در سیر تطورات نگارش های جامع علوم قرآن هم پرداخته است. روش پژوهش حاضر، کیفی بوده و از روش کدگذاری و مقوله بندی در فرایند تحقیق و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از تکنیک روایت علی و مقایسه ای استفاده شده است. با بررسی منابع و مولفان، شرایط و بسترهای موجود برای تغییرات، در نهایت حدود 75 مفهوم استخراج شد. پس از مرحله کدگذاری باز و محوری، 18 مقوله به عنوان شاخص سنجش گزینش شد. پس از آن در مرحله کدگذاری گزینشی،10مقوله عمده با ضریب تأثیر بالا، سه مقوله با ضریب تأثیر متوسط و پنج مقوله با ضریب تأثیر کم یا بدون تأثیر استخراج شدند. سه رتبه اول مقوله های تأثیرگذار بر تطورات منابع جامع علوم قرآن متعلق است به: مقوله کارکرد(84 امتیاز)، تأثیر شخصیت و شأن فردی نویسنده بر نگارش(79 امتیاز) و محتوای کتاب(73 امتیاز).رتبه اول و سوم عوامل تأثیرگذار، مربوط به هویت و اصالت متن کتاب جامع بوده و رتبه دوم مربوط به عوامل درونی نویسنده(بخش مبانی) است.در نتیجه، محوری ترین مقوله، شاخصِ «هویت و اصالت متن کتب» جامع علوم قرآن است. این تحقیق از طریق یک روند منظم و استقرای تحلیلی؛ نظام مفهومی و شاخص سازی را در مورد «رتبه تأثیرگذاری منابع جامع و مهم علوم قرآن» و «عوامل موثر بر سیر تطور منابع جامع علوم قرآن» برای مخاطبان تخصصی رشته علوم قرآن انجام داده است.رهاوردِ فهم این مطلب می تواند، تکمیل سرفصل دروس دانشگاهی رشته علوم قرآن برای بررسی تأثیرگذارترین منابع جامع علوم قرآن و عوامل موثر بر سیر تطورات آن باشد. همچنین این نتایج، کمک کننده به فهم جریان علم(علوم قرآن) کرده و دانش و بینش کمّی و کیفی مخاطبان را نسبت به تاریخ منابع علوم قرآن تکمیل می کند.
۲۵.

بازشناسی مفهوم و ماهیت بدعت از دیدگاه مفسرین

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱۴ 142 - 111

کلید واژه ها: بدعت ماهیت تفسیر مفسران قرآن کریم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۰ تعداد دانلود : ۱۸۱
بدعت از عناوین پرچالش و پرکاربرد بین مسلمانان است که هرگروه و مذهبی سعی در استفاده ابزاری از آن به نفع خود است. در این میان مفسرین متقدم و متأخر، نگاه های متنوع و چالش انگیزی به این موضوع داشته اند تا جایی که هر کدام از آنان، گروه مقابل خود را متهم به بدعت گذاری کرده است. سوال اصلی این تحقیق آن است که مفسرین متقدم و متأخر چه دیدگاه هایی نسبت به ماهیت و مولفه های بدعت داشته و علل تنوع نگاههای آنان چیست؟ بر این اساس نویسندگان در این مقاله در سدد آنند که با توجه نظرات مفسرین شیعه و اهل تسنن در باب معنای لغوی و اصطلاحی بدعت، به مولفه های این موضوع دست یافته و علل تنوع این مفاهیم را از مسئله بدعت مورد تحلیل و بررسی قرار دهند. نتایج این پژوهش نشان دهنده آن است که مفسرین، بدعت را به مثابه مفاهیمی همچون: «امرنوظهور»، «گزاره ی غیردینی»، «تشریع»، «حدوث» و «مخالفت» انگاشته ، که این تنوع دیدگاه های آنان، ریشه در «تقسیم بندیهای متناقض»؛ «فرق ننهادن مفهوم بدعت با مفاهیمی چون: اختراع، نوآوری، سنت و تشریع» و «اختلافات اعتقادی و مذهبی مفسرین» داشته و باعث شکل گیری و رشد اندیشه های سلفی در جامعه و فضای اتهام به بدعت گذاری در بین فرق و مذاهب مختلف گردیده است.
۲۶.

