سید حسن مطیعی لنگرودی

چایکاری از جمله مشاغل اقتصادی در بخش کشاورزی است که در مناطق شمالی کشور تعداد زیادی از ساکنین منطقه را به خود مشغول نموده است ، و نقش مهمی در برآورد نیازهای معیشتی خانوارهای منطقه دارد. به رغم این مهم در پی مشکلاتی که در کشت و صنعت چای کشور وجود داشت ، جهت بهبود اوضاع و سروسامان دادن به وضعیت کشت و صنعت چای ایران، در سال 1379 طرح اصلاح ساختار چای به اجرا درآمد. اکنون پس از گذشت حدود یک دهه از زمان اجرای طرح ، ارزیابی تحقق اهداف طرح و میزان رضایتمندی بهره برداران با مشارکت مردم محلی و گروه های ذینفع ، ضروری می باشد.   در همین راستا پژوهش حاضر در دهستان دیوشل شهرستان لنگرود انجام پذیرفت. جامعه ی آماری ، چایکاران دهستان مورد نظر می باشند که 235 بهره بردار با استفاده از فرمول کوکران انتخاب گردیدند. روش پژوهش از نوع مطالعات توصیفی-تحلیلی است که برای جمع آوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز از مطالعه کتابخانه ای و پیمایش میدانی و همچنین ابزار پرسشنامه استفاده شده است و برای داده پردازی و تحلیل اطلاعات نیز  نرم افزار spss مورد بهره برداری قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که طرح مورد چندان موفق نبوده و اهداف پیش بینی شده در طرح تحقق نیافته ، و اجرای  طرح اصلاح ساختار چای، منجر به نارضایتی چایکاران از وضعیت کشت و صنعت چای گردیده است. با توجه به اشتغال گروه زیادی از روستاییان نواحی شمال کشور و منطقه مورد مطالعه، در این فعالیت اقتصادی، جهت پایداری این کشت و صنعت تجدید نظر در این طرح ضرورتی اجتناب ناپذیر می باشد.

به کارگیری بیرویه نهاده های تولیدی به منظور افزایش عملکرد محصول طی دهه های اخیر و در نتیجه تخریب محیط زیست از یک طرف و ضرورت استمرار تولید در راستای امنیت غذایی از طرف دیگر، اهمیت توجه به پایداری نظام های بهره برداری را دو چندان کرده است. دراین میان نظام بهره برداری خانوادگی و تعاونیهای تولید روستایی از جمله مهمترین و گسترده ترین نظام های بهره برداری زراعی محسوب میشوند که شناسایی میزان پایداری و تبیین عوامل مؤثر بر پایداری این نظام ها، موضوع مهم و کلیدی در نیل به توسعه پایدار روستایی محسوب میشود، در این راستا پژوهش حاضر در شهرستان آق قلا با هدف بررسی و تحلیل پایداری نظام های بهره برداری زراعی خانوادگی و تعاونیهای تولید روستایی انجام گرفت. رویکرد غالب پژوهش، پیمایشی است و داده های مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه و بهره گیری از روش نمونه گیری طبقه بندی چند مرحله ای، به صورت مقطعی در سال زراعی 88-1387 از 190 بهره بردار در گروه خانوادگی و 150 بهره بردار در گروه تعاونی در شهرستان آق قلا گردآوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد 7/14 درصد بهره برداریهای مورد مطالعه (اعم از تعاونی و خانوادگی) در وضعیت بسیار ناپایدار، 1/42 درصد ناپایدار، 1/22 درصد در وضعیت پایداری متوسط، 3/20 در وضعیت پایدار و بالاخره تنها 9/0 درصد از بهره برداران در وضعیت بسیار پایدار میباشند. همچنین مقایسه میانگین پایداری دو نظام بهره برداری مورد مطالعه نشان داد میزان پایداری نظام بهره برداری تعاونی در ابعاد سه گانه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی نسبت به نظام بهره برداری خانوادگی از وضعیت بهتری برخوردار است. همچنین نتایج تحلیل مسیر برای تبیین علی عوامل مؤثر بر پایداری نظام های بهره برداری نشان داد که 6 متغیر سرمایه گذاری، سن بهره-بردار، میزان مشارکت، اندازه زمین زراعی، دسترسی به نهاده ها و ماشین آلات دارای اثرات مستقیم و متغیرهای بهره برداری از منابع اطلاعاتی کشاورزی و سطح سواد بهره برداران، به طور غیرمستقیم بر سطح پایداری نظام های بهره برداری زراعی تأثیرگذار هستند.

روابط بین سکونتگاه های روستایی و شهری در شهرستان فیروزکوه به واسطه جریان های جمعیتی تحقق می یابد.این روابط در سطح محلی و ناحیه ای به ایجاد شبکه ساختاری و شکل دهی الگوی شبکه سکونتگاهی منجر شده است. حال، ویژگی های الگوی این شبکه سکونتگاهی پرسش و مساله اصلی این تحقیق است. داده های تحقیق منتج از 25 روستای نمونه و 436 خانوار نمونه عملیاتی شهرستان فیروزکوه است که بر اساس فرمول کوکران و با در نظر گرفتن فاصله دوری و نزدیکی روستاها نسبت به شهر فیروزکوه انتخاب شدند. اندازه شبکه، تراکم شبکه و درجه (درونی و بیرونی) شبکه، شدت جریان یا درجه درونی جامعه کل هر روستا مهم ترین معیارهای شبکه و انواع مرکزیت ها، معیارهای تسلط شبکه سکونتگاهی را نشان می دهند. بر اساس یافته های تحقیق، شهر تهران با احراز مرکزیت درجه ای، بردار ویژه و بینابینی به عنوان سکونتگاه اصلی در ساختار شبکه ای شهرستان فیروزکوه شناخته شد. همچنین مهدی شهر، کرکبنه، محمود آباد، نجفدر و فریدون کنار با احراز مرکزیت دوری، به مثابه ضعیف ترین سکونتگاه در شبکه شناسایی شدند. بر اساس نتایج تحقیق، الگوی کلی حاکم بر شبکه سکونتگاهی شهرستان فیروزکوه الگویی فصلی و منظم و چرخه ای از جریان های جمعیتی است که در قالب الگوهای شبکه ای تابستانه و زمستانه در سطح محلی و منطقه ای مطرح است. این الگو هم سو با مشخصات نظریه های قطب رشد است و با الگوی نظریات شبکه ای فاصله دارد. چندسویه بودن و جهت دار بودن پیوند سکونتگاه روستایی و شهری نیز از ویژگی های شبکه سکونتگاهی ناحیه مورد مطالعه است.

این نوشتار به بررسی موضوع حفاظت محیط زیست و جایگاه آن در برنامه ریزی توسعه فیزیکی، به ویژه طرح های هادی روستایی می پردازد. اگر چه موضوع حفاظت محیط زیست در ابعاد کلان مورد توجه جدی برنامه ریزان و مجریان است، لکن در ابعاد خرد، به ویژه در مقیاس روستاها- که بخش عظیمی از منابع محیطی را در خود جای داده اند- کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این راستا، مسأله اصلی در این بررسی، ارزیابی میزان توجه به شاخص های حفاظت محیط زیست در طرح های هادی روستایی به عنوان اصلی ترین طرح های عمرانی اجرایی در نواحی روستایی است. روش تحقیق در این بررسی، مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی بوده، بخش اعظم کار مبتنی بر مطالعات طرح های هادی روستایی و نیز انطباق نتایج عملیاتی شدن آنها در محیط های روستایی است. جامعه نمونه در این بررسی، شامل 25 روستا در چهار استان کشور است که طرح های هادی در آنها اجرا شده است. نتایج این بررسی نشان می دهد که مطالعات طرح های هادی روستایی فاقد رویکرد نظام مند فضایی و آمایشی بوده، در عمل به سمت نوعی یکسان سازی فضایی، بدون توجه به تنوعات بارز طبیعی موجود در گستره سرزمین حرکت می کند. راهکارهای پیشنهادی برای ایجاد تحول در این فرآیند، تطبیق شرح خدمات مطالعات طرح های مزبور بر اساس واقعیت های محیطی و مکانی مناطق مختلف، تدوین شاخص های حفاظت محیط زیست روستایی، تعیین حساسیت های زیست- محیطی نواحی مختلف روستایی و ارائه راهکارهایی برای بهکرد وضعیت و کیفیت محیط زیست نواحی روستایی است.

رشد و توسعه بخش صیادی هم واره یکی از نمودها و محورهای اساسی توسعه اقتصادی در نواحی ساحلی به شمار آید و از این رو توسعه این بخش می تواند محرکی برای پیشرفت دیگر بخشهای اقتصادی به حساب آید. دهستان دهکاء به واسطه برخورداری از رودخانه، دریا و غیره همواره مهمترین مرکز تولید محصولات کشاورزی و صیادی در شهرستان آستانه اشرفیه بوده، ولی در حال حاضر مشکلات موجود در تعاونیهای پره صیادی موجب ناکارایی این بخش شده است. در این تحقیق رابطه متغیرهای مستقلِ الگوی مصرف غذایی، کالاهای مصرفی بادوام و کم دوام، وضعیت مسکن، مالکیت زمینهای زراعی، هزینه های آموزشی و درمانی، فعالیتهای غیرکشاورزی با متغیر وابسته  نقش تعاونیهای پره صیادی مورد بررسی قرار گرفته است. اطلاعات از طریق پرسشنامه از اعضا و مسئولان تعاونی در سال 1387جمع آوری و با استفاده از آزمونهای کروسکال - والیس و مک نمار، آزمون شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد ارتباط معنی داری بین متغیرهای مستقل و وابسته وجود دارد. 

موج فراگیر فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی که تا نواحی روستایی نفوذ کرده است، شرایط تازه ای را بر این نواحی حاکم نموده است. پژوهش حاضر ، با شیوه توصیفی و تحلیلی به بررسی الگوهای تاثیرپذیری حوزه های سه گانه اقتصادی- اجتماعی زندگی روستاییان (آگاهی knowledg ؛ نگرش Approach ؛ مهارت و فعالیت Skill & activity ) از فناوری اطلاعات و ارتباطات پرداخته است. در واقع ، این مطالعه در جستجوی پاسخ به این سؤال است که تاثیرات اقتصادی اجتماعی ICT بر روی کاربران این فنآوری بر اساس چه الگوهایی صورت می پذیرد؟ و شیوه دسترسی به این فناوری ها چه تاثیری بر روی میزان استفاده از آنها و نیز وضعیت شاخص های اقتصادی اجتماعی دارد؟ این پژوهش که در روستاهای بخش مرکزی شهرستان گرگان انجام شده، نشان می دهد که سه حوزه مذکور ضمن تاثیرپذیری از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، دارای مدل خاصی از روابط در درون خود نیز هستند. از سوی دیگر ، شیوه های دسترسی رابطه مستقیمی با میزان استفاده از ICT و نیز وضعیت شاخص های اقتصادی اجتماعی دارند. برای تحلیل داده های این پژوهش ، آزمون های مختلفی ، از جمله آزمون t ، تحلیل رگرسیون، R2 (ضریب تعیین) و آزمون زوجی دانکن به شیوه تحلیل مسیر انجام شده است.

رشد بی رویه و خودجوش گردشگری با اثرگذاری بر بنیان های اقتصاد روستایی، اثرات و پیامدهای اقتصادی گوناگونی را در پی داشته است. نوشتار حاضر؛ به دنبال شناخت و تحلیل اثرات گردشگری در نواحی روستایی بخش مرکزی نوشهر، مبتنی بر اصول گردشگری پایدار و مبانی نظریه ای مربوط است. بر این اساس، روش تحقیق به کار گرفته شده توصیفی- تحلیلی است که با استفاده از داده های عینی و ذهنی منتج از پرسشنامه ی تکمیل شده از سرپرستان خانوار و شوراهای اسلامی روستا انجام شده است. متغیرهای تحقیق، ماهیت کمی و کیفی دارند و در جمع آوری داده های ذهنی از مقیاس طیف لیکرت و برای تحلیل داده ها از آزمون های آماری پارامتری نظیر آزمون هم بستگی (پیرسون) و آزمون های ناپارامتری (نظیر آزمون هم بستگی اسپیرمن و کای اسکوئر) بهره گرفته شد. نتایج پژوهش نشان می دهد گرچه گردشگری منجر به اثرات و پیامدهای مثبت همچون اشتغال زایی، به ویژه ایجاد اشتغال برای جوانان و افزایش درآمد ساکنان و ضریب تکاثری در نواحی روستایی حوزه ی مذکور شده، اما اثرات و پیامدهای منفی اقتصادی از قبیل افرایش قیمت کالا و خدمات در فصل گردشگری، بالا رفتن قیمت زمین و به طور کلی افزایش هزینه ی زندگی ساکنان و وابستگی بیش از حد اقتصاد روستا به گردشگری را نیز به دنبال داشته است. از این رو تک بعدی شدن اقتصاد روستا به واسطه غلبه ی کارکرد گردشگری و ناتوانی در برقراری هم پیوندی مؤثر با سایر فعالیت های اقتصادی در تضاد با اصول گردشگری پایدار روستایی است، به گونه ای که ادامه ی این روند، بنیان های توسعه ی اقتصادی نواحی روستایی مورد مطالعه را در بلندمدت با چالش هایی روبرو خواهد ساخت.

رشد و توسعه روستایی، ارتباطی تنگاتنگ با مشارکت روستاییان دارد، چرا که مشارکت در واقع کارایی برنامه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و کیفیت تصمیم گیری برای مناطق روستایی را افزایش می دهد. ضعف مشارکت مردمی در جامعه روستایی، از پویایی روستاها می کاهد و رشد و شکوفایی روستاها را با دشواری مواجه می سازد. در پژوهش حاضر، نقش مشارکت های مردمی در توسعه روستاهای دهستان سلگی شهرستان نهاوند مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعه بر روی 345 نفر از سرپرستان خانوار، در 6 روستای نمونه دهستان سلگی شهرستان نهاوند ـ از استان همدان ـ انجام گرفته و در آن از روش مطالعات اسنادی و روش پیمایشی با استفاده از تکنیک تکمیل پرسش نامه برای شناسایی وضعیت مشارکت در روستاهای نمونه استفاده شده است. برای دستیابی به این هدف، پس از تهیه پرسش نامه و بررسی اعتبار و روایی آن، پرسش نامه ها در بین افراد نمونه توزیع شده، و از نتایج آنها برای تایید یا رد فرضیه ها استفاده گردید. برای آزمون فرضیه ها، با استفاده از شاخص های توسعه یافتگی روستاهای مورد مطالعه، سطح تحصیلات و وضعیت اقتصادی خانوارها و با به کارگیری آزمون های همبستگی پیرسون و کروسکال والیس از طریق نرم افزار SPSS به منظور داده پردازی استفاده شده است.مطالعات انجام شده، نشان می دهد که در منطقه مورد مطالعه، علاوه بر وجود پتانسیل ها و زمینه های مشارکت در توسعه روستایی، موانع و مشکلاتی در چهار دسته اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بر سر راه مشارکت پویا و فعال وجود دارد، که رفع هر کدام از آنها مستلزم به کارگیری راهکاری ویژه است. مجموعه اقدامات مذکور، به ارایه راهکار و برنامه ریزی منطبق با توانمندی های موجود در ناحیه روستایی موردنظر نیاز دارد.

مناطق روستایی شهرستان آمل در بخش جاذبه اکوتوریستی، دیدنی ها و چشم اندازهای طبیعی زیادی را در خود جای داده که پاره ای از این چشم اندازهای طبیعی موثر در توسعه اکوتوریسم عبارت از قله دماوند بعنوان بام ایران، دره و دریاچه سد لار، آب معدنی لاریجان، آبشار شاهان دشت، آب معدنی آب اسک، استراباکو و آمولو، آب گرم رینه، غارهای متعدد، یخچالهای گوناگون، چشمه ها و رودهای زیاد می باشد. با وجود اینکه این منطقه با دارا بودن قابلیت های فراوان و چشم اندازهای جغرافیایی متنوع دارای توان های بالقوه و بالفعل مناسبی برای جذب اکوتوریسم می باشد، متاسفانه بسیاری از این توان ها به فعل در نیامده و مورد استفاده صحیح قرار نگرفته اند. مسلما با شناخت جامع، طراحی و مدیریت صحیح می توان به برنامه پایدار اکوتوریسم دست یافت و مانع بحران های زیست محیطی که اساساً وجود انسان ها و در واقع اکوسیستم ها را تهدید می کند، گردید. در این راستا تحقیق حاضر، بمنظور توسعه اکوتوریسم تدوین شده و هدف آن نیز شناخت این قابلیت ها و انجام برنامه ریزی برای بهره برداری بهینه از آنهاست. لذا با عنایت به اهمیت موضوع این تحقیق می کوشد تا با استفاده از مدل تحلیلی SWOT، استراتژی های چهارگانه رقابتی و تهاجمی یا SO، تنوع یا ST، بازنگری یا WO و تدافعی یا WT را در راستای توسعه اکوتوریسم در مناطق روستایی ارائه نماید.

آب مورد استفاده در منطقه کلات حدود 165 میلیون متر مکعب است که حدود 60 میلیون متر مکعب آن سطحی و105 میلیون متر مکعب آن زیرزمینی می باشد. جریان های سطحی بخش عمده نیاز آبی منطقه را تأمین می نماید. به لحاظ تأمین نیازهای آبی در بخش های کشاورزی، شرب و بهداشت مشکل عمده ای در منطقه وجود ندارد. مهم ترین مساله در منطقه نحوه بهره برداری از منابع آب می باشد. درحال حاضر، روستائیان به منظور بهره برداری بیشتر از منابع آب با احداث تعدادی سردهنه سنتی و ایجاد کانال، از دبی پایه رودها استفاده می کنند. این تاسیسات با وقوع هر سیلاب مخرب، ویران شده و می بایست از نو احداث شوند. تقسیم آب در منطقه براساس حقابه و بر مبنای ساعت، در مدار آبیاری توزیع می شود؛ در مواردی که حقابه متناسب با سطوح زیرکشت نبوده، منجر به بروز مشکلات و درگیری بین زارعین می شود. به علاوه در منطقه تعدادی ازسکونتگاه های روستایی در زمینه تأمین آب شرب و بهداشتی، با مشکل کمی و کیفی مواجه می باشند. به منظور بررسی عوامل مؤثر و اساسی در مشکلات تأمین آب سکونتگاه های روستایی بین متغیّرهای دوری از مرکز اداری و ارتفاع محل سکونتگاه با آبرسانی، از آزمون احتمال دقیق فیشر استفاده شده است. نتایج بدست آمده نشان می دهد که رابطه ای معنادار بین عوامل مزبور وجود ندارد. عامل مشکل ساز کمبود هزینه و ناکارآمدی مدیریت آبرسانی می باشد.

پژوهش حاضر با هدف انتظام شبکه نامناسب و ناهمگون سکونتگاههای روستایی منطقه، به منظور پایدارسازی جمعیت روستایی شکل گرفته است. در این ارتباط از روش های آماری تحلیل عاملی و تحلیل خوشه ای و نیز از الگوی تخصیص مکانی در محیط  GISاستفاده شده است. تحلیل های آماری نشان داد که منطقه از انتظام ساختار عملکردی مناسبی برخوردار نبوده و انتظام سبب ناپایداری سکونتگاههای روستایی منطقه شده است. به منظور ایجاد انتظام سلسله مراتب عملکردی سکونتگاهها پس از بررسی های همه جانبه، لایه های اطلاعاتی در محیطGIS  مورد تحلیل قرار گرفت و بر اساس معیار دسترسی ها و فاصله، از الگوی تخصیص مکانی استفاده شد. بر این اساس سکونتگاههای روستایی در منطقه به چهار سطح: منظومه ها (روستا - شهر زاوین در دهستان زاوین و روستا - شهر لایین در دهستان هزار مسجد)، مجموعه ها (روستاهای قلعه نو در دهستان زاوین، ارچنگان و گرو در دهستان کبود گنبد)، حوزه ها (روستاهای قله زو، ژرف، ایده لیک و جلیل آباد در دهستان کبود گنبد، روستاهای چنار، برده و قلیچ آباد در دهستان زاوین، روستاهای امیر آباد، آب گرم و چهچهه در دهستان پساکوه و بالاخره روستای رباط در دهستان هزار مسجد) و اقمار (49 روستا) تعیین و پیشنهاد می شود

استراتژی ایجاد و توسعه صنایع فراوری محصولات کشاورزی با توجه به ارتباط مستمر با بخش کشاورزی و دارا بودن امکانات و قابلیت‌های موجود در روستاها، به‌عنوان فعالیت اصلی روستاییان، نقش مؤثری در توسعه روستایی منطقه ایفا می‌کند. کشاورزی اساس فعالیت‌های اقتصادی بخش مرکزی آمل را شکل می‌دهد. امروزه این فعالیت در منطقه با مشکلاتی مانند عدم بازاریابی مناسب، کاهش قیمت محصولات کشاورزی، پایین بودن درآمد بخش کشاورزی و مانند آن رو به رو است. لذا راهبرد ایجاد و توسعه صنایع فراوری محصولات کشاورزی در بخش مرکزی شهرستان آمل به علت استعداد بالای کشاورزی در منطقه، نزدیکی به بازارهای مصرف و وجود نیروهای متخصص و غیرمتخصص، می‌تواند ضمن حل مشکلات بخش کشاورزی، راه رسیدن به توسعه روستایی را هموار کند. در این تحقیق با استفاده از روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی، داده‌های آماری و اطلاعات لازم جمع‌آوری شده است. در روش کتابخانه‌ای برای جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز به اسناد، گزارش‌ها، سالنامه‌ها وسایر منابع، توجه شد، و در روش میدانی، با توجه به تعداد روستاها و جمعیت دهستان ها، 15 روستا انتخاب و اطلاعات به دست آمده با استفاده از نرم افزار SPSS، داده‌پردازی شده‌اند. نتایج کسب شده از تحقیقات انجام شده، حاکی از نقش مؤثر صنایع فراوری محصولات کشاورزی در توسعه روستایی از طریق بازاریابی بهتر محصولات کشاورزی، ایجاد اشتغال، کاهش ضایعات و افزایش درآمد روستاییان می باشد.

کشور پهناور ایران سرزمینی است روستایی- کشاورزی؛ به طوری که بخش روستایی کانون استقرار سهم چشمگیری از جمعیت و نیروی فعال کشور است و حجم ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع وابسته به آن، در رابطه با ارز آوری و تولید ناخالص داخلی، نسبت به سایر بخش ها، بعد از نفت جایگاه نخست را دارد.با هدف بررسی توسعه روستای مبتنی بر تداوم و پایداری کشاورزی در سال 1384 یک تحقیق پیمایشی در بخش سجاسرود استان زنجان انجام گرفت. سرپرستان خانوارهای کشاورزی بخش مذکور جامعه آماری تحقیق را تشکیل می دهند که نمونه ای به حجم 359 نفر با استفاده از نمونه گیری طبقه ای چند مرحله ای از بین آنان انتخاب شد و اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسه ای معتبر و ضریب اطمینان آلفای کرنباخ 0.85 جمع آوری و با نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل گردید.یافته های حاصل از ضرایب همبستگی اسپیرمن پیرسون و کندال نشان می دهد که متغیرهای مربوط به عوامل طبیعی، سرمایه ای، مدیریت محلی و مزرعه ای، و عوامل ساختاری و امکاناتی، با میزان توسعه منطقه مورد مطالعه دارای رابطه آماری معنادار هستند. همچنین در نتایج رگرسیون چند متغیرها بین تداوم کشاورزی، با اشتغال زایی، درآمد سرانه و سطح فیزیکی توسعه در منطقه نگرش مثبت وجود دارد. فراهم سازی زمینه های گسترش بخش کشاورزی منطقه، تلاش بیشتر مدیران محلی در ایجاد امکانات فیزیکی و زیربنایی، تشویق بخش خصوصی به سرمایه گذاری و مشارکت منابع اعتباری در اعطای وام و تسهیلات بانکی، از جمله پیشنهادهایی هستند که بر اساس نتایج به دست آمده ارایه شده اند.

روستاهای درّه ای غرب شهرستان مشهد که در ارتفاعات بین 1400 تا 1900 متری از سطح دریا در بخش طرقبه شهرستان مشهد و در دامنة شمالی رشته کوه های بینالود استقرار یافته اند، به دلیل ناهمواری و شیب تند اراضی با مشکلات بسیار در زمینة توسعة فیزیکی به وی‍‍‍ژه ‍ در بخش مسکن و تأسیسات مواجه می باشند. مطالعات انجام شده روی دویست خانوار نمونه از 1796 خانوار ساکن در روستاهای نمونه نشان می دهد که تنگناهای فیزیکی موجود سبب مهاجرت و کم جمعیّتی روستاهای درّه ای مورد مطالعه گردیده و بعضی از روستاها در حال تخلیه جمعیّت می باشند؛ در حالی که تعداد زیادی از این روستاها دارای موقعیّت بسیار مناسب توریستی – به ویژه به لحاظ استقرار در حاشیه شهر پر جمعیّت و زیارتی مشهد - بوده و برنامه ریزی های لازم می تواند موقعیّت مناسبی را از نظر جذب و ماندگاری جمعیّت در این روستاها سبب گردد. واژگان کلیدی: روستاهای درّه ای، توسعة فیزیکی روستاها، مساکن روستایی، برنامه ریزی روستایی، شهرستان مشهد.

صنعتی شدن به عنوان یک تصمیم سرنوشت‌ساز برای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای در حال رشد، ضرورتی است که هیچ‌کس نمی‌تواند آن را انکار نماید. امروزه پرواضح است که صنعتی شدن به عنوان عاملی است که اثرات آن در همه بخش‌ها بویژه در بخش اقتصادی احساس شده و باعث تحرک قسمت زیادی از منابع مالی در جهت توسعه اقتصادی می‌شود. براین اساس در دو دهه اخیر استقرار صنایع در روستا در قالب شهرک ها و نواحی صنعتی با هدف دستیابی به توسعه روستائی مورد توجه برنامه ریزان و مسئولان ذیربط قرار گرفت. در این تحقیق به منظور بررسی و ارزیابی اثرات و پیامدهای شهرک ها و نواحی صنعتی در توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستائی، هشت روستا (که در این بین چهار روستا دارای صنایع و چهار روستا فاقد صنایع هستند) در شهرستان بابل به عنوان جامعه نمونه انتخاب شدند. نتایج حاصل از تحقیق که با استفاده از تجزیه و تحلیل آماری (آمار پارامتری و ناپارامتری) بدست آمده، حاکی از آن است که در دو دسته جامعه نمونه اکثر شاخص های توسعه اعم از الگوی مصرف (خوراک، پوشاک وکالاهای مصرفی)، مسکن، بیمه، رضایت و امنیت شغلی، آموزش، انگیزه ماندگاری در روستا تفاوت معناداری را نشان می دهند.

موقعیت فیزیوگرافی سرزمین، در شکل گیری و استقرار سکونتگاه های روستاهای دره ای بسیار موثر است. زیرا توسعه فیزیکی نواحی روستایی به شدت متاثر از توپوگرافی، شیب و حاصلخیزی اراضی در این گونه از روستاها می باشد. روستاهای دره ای غرب شهرستان مشهد نیز، به دلیل استقرار در دامنه ها و دره ها، با مشکلات بسیار زیاد توسعه فیزیