سید رضا معینی

با توجه به نقش و اهمیت محلات در مطالعات توسعه پایدار شهری، مساله گرایش های جمعیتی به زندگی در محله های شهری تحت تاثیر عوامل اجتماعی، در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است. از آنجایی که محله های شهری مهم ترین عناصر اجتماعی یک شهر محسوب می شوند نقش مهمی در روند رو به رشد شهرها دارند. محله بیش از آنکه یک عنصر فیزیکی در شهر باشد یک بافت اجتماعی است که از نظر فضایی توسط ساکنان آن درک و مشخص می شود و محل ایجاد ارتباط متقابل و هویت یابی مشترک میان شهروندان است. قدرت هر محله تابع تجانس اجتماعی ساکنان آن است به گونه ای که همسانی و شباهت در نوع زندگی، موجب نزدیک شدن و شناسایی متقابل افراد و احساس تعلق به گروه معین می شود. این سوال اساسی که «چه عوامل اجتماعی بر گرایش محله ای جمعیت ها نقش دارند» مساله اصلی در پژوهش حاضر می باشد. احساس گرایش محله ای براساس شاخص حس تعلق و همبستگی در نظر گرفته شده و به عنوان متغیر وابسته مورد سنجش و در رابطه با سایر متغیرها (متغیرهای مستقل) قرار گرفته است. عوامل اجتماعی که بر این گرایش و حس تعلق موثر فرض شده اند، متغیرهای سبک زندگی، پایگاه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی می باشد. این فرض در نظر گرفته شده است که هریک از متغیرهای فوق در رابطه با حس تعلق و گرایش محله ای هستند و بر انتخاب ساکنان به عنوان محل سکونت دخیل بوده اند. برای انجام پژوهش حاضر و آزمون فرضیات از روش های اسنادی و کتابخانه ای و در مرحله بعد از روش پیمایشی با ابزار پرسشنامه استفاده شده است. نتایج و یافته های پژوهش نشان می دهد که بیشترین ارتباط معنادار و وجود همبستگی بین سبک زندگی و پایگاه اجتماعی افراد با حس تعلق و گرایش به محل زندگی بوده است. با توجه به اینکه پژوهش حاضر به صورت مطالعه تطبیقی میان دو منطقه 1 (شمالی) و منطقه 16 (جنوبی) شهر تهران صورت گرفته است، مقایسه میانگین نتایج دو منطقه وجود تفاوت معنادار میان عوامل اجتماعی مورد بررسی به عنوان شاخص های تاثیر گذار بر گرایش محله ای را نشان می دهد.

پژوهش حاضر بر اساس پرسشنامه های تکمیل شده توسط افرادی که دارای شرایط اقدام برای مهاجرت از طریق دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی بین المللی دارای مجوز از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بوده اند، انجام شده است و به همین دلیل اطلاعات استخراج شده از آن بسیار دقیق و صحیح است و این موضوع نقطه قوت و ویژگی این پژوهش است. بنابراین یافته های این پژوهش بر اساس تحلیل ثانویه اطلاعات دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی بین المللی است که مبنای تحلیل قرار گرفته است. در پژوهش حاضر تلاش شده است با بهره گیری از روش های کتابخانه ای و پرسشنامه ای، اطلاعات مورد نیاز جمع آوری و پس از ورود داده ها توسط نرم افزار SPSS، اطلاعات به دست آمده مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت. در تجزیه و تحلیل داده ها از روش آمار توصیفی و استنباطی و همچنین تحلیل عاملی استفاده شده است. نتایج و یافته های پژوهش نشان می دهد که مهمترین عامل مهاجرت افراد به کانادا، یافتن شغل و درآمد بیشتر بوده است و نیافتن و کمبود شغل مناسب در کنار مسایلی چون امنیت شغلی و محدودیت های اجتماعی از عوامل دافعه در ایران بوده است.

در جوامع مختلف ویژگی های جمعیت در اقتدار و امنیت اثر گذار بوده و به عنوان یک عامل مهم در نظر گرفته می شود. همان گونه که اندازه جمعیت جوان در سن کار می تواند تأمین کننده نیروی کار کشور باشد و یا اندازه جمعیت سالخورده می تواند بار مالی زیادی برای نگهداری از آنان را داشته باشد، ویژگی های جمعیتی همچون سطح تحصیلات و مهارت ها و نظایر آن، به عنوان چهارچوب سرمایه انسانی می تواند آثار مثبت و منفی برای جامعه داشته باشد. از آنجا که جمعیت یکی از عناصر مهم در اقتدار و امنیت ملی محسوب می شود، پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و مروری بر تحولات و تغییرات جمعیتی ایران، رابطه میان جمعیت و اقتدار ملی را بررسی می کند. مطابق با یافته ها، در حال حاضر کشور ایران با داشتن جمعیتی بالغ بر 87 میلیون نفر و ارتقای سرمایه انسانی، از جمله داشتن جوانان انبوه و با تحصیلات بالا، یک قدرت منطقه ای و قدرت متوسط جهانی تلقی می شود. اما با توجه به کاهش تدریجی و مداوم میزان باروری کل، این نگرانی وجود دارد که ایران طی سال های نه چندان دور دچار رشد منفی جمعیتی شود که نتیجه آن مواجهه با جمعیتی سالخورده است که مسلماً زنگ خطری برای قدرت و امنیت اقتصادی ایران در سطح منطقه محسوب می شود.

هدف پژوهش حاضر بررسی راهکارهای زنان شاغل در مواجهه با فشار نقش می باشد. جامع ه پژوهش شامل کلیه زنان متاهل شاغل شهر بابل بودند. روش نمونه گیری هدفمند بود که با توجه به کیفی بودن روش پژوهش از روش اشباع نظری برای تعداد آزمودنی ها استفاده شد. در این پژوهش تعداد 18 شرکت کننده برای تحلیل کیفی انتخاب شدند. طرح پژوهش کیفی از نوع تحلیل محتوا بود. گردآوری اطلاعات با استفاده از روش کتابخانه ای و میدانی انجام گرفت. سپس اطلاعات از طریق مصاحبه های نیمه ساختار یافته با زنان شاغل جمع آوری و به روش کدگذاری نظری و با استفاده از نرم افزار MAXQDA 10و بر اساس نظریه های نقش اجتماعی و تعارض کار و خانواده تحلیل شدند. مفاهیم و مقولات از شرکت کنندگان و عبارت های معنا دار آنان پدیدار شد، به بیان دیگر ؛ تحلیل محتوا از نوع قیاسی استقرایی انجام گرفت؛ بدین صورت که در برخی قسمت ها، با توجه به حساسیت نظری، مفاهیمِ مهم استخراج و نام گذاری شدند. سپس با استفاده از تکنیک تلخیص، برحسب وجوه اشتراک مفاهیم، مقولات اساسی مشخص شدند. یافته ها نشان داد که زنان راهکارهایی چون؛ انکار یا کتمان فشار نقش، سازگاری، توانمندسازی جسمی و روحی، برنامه ریزی کردن، استفاده از مراکز خدماتی، کاهش نقش های سنتی و اجتماعی را در مواجهه با فشار نقش برمی گزینند.

وندالیسم یا تخریب ارادی اموال و متعلقات عمومی جامعه، آسیبی اجتماعی- فرهنگی است که همواره خسارات هنگفتی بر جوامع وارد می سازد و مدارس به عنوان یکی از متعلقات عمومی و فرهنگی جامعه به صورت مداوم در معرض این آسیب می باشد. در همین راستا ؛ هدف تحقیق حاضر «بررسی عوامل اجتماعی موثر بر وندالیسم دانش آموزان دبیرستان های شهر پارس آباد» می باشد. روش تحقیق، پیمایش و ابزارگردآوی اطلاعات، پرسشنامه ای محقق ساخته است. جامعه آماری تحقیق، شامل دانش آموزان دبیرستان های دولتی و غیردولتی شهر پارس آباد بوده که تعداد 362 نفر از آنها با استفاده از فرمول کوکران به عنوان حجم نمونه تعیین و به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای برای پاسخگویی به پرسشنامه انتخاب شدند. یافته ها با استفاده از آزمون ضریب همستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیر نشان داد که به ترتیب احساس اجحاف، پایگاه اقتصادی- اجتماعی، ارتباطات و همنشینی ها، میزان جامعه پذیری و عوامل فردی بر رفتارهای وندالیستی دانش آموزان فوق تاثیر دارد. نیز؛ 63 درصد از تغییرات میزان وندالیسم، ناشی از رابطه بین یک ترکیب خطی از متغیرهای مستقل بوده و 37 درصد باقیمانده، ناشی از سایر عواملی است که در این تحقیق مد نظر نبوده اند.

در دنیای کنونی، سلامت تبدیل به یک موضوع مهم و محوری در مطالعات اجتماعی و جمعیتی شده است. هدف اصلی این رساله شناخت تعیین کننده های جمعیت شناختی الگوی سبک زندگی سلامت محور سالمندان شهر قرچک است، روش تحقیق پیمایشی بوده و داده ها به کمک تکنیک پرسشنامه محقق ساخته از 383 نفر از سالمندان60 ساله و بالاترگردآوری شده است. یافته ها نشان می دهد که شاخص سبک زندگی سلامت محور سالمندان قرچک برحسب تعیین کننده های جمعیت شناختی آنها متفاوت بوده و درسطح متوسط ارزیابی شد. نتایج بررسی تفاوت میانگین ها نشان داد نحوه گذران اوقات فراغت، نحوه مصرف دخانیات، تغذیه در بین مردان و زنان از نظر آماری تفاوت معناداری داشت. اما وضع زناشویی، امید اجتماعی، منزلت اجتماعی و شاخص کلی سلامت تفاوت معناداری وجود نداشت. نتایج مدل رگرسیون چند متغیره نشان داد با توجه به سطح معناداری آماری به دست آمده، متغیرهای سطح تحصیلات، جنس و تعداد فرزندان بر شاخص سلامت موثر بودند. مقدار واریانس تبیین شده متغیر سلامت توسط متغیرهای مستقل 15 درصد بدست داده شده و مابقی تغییرات متغیر وابسته مربوط به سایر عوامل می باشد که در مدل نبودند. تأثیر دو متغیر اول در مطالعات انجام شده، تأیید شده است. ایجاد زمینه دسترسی سالمندان به امکانات آموزشی، بهداشتی و تغذیه ای از طریق از میان بردن نابرابری اجتماعی، اقتصادی و دستیابی به سالمندی سالم مهمترین توصیه سیاستی مطالعه است.

ویران کاری (وندالیسم) یا تخریب ارادی اموال و متعلقات عمومی، یکی از آسیب های اجتماعی است که همواره خسارات هنگفتی بر جامعه و به ویژه بر مدارس وارد می سازد. در همین راستا؛ در پژوهش حاضر، تجارب زیسته مربیان و دانش آموزان دبیرستان های شهر پارس آباد از ویران کاری، با رویکردی جامعه شناختی مورد بررسی قرارگرفت و به روش کیفی و از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته، انجام شد. جامعه آماری مورد مطالعه؛ مربیان و دانش آموزان دبیرستان های شهر پارس آباد از توابع استان اردبیل بود که از این میان 56 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شد. این افراد ابتدا به روش نمونه گیری هدفمند و درادامه به روش گلوله برفی برای گروه های کانونی مربیان و دانش آموزان تا اشباع اطلاعات، برگزیده شدند. داده های پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی تحلیل شد. یافته های تحقیق نشان داد که از دید گروه های کانونی؛ ویران کاری به دو شکل فیزیکی (سخت) و غیر فیزیکی (نرم) در دبیرستان های شهر پارس آباد دیده می شود. همچنین؛ اصلی ترین عوامل آن از دید گروه های کانونی به ترتیب اهمیت عبارتند از: احساس اجحاف و تبعیض، پایگاه اقتصادی- اجتماعی، پیوند افتراقی، میزان جامعه پذیری و عوامل فردی.

طلاق عاطفی ازجمله مهم​ترین آسیب​های خانوادگی است که فروپاشی فردی، خانوادگی و اجتماعی را در پی دارد؛ طوری که آثار این وضعیت پرتنش گاهی تا مدت​ها بر جای می​ماند. باوجود تعدد بروز طلاق عاطفی، این نوع طلاق کماکان پدیده ای ناشناخته است و از آن در بسیاری از پژوهش های علمی به مرحله موقت طلاق رسمی یاد می شود. در سال اخیر گزارش​ها و آمارهای رسمی حاکی از افزایش میزان طلاق در شهر تهران است که به زعم کارشناسان، سهم طلاق عاطفی بیش از طلاق رسمی است؛ از این​ رو انجام پژوهش درباره محرک​های بروز طلاق عاطفی میان زوجین ضرورت می یابد. این مقاله در قالب پژوهشی کاربردی و پیمایشی، با هدف ارائه چارچوبی برای شناسایی و ارزیابی محرک​های بروز طلاق عاطفی در میان زوجین تهرانی ازنظر متخصصان نگارش یافته است. داده​های موردنیاز با دو دسته پرسش نامه محقق​ساخته از نمونه 37 نفره از جامعه شناسان، صاحب​نظران علوم​ اجتماعی، متخصصان جمعیت​شناسی و مشاوران مجرب خانواده و زوج درمان در تهران گردآوری شد که به شیوه گلوله​برفی انتخاب شدند؛ سپس داده​ها با آزمون آماری t تک جامعه و روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی گروهی تجزیه​وتحلیل شدند. نتایج حاکی از شناسایی 29 محرک بروز طلاق عاطفی میان زوجین تهرانی بود که در چهار بُعد مهارت زندگی، شخصیتی و رفتاری، اجتماعی و جامعه​شناختی و زمینه​ای، سازماندهی شدند که ازنظر خبرگان از میان آ​نها بعد اجتماعی و جامعه شناختی با وزن 0.35 از بالاترین اهمیت برخوردار بود و سهم بیشتری را در طلاق عاطفی زوجین تهرانی داشت. همچنین ملاحظه شد که در میان محرک​های طلاق عاطفی هریک از ابعاد، محرک «ضعف در مهارت ارتباط مؤثر» با وزن 0.0548 از بعد مهارت زندگی، محرک «خیانت و روابط خارج از ازدواج» با وزن 0.0482 از بعد رفتاری و شخصیتی، محرک «عدم کفویت و همسان همسری» با وزن 0.0545 از بعد اجتماعی و جامعه​شناختی و محرک «موقعیت اقتصادی فرد» با وزن 0.0546 از بعد زمینه​ای، بالاترین درجه اهمیت را به خود اختصاص دادند؛ بنابراین نتیجه می شود که صاحب​نظران و نهادهای متولی سرمایه​های فکری، مالی و زیرساختی اختیار خود را در مواجهه با محرک های اولویت​دار به کار ببندند. در انتها، گزیده ای از راهکارهای پیشنهادی و اقدامات اصلاحی در مواجهه با این محرک ها ارائه شده است.

در دنیای کنونی، سلامت تبدیل موضوعی مهم و محوری در مطالعات اجتماعی و جمعیتی شده است. هدف این مقاله شناخت تفاوت های بومی–مهاجر الگوی سبک زندگی سلامت محور سالمندان شهر قرچک در سال 1398 است. روش تحقیق پیمایشی بوده و داده ها به کمک پرسشنامه محقق ساخته از 383 نفر از سالمندان60 ساله و بالاتر بومی و مهاجر شهر قرچک گردآوری شده است. نتایج نشان داد 16.7 درصد از بومیان و 4/18 درصد از مهاجران سبک زندگی سلامت محور پایینی دارند. اکثر بومیان (69.5 درصد) و مهاجران (66.5 درصد) سالمند سبک زندگی سلامت محور در حد متوسط دارند. طبق نتایج تحلیل دومتغیره، سالمندان مرد، سالمندان دارای تحصیلات بالا، سالمندان شاغل، و همچنین سالمندان دارای همسر از سبک زندگی سلامت محور مطلوب تری برخوردارند. بین نحوه گذران اوقات فراغت، مصرف دخانیات و تغذیه در بین سالمندان ایرانی و افغانستانی از نظر آماری تفاوت معنادار وجود دارد. نتایج تحلیل چندمتغیره نشان داد که متغیر تابعیت با کنترل سایر متغیرهای جمعیتی و زمینه ای تأثیر معنی داری بر سبک زندگی سلامت محور سالمندان ندارد؛ اما متغیرهای سال های تحصیل، جنس و تعداد فرزندان سالمندان دارای اثر مثبت بر سبک زندگی سلامت محور هستند. طبق نتایج، سبک زندگی سلامت محور سالمندان، فارغ از تابعیت معطوف به همبسته های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است.  

طلاق عاطفی یکی از آسیب هایی است که بسیاری از خانواده ها با آن مواجه هستند. فروپاشی پیوندهای زناشویی از برجسته ترین نمونه های تحولات مرتبط با خانواده امروزی است. ازاین رو، ضرورت بررسی عوامل مؤثر بر طلاق عاطفی هرچه بیشتر احساس می گردد. در این مطالعه، طلاق عاطفی در سه بُعد اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و عاطفی–جنسی مورد سنجش قرار گرفت. همچنین، بر مبنای نظریه های گیدنز، مبادله، گذار جمعیتی دوم، نوگرایی و مدرن شدن، تضاد، محرومیت اقتصادی و همسان همسری، تأثیر متغیرهای فردگرایی، نوگرایی، رضایت جنسی، نوع خانواده (از سنتی تا مدرن)، ساختار قدرت در خانواده، احساس نابرابری، اعتقادات مذهبی، همسان همسری تحصیلی و مذهبی، پایگاه اجتماعی–اقتصادی، سن، جنس، میزان تحصیلات و سن ازدواج بر تغییرات میزان طلاق عاطفی با استفاده از رگرسیون چندمتغیره بررسی گردید. این مطالعه، طی یک پیمایش مقطعی در سال 1400 انجام شد و در آن با استفاده از فرمول کوکران، ۳۸۴ نفر از زنان و مردان متأهل شهر تهران انتخاب شدند و اطلاعات آنان با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته جمع آوری گردید. پایایی پرسشنامه تحقیق از طریق آلفای کرونباخ با مقادیر بالای 7/0 مورد تأیید قرار گرفت. یافته ها نشان داد که زنان بیش از مردان طلاق عاطفی دارند و متغیرهای عدم رضایت جنسی، ناهمسانی های اعتقادات مذهبی و تحصیلی، فردگرایی، نوگرایی، سنتی بودن خانواده و سن پایین تر زوجین در زمان ازدواج، به میزان بیشتری به طلاق عاطفی منجر می گردد. 

   هدف از این مقاله، بررسی تاثیر آرمان گرایی توسعه ای جوانان تهرانی بر گرایش آن ها به مهاجرت است. چارچوب نظری اصلی تحقیق، نظریه مکتب وابستگی و نظریه والرشتاین است. این تحقیق با روش پیمایشی و با روش نمونه گیری چند مرحله ای از بین جوانان 18 تا 30 ساله تهرانی انجام گردید؛ بدین صورت که ابتدا مناطق بر اساس شاخص های توسعه یافتگی به چهار خوشه تقسیم شده و سپس با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای و متناسب با حجم جمعیت جوان برای هر طبقه محاسبه گردیده و بار دیگر داخل هر یک از طبقات به صورت جداگانه نسبت به حجم هر کدام از مناطق 22گانه، نمونه ها توزیع شده است. مجموع کل نمونه های انتخاب شده، 1217 نفر می باشد و با پرسش نامه محقق ساخته به تحقیق از آنها درباره موضوع مطروحه پرداخته است. یافته های تحقیق نشان می دهد آرمان گرایی توسعه ای با ضریب مسیر 441/0 از میان متغیرهای تعریف شده به عنوان قویترین متغیر بر گرایش به مهاجرت در بین جوانان تاثیر داشت. در مرتبه بعدی گرایش مذهبی افراد است که خود متاثر از متغیرهای دیگر بوده، ولی خودش به طور مستقیم اثر قابل توجهی بر گرایش به مهاجرت جوانان داشته است. بنابراین متغیر گرایش مذهبی با ضریب اثر(195/0) دومین متغیر بوده که اثر مستقیم در میزان گرایش به مهاجرت جوانان داشته است؛ به این معنا که با بالا رفتن گرایش مذهبی افراد میزان گرایش آنها به مهاجرت رو به پایین آمده است. در مرتبه بعدی متغیر سرمایه اجتماعی با ضریب اثر(188/0) بیشترین تأثیر مستقیم را بر روی میزان گرایش به مهاجرت جوانان دارد؛ به این معنا هر چه قدر سرمایه اجتماعی کمتر باشد، گرایش به مهاجرت نیز زیاد می شود. هر یک از متغییرهای میزان تحصیلات، سن و درآمد به ترتیب با ضریب اثر 151/0و 186/0و 100/ به طور مستقیم در گرایش به مهاجرت جوانان تأثیر گذاشتند. متغیرهای جنسیت، وضعیت تاهل و وضع فعالیت نیز به ترتیب با ضریب اثر، 115/0و 133/0و 102/0 به طور مستقیم در گرایش به مهاجرت جوانان موثر بودند.

مهاجرت به عنوان یکی از پدیده های اجتماعی، ذهن بسیاری از صاحب نظران را به خود معطوف نموده است. مهاجرت جوانان، یکی از مسائل عمده ای است که بر آهنگ توسعه در ایران تاثیر منفی می گذارد. هدف این تحقیق، بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر گرایش جوانان تهرانی به مهاجرت  خارج از کشور و همچنین بررسی سایر عوامل تاثیر گذار بر این پدیده است. روش تحقیق، پیمایشی است. جامعه آماری شامل کلیه جوانان 18 تا 35 سال شهر تهران بود که نمونه گیری به روش تصادفی ساده صورت پذیرفت و  1217 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. یافته های تحقیق نشان داد که متغیر سرمایه اجتماعی (با ضریب اثر 188/0-) بیشترین تأثیر را بر روی میزان گرایش به مهاجرت جوانان دارد؛ به این معنا که هر چه قدر سرمایه اجتماعی کمتر باشد، گرایش به مهاجرت زیاد می شود. هر یک از متغییرهای میزان تحصیلات، سن و درآمد نیز به ترتیب با ضریب اثر 151/0، 186/0- و 100/0  به طور مستقیم در گرایش به مهاجرت جوانان تأثیر داشتند. متغیرهای جنسیت، وضعیت تاهل و وضع فعالیت نیز به ترتیب با ضریب اثر 115/0، 133/0 و 102/0 در گرایش به مهاجرت جوانان موثر بودند. نتایج تحلیل نشان داد کاهش سرمایه اجتماعی باعث افزایش گرایش جوانان به مهاجرت می گردد و می توان با افزایش سرمایه اجتماعی و افزایش اعتماد اجتماعی از طریق عملکرد مناسب و بر طرف کردن مسائل ساختاری- نظیر بیکاری، مفاسد مالی و اقتصادی و...- تمایل به مهاجرت خارج از کشور را کاهش داد.