«بطین» بودن امیر المؤمنین علی علیه السلام در روایت ها: تحلیل سندی و متنی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۵ پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۹۷) 147 - 174

کلید واژه ها: امام علی (ع) بطین مبطون شکم برآمده تحلیل سندی و نقد متن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱ تعداد دانلود : ۷
این مقاله به تحلیل سندی و متنی روایت های مربوط به وصف شکم امام علی۷ پرداخته است. برخی از روایت ها، شکم بزرگ را جایگاه علم امام دانسته و یا آن را زیبایی ظاهری امام مطرح نموده اند و در برخی دیگر، این وصف در نکوهش امام۷ مطرح شده است. در این مقاله یازده روایت را که در آن ها وصف «بطین» به امام۷ نسبت داده شده، با توجه و تمرکز بر تاریخ ورود روایات در مصادر اولیه هر یک، بررسی نموده ایم. تحلیل سند و متن نشان می دهد که در سند آن ها از یک سو غالیان شیعه و از دیگر سو، مخالفان امام۷ وجود دارند و در تحلیل متن، انواع اشکال های متنی، همچون تصحیف، نقل به معنا و اضطراب وجود دارد. لذا انتساب این متون به امامان معصوم: ممکن نیست. مهم ترین یافته این مقاله، با توجه به مصدرهای روایات، آن است که زمان ساخت روایت ها دوران خلیفه های اموی است که بعدها در زمان خلافت عباسی ها وارد مصدرهای شیعه شده است.
۲۷.

منتقدان حدیث شیعه؛ تحلیل موضوع و زمینه ها ی پیدایش آن در ایران معاصر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال یازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۴۳ 371 - 401

کلید واژه ها: حدیث تشیع ایران نقد حدیث قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۳ تعداد دانلود : ۹۵
ظهور منتقدان حدیث شیعه را می توان جریانی دانست که در دوره معاصر با شعار بازگشت به قرآن، مبارزه با خرافات و اتحاد مسلمانان و کم رنگ کردن نقش سنّت در هندسه مسائل دینی در ایران شکل گرفت. مطالعه پیش رو بر آن است ضمن معرفی جریان منتقدان حدیث شیعه در دوره معاصر ایران و تفاوت آن با قرآنیّون، طیف ها و گروه های مختلف این جریان فکری را برشمارد. سر آخر به طور مبسوط مهم ترین زمینه ها و علل پیدایش این جریان فکری که مربوط به گروه های دوم و سوم این جریان در این پژوهش می باشد را در دو قسمت زمینه های عام که عبارت اند از اصلاحات دینی در یهودیت و مسیحیت، آشنایی با تجدد و تمدن جهان غرب، آشنایی و ارتباط ایرانیان با متفکران نواندیش جهان عرب و زمینه های خاص که عبارت اند از تأثیرپذیری منتقدان حدیث شیعه از جریان وهابیت، پیدایش شخصیت های روشنفکر و مهجوریّت قرآن می باشد را بیان کند.
۲۸.

ابتناء کامل الزیارات بر منابع مکتوب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال هفدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۶۸ «ویژه قرآن و حدیث» 100-123

کلید واژه ها: کامل الزیارات (کتاب) منابع کهن حدیثی حدیث شیعه – قرن چهارم پژوهش-های حدیثی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۳ تعداد دانلود : ۵۹۴
در پژوهش حاضر، پس از بررسی انواع مکتوبات حدیثی پیش از کامل الزیارات که می توانسته اند منبع این کتاب باشند و دسته بندی این تألیفات در پنج گروه، به معرفی تک تک این آثار از مؤلفانی پرداختیم که نام ایشان در کامل الزیارات به دفعات در اسناد روایات ذکر شده است. در ادامه با روشی که در روش پژوهش به تفصیل ذکر شده، با توجه به تعدد نقل از یک طریق واحد که به ناقل کتاب مورد بررسی می رسید، به این نتیجه رسیدیم که کدام آثار جزو منابع مکتوب کامل الزیارات یا منابع مکتوب یکی از منابع آن (منبع غیرمستقیم) به شمار می آیند. در نهایت به این نتیجه رسیدیم که در تألیف کامل الزیارات، از مجموع 843 روایت، حدود 769 روایت، از منابع مکتوب ابن قولویه، یعنی حدود 12 عنوان کتاب از دسته آثار کتب نوادر، کتب مزار، کتاب های پراکنده و کتب جامع روایی نقل شده است؛ یعنی تنها حدود 100 روایت، معادل حدود یک هشتم اثر، با نقل شفاهی در این کتاب آمده است. بنابراین کتاب کامل الزیارات عمدتاً مبتنی بر آثار مکتوب پیش از خودش است.
۲۹.

رسول و نبی در اندیشه مفسران و متکلمان؛ سیر تطور و نقد دیدگاه ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۲۴) 165 - 199

کلید واژه ها: قرآن کریم رسول نبی مفسران متکلمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۲۱ تعداد دانلود : ۴۷۳
دو مفهوم «رسول» و «نبی» گرچه به صورت گسترده ای در قرآن کریم و فرهنگ اسلامی مورداستفاده بوده اما مفسران و متکلمان مسلمان کمتر بر معنای دقیق این دو توافق داشته اند. به طورکلی می توان دیدگاه های ایشان را در این زمینه تحت دو عنوان تغایر و تساوی تقسیم بندی نمود. البته دیدگاه تغایر با تقریرهای چندگانه ای تبیین شده است که در هر یک از این تقریرات وجه تمایز رسول از نبی عبارت است از: داشتن مأموریت ابلاغ وحی به مردم، داشتن شریعت مستقل، داشتن کتاب، رؤیت فرشتگان. آنان که رسول را مأمور ابلاغ وحی دانسته اند و برای نبی چنین امری را قائل نیستند، معنای نبی را یکی از این سه دانسته اند: عدم داشتن رسالت ابلاغ وحی، خبردادن از جانب خداوند و دارا بودن شأن و مقام بالا. در این مقاله دیدگاه های حدود 80 مفسر و متکلم درباره این دو واژه، در سه دوره زمانی متقدمان، متأخران و معاصران موردبررسی قرارگرفته و طبقه بندی شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که تقریرات مختلف از تساوی یا عدم تساوی دو مفهوم نبوت و رسالت در تمامی ادوار اندیشه اسلامی وجود داشته است، هرچند متأخران بیشتر به اعم بودن مفهوم نبوت نسبت به رسالت تمایل داشته اند. بااین وجود طبق نظر نگارنده با توجه به اشکالاتی که در تقریرات مختلف نظریه تغایر وجود دارد، چنین نتیجه گیری شده که رسول و نبی در معنای اصطلاحی مورداستفاده در قرآن کریم و متون اسلامی به یک معنا هستند.
۳۰.

بررسی تطبیقی محورهای چالشی آیه قوامیت مردان بر زنان، در تفاسیر المیزان، تسنیم، مخزن العرفان و الفرقان

نویسنده:
منبع: مطالعات تطبیقی قرآن پژوهی سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۷ 5 - 29

کلید واژه ها: قوامیت فضل نشوز تنبیه بدنی المیزان تسنیم مخزن العرفان الفرقان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۶ تعداد دانلود : ۶۴۹
آیه قوامیت؛ (نساء/ 34)، از جمله آیات چالشی در حوزه زنان به شمار می رود که مفسران در مورد آن، اختلاف نظر د ارند. محورهای اختلافی آیه قوامیت در تحقیق حاضر، عبارت اند از؛ ماهیت و گستره قوامیت و مفهوم فضل، نشوز و تنبیه بدنی زن که در تفاسیر المیزان، مخزن العرفان، الفرقان، تسنیم به صورت تطبیقی مورد بررسی و مداقه قرار داده و وجوه افتراق و اشتراک آن ها را پیش رو نهاده است. یافته ها نشاگر آن است که تفاسیری مانند المیزان، مخزن العرفان و الفرقان، گستره شمول قوامیت را به امور اجتماعی تعمیم داده و قائل به اطلاقِ قوامیت نوع مردان بر نوع زنان هستند ولی برخی همانند تسنیم آن را منحصر در احکام روابط خانوادگی زن و شوهر می دانند. در مورد مفهوم "فضل" نیز که مفسران آن را «فزونی» معنا کرده اند، تفسیر تسنیم آن را ناظر به امور اجرایی می داند ولی الفرقان  تأکید می کند که افضلیت، برترى و مسوولیت بیشتر نسبت به تکالیف فزون تر است. در مورد معنای نشوز، نیز غالب مفسران آن را سرپیچی نسبت به وظایف همسری معنا نموده اند ولی الفرقان علاوه بر آن، نوامیس پنج گانه (عقیده، عقل، جان، عرض و مال) را نیز در محدوده وظایف همسری ذکر می کند؛ بدان رو که وی نشوز را سرپیچى از آن دانسته که موجب ترس مردان بر سازمان زندگى زناشویى باشد و این خوف، در کل نوامیس پنج گانه است. همچنین تفاسیر پیش گفته، "ضرب" را در آیه به معنای زدن گرفته اند که تنبه آور بوده و به قصد اصلاح صورت می گیرد، به گونه ای که موجب دیه نگردد ولی مخزن العرفان حکم تأدیب زن ناشزه را ارشادی می داند نه مولوی، در صورتی که الفرقان و تسنیم، آن را از مراتب نهی از منکر می دانند که واجب است.
۳۱.

بررسی شبهات حدیثی منتقدان حدیث شیعه در ایران معاصر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی سال ۲۳ زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۸۱) 707 - 722

کلید واژه ها: حدیث منتقدان حدیث شیعه شبهات حدیثی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱ تعداد دانلود : ۶
هدف: مسئله اصلی این تحقیق، استخراج و بررسی و نقد آرا و شبهات حدیثی منتقدان حدیث شیعه در ایران معاصر است. روش: روش تحقیق، اسنادی- تحلیلی است. با مراجعه به آثار و کتب موجود منتقدان حدیث شیعه، آرای حدیثی این جریان به دست آمد و با رجوع به منابع اصیل و احادیث کتب معتبر بررسی و نقد شد. یافته ها: منتقدان حدیث شیعه، جریانی اند که با شعار بازگشت به قرآن، مبارزه با خرافات و کم رنگ کردن نقش سنّت و روایات در هندسه مسائل دینی در ایران شکل گرفتند. این گروه از سویی بر اساس مبانی فکری خاص خود، بسیاری از عقاید و اعمال رایج شیعیان را شرک دانسته و از جهتی دیگر، نظر متفاوتی با سایر علمای شیعه در مورد مؤلفّان کتب روایی داشتند. همچنین با استفاده خاص خود از معیارهای مشهور نقد محتوایی حدیث، جوامع روایی شیعه را نقد کرده اند. نتیجه گیری: با مراجعه به کتب معتبر رجالی، مشخص شد که دیدگاه منتقدان حدیث شیعه درباره مؤلفان کتب حدیثی شیعه، بی اساس و فاقد پشتوانه علمی است. در نقد روایات کتب حدیث شیعه نیز این گروه، از طرفی قواعد فقه الحدیثی برای فهم صحیح محتوای روایات به کار نگرفته اند و از سویی، در انتساب حدیثی به ضعف، معیار تشخیص حدیث صحیح و ضعیف را بین متقدّمان و متأخران در نظر نگرفته ا ند.
۳۲.

بررسی تأثیر متعلق معرفت در اخلاق از منظر قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲۹

کلید واژه ها: شناخت اخلاق دنیا آخرت دستورات اخلاقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۳ تعداد دانلود : ۴۹۷
در این مقاله سعی شده است تا تأثیر متعلق معرفت بر اخلاق از منظر قرآن کریم مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور ابتدا آیات قرآن کریم با این نگاه مورد بررسی و مداقه قرار گرفتند و معرفت هایی که در قرآن کریم مورد تأکید قرار گرفته اند و اثرگذار بر اخلاق هستند، دسته بندی شده و مورد تحلیل قرار گرفته اند که عبارت اند از: 1. شناخت دنیا، 2. شناخت آخرت، 3. شناخت شریعت و دستورات اخلاقی، 4. شناخت شیطان و راه های مبارزه با آن، 5. شناخت انسان، 6. شناخت خداوند متعال. سپس بررسی شده است که در این معرفت ها و در مراتب مندرج در آن ها چه میزان تأثیر اخلاقی برآورد می شود و شناخت کدام یک از آن ها اثرات اخلاقی عمیق تر و کامل تری دارد؟ نتیجه این بوده است که متعلق معرفت هر اندازه متعالی تر شود، اثر اخلاقی آن نیز عمیق تر و متعالی تر می گردد و بالاترین معرفت که همان توحید و شناخت صفات الهی است، بالاترین اثرات را در اصلاح اخلاق خواهد گذاشت.
۳۳.

کرامت ذاتی انسان در قرآن و چالش های فراروی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۲۵) 219 - 242

کلید واژه ها: قرآن کریم انسان کرامت ذاتی کرامت اکتسابی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۰۸ تعداد دانلود : ۸۱۹
کرامت انسان و ارزش های انسانی از موضوعات محوری قرآن کریم است؛ برخی از عالمان دینی، قائل به کرامت ذاتی انسانند و او را موجودی برتر از سایر مخلوقات می دانند و مطلق بودنِ فعلِ کرامت در آیه 70 سوره اسراء را دلیل بر ادّعای خود  می دانند. برخی دیگر، قائل به کرامت اکتسابی هستند و قابلیت های بالقوه انسان ازجمله تقوا، ایمان و اعمال مثبت انسان را دلیل بر کرامت او می دانند. اما ادّعای موافقان کرامت ذاتی در ظاهر با چالش هایی مانند ارتداد، جهاد ابتدایی، نجاست مشرکین و دوگانگی اوصاف انسان روبروست. رفع این چالش ها با هدف درک اعتبار و موقعیت انسان نسبت به سایر مخلوقات است. پژوهش پیش رو با روش توصیفی تحلیلی از نوع کتابخانه ای و با اتکاء به آیات قرآن، نخست به این نتیجه دست یافته که قرآن کریم بین آزادی اندیشه و انکار دین از روی عناد، تفکیک قائل است؛ دوم: دستورات قرآن کریم در بحث جهاد، غالباً جنبه دفاعی داشته و به قیودی نظیر ایجاد فتنه، ظلم و تعدّی و... مقید شده است؛ سوم: نجس دانستن مشرکین در آیه «إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ» هرگز به معنای نجاست ظاهری نیست؛ چراکه انسانِ مشرک با شرک خود، دچار یک نوع آلودگی روحی و نجاست باطنی است. چهارم: اوصاف مذمّت آمیز، ناظر به برخی انسان هاست که فطرت الهی خود را نادیده انگاشته اند؛ لذا این چالش ها جنبه های عارضی وجود انسان است و نمی تواند کرامت ذاتی انسان را مخدوش نماید.
۳۴.

تحلیل انتقادی ادلّه جرج طرابیشی در نفی جهان شمولی رسالت پیامبر اکرم(ص)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال دوازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۲۳) 27 - 52

کلید واژه ها: جهان شمولی اسلام پیامبر امّی جرج طرابیشی نقد مستشرقان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۵ تعداد دانلود : ۳۷۵
دیرزمانی است که شبهه محدودیت رسالت پیامبر اکرم(ص) به مکان یا زمانی خاص از سوی برخی از متفکران  طرح گردیده است؛ این در حالی است که اکثریت قریب به اتفاق دانشمندان علوم اسلامی بر جهانی بودن دین اسلام و عدم اختصاص آن به جغرافیا و جامعه ای محدود اتفاق نظر دارند. جرج طرابیشی، اندیشمند مسیحی سوری از جمله متأخرانی است که نظریه عدم جهان شمولی رسالت پیامبر اسلام(ص) را در بخشی از  کتاب «من اسلام القرآن الی اسلام الحدیث» منتشر نموده است. وی  با استناد به برخی آیات قرآن و شواهد تاریخی، رسالت پیامبر اسلام(ص) را محدود به جغرافیای جزیره العرب و منحصر به عرب زبانان این منطقه می داند. کانون توجه طرابیشی ظهور آیاتی از قرآن کریم است که طبق ادعای وی، دعوت پیامبر اسلام(ص) را محدود به شهر مکه و سرزمین های پیرامون آن، و نیز مختص عرب زبانان معرفی می نماید. او با ترجیح معنای غیرمشهور از واژه «امّی» و نیز با ارائه برخی شواهد تاریخی سعی در تقویت دیدگاه خود دارد. در این مقاله پس از تبیین ادله طرابیشی به ارزیابی و نقد آن پرداخته شده است. به عقیده نگارنده عدم جامع نگری آیات قرآن و فهم ناقص و نادرست از مفاد و مدلول های آیات ارائه شده، عدم بررسی همه روایات وارده در این موضوع و اکتفا به یک روایت خاص، نادیده انگاری شواهد تاریخی و تمسک به موارد خاص و مشکوک، و تأویل و تحلیل های غیردقیق، مهم ترین اشکالات طرابیشی در اقامه ادله ی نظریه عدم جهان شمولی اسلام است.
۳۵.

تحلیل و ارزیابی گونه های روایات تفسیری سوره حمد بر محور نورالثقلین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۳ پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۸۹) 27 - 56

کلید واژه ها: روایات تفسیری گونه ایضاح مفهومی تفسیر نورالثقلین سوره حمد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲ تعداد دانلود : ۷
دیدگاه های مختلف مطرح شده در باب رابطه قرآن و حدیث و میزان نقش روایات تفسیری در تفسیر قرآن، تاکنون بر پایه های فرضی و نظری پیش رفته است. بر این اساس، تلاش های انجام شده، در خلأ یک جامعه آماری عینی از انواع روایات تفسیری صورت گرفته و مشخص نیست سهم هر یک از گونه ها و مهم تر ازآن سهم گونه های تأثیرگذار در تفسیر قرآن به چه مقدار است؟ این مقاله بر اساس تفسیر جامع و شیعی نورالثقلین، فراوانی گونه های کلِّ روایات تفسیری سوره حمد را بر اساس دو مقوله کمّی و کارکردی مورد بررسی قرار داده و مراحل اعتبار سنجی مبتنی بر کنترل جزء و کل پایایی انجام شده است. روش این مقاله کیفی و تکنیکِ تحلیل اسنادی آن، تفسیر متن بر اساس داده های کمّی است.نتیجه این بررسی در سوره حمد، حاکی از آن است که گونه تفسیری «روایات مفهومی» پردامنه ترین، موثرترین و نزدیک ترین نوع گونه به مقصد تفسیر است. این نکته دلالت بر دغدغه مندی اهل بیت : در توضیح محتوا و مفاهیم آیات بر اساس مدل مفهومی در اقسام مختلف دارد که در نهایت منجر به شناخت فضای صدور روایت، سطح مخاطبان و اقتضائات فرهنگی، علمی و اجتماعی آن دوره خواهد شد؛ ضمن آن که نسبت فراوانی این گونه روایت با جامعه آماری کل روایات تفسیری، و تعداد روایات بی ارتباط تفسیری و روایاتی که تاثیر مستقیم در تفسیر قرآن ندارند، نشان گر آن است که رویکرد ائمه در ذکر روایات، تعلیمی بوده و تفسیر قرآن دارای وابستگی تام به این نوع روایات نخواهد بود. 
۳۶.

بررسی تطبیقی آموزه های مشترک انجیل و روایات عیسوی فریقین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۳ زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴ (پیاپی ۹۰) 133 - 153

کلید واژه ها: اناجیل اربعه روایات عیسوی آموزه ها اشتراک حضرت عیسی (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶ تعداد دانلود : ۹
روایات معصومان : تعالیم برخاسته از وحی الهی و از جمله حاوی زوایای مختلفی از زندگانی حضرت عیسی 7 هستند. این روایات عیسوی به دلیل در بر داشتن آموزه های متعدد اعتقادی و عملی، مطمح نظر بسیاری از اندیشمندان مسلمان و مسیحی بوده و در پژوهش های خویش از آن ها بهره گرفته اند؛ اما به دلیل پراکندگی آن ها در منابع متعدد روایی، تاریخی و غیره فریقین، تا کنون کسی موفق به استخراج همه آموزه های آن ها نشده است. بی تردید استخراج آموزه ها و بررسی تطبیقی آن ها با اناجیل اربعه (متی، مرقس، لوقا و یوحنا) که مورد اعتماد مسیحیان و حاوی آموزه های مسیح 7 هستند می تواند منجر به کشف اشتراکات متعدد و زمینه گفتمان بین ادیانی شود. این نوشتار سعی دارد با مقایسه این دو میراث اسلامی و مسیحی ضمن ارائه نمایی کلی از آموزه های مشترک، و با کمک آمار، میزان فراوانی این اشتراکات را در موضوعات مختلف به تصویر کشیده و تحلیل و بررسی کند.
۳۷.

فرزندآوری مقتضای اطلاق عقد نکاح(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های فقهی دوره سیزدهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴ 767 - 793

کلید واژه ها: فرزندآوری مقتضای اطلاق نکاح مقتضای ذات نکاح نکاح دائم نکاح موقت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۴۴ تعداد دانلود : ۵۴۲
مقتضای ذات و مقتضای اطلاق عقود به مثابه نظریه تشخیصی در ساحت فقه اسلامی بر حقوق و تکالیف ناشی از انعقاد عقود حکومت دارند. تعیین اقتضائات ذات و اطلاق عقد نکاح نیز، با نظر به اقسام آن، تأثیر مستقیمی بر تبیین مصادیق مشروع حقوق و تکالیف زوجین در نتیجه تحقق عقد نکاح دارد. گرچه شاید برای اثبات عدم مشروعیت الزام زوجین به فرزندآوری، به نفی فرزندآوری به عنوان مقتضای ذات و اطلاق عقد نکاح در هر دو قسم دائم و موقت، تمسک شده باشد؛ در این پژوهش با انگیزه اثبات مشروعیت الزام به فرزندآوری در تحقیقات آتی، به تبیین اقتضائات عقد نکاح، روش کشف آن و ارتباط آن با امر فرزندآوری می پردازیم و با نظر به تفاوت میان اقتضائات عقد دائم و موقت و با اتخاذ مبنای کشف مقتضای اطلاق از طریق شرع و عرف، به تأملی فقهی پیرامون فرزندآوری خواهیم پرداخت و حاصل آنکه مستنداً فرزندآوری را به عنوان مقتضای اطلاق عقد نکاح دائم شناسایی و تأیید می کنیم.
۳۸.

جرم انگارىِ قرآن و عقلانیّت(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: مبانی فقهی حقوق اسلامی سال نهم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱ (پیاپی ۱۷) 129 - 156

کلید واژه ها: جرم عقلانیت حقوق جزا اعلامیۀ حقوق بشر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۳ تعداد دانلود : ۱۵۶
جرم انگاری، فرایندی است که به موجب آن، قانونگذار با درنظر گرفتن هنجارها و ارزش های اساسی جامعه و با تکیه بر مبانی خود، رفتارهایی را ممنوع نموده و برای آنها ضمانت اجرایِ کیفری تعیین می کند. قرآن کریم نیز احکامی را برای ادارۀ فرد و جامعه و حفظ ارزش های انسانی، ترسیم کرده و رفتارهاى مضرّ به مصالح اساسى را جرم اعلام نموده است. جرم انگاریِ قرآن در راستای حمایت از ارزش های انسانی و مصالح اساسی جامعه، قابل ارزیابی است که از مطابقت آن با عقلانیت و همسویی با حقوق بشر حکایت دارد.
۳۹.

بررسی جریان های کلامی اثرگذار بر التعرف کلابادی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات عرفانی بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۲۳

کلید واژه ها: اشعری ماتریدی التعرف کلابادی مکتب اهل سنت و جماعت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۰۸ تعداد دانلود : ۷۸۶
با وجود اینکه ابوبکر محمد بخاری کلابادی (حدود 385ه.ق) صوفی و فقیه حنفی قرن چهارم شخصیتی صوفیانه دارد، اما در کتاب «التعرف لمذهب اهل التصوف» ضمن پرداختن به مباحث تصوف، نگاهی ویژه به طرح مباحث کلامی و اعتقادی داشته است؛ به عنوان نمونه مباحثی همچون رؤیت خداوند و قضا و قدر را همسو با ابوالقاسم حکیم، سردمدار مکتب اهل سنت و جماعت، مباحث مربوط به ایمان را متأثر از مکتب عرفانی عراق و جنید بغدادی، و مباحث مربوط به اثبات قدرت و اراده خداوند را همسو با مکتب اشعری و ماتریدی بیان کرده است. پای گیری مکاتب کلامی در عصر کلابادی باعث شد تا التعرف به نوبه خود تحت تأثیر هر یک از آن ها باشد که شخصیت چندوجهی کلابادی نیز در هضم و پذیرش نگاه های گوناگون فکری در این راستا اثرگذار بوده است. به هر تقدیر، این اثرگذاری ضمن پردازش به اصول اساسی تصوف، باعث به وجود آمدن نظامی جدید از مفاهیم کلامی و اعتقادی در این کتاب شده است. نگارندگان این مقاله کوشیده اند تا ضمن شناسایی جریان های کلامی موجود در جهان اسلام؛ که عبارت اند از: طیف های گوناگون مکتب اهل سنت و جماعت (ماتریدی و ابوالقاسم حکیم سمرقندی)، مکتب اشعری، مکتب عراق و جنید بغدادی، ردّ پای هر یک از تفکرات کلامی و اعتقادی آن ها را در باب های گوناگون التعرف نشان دهند.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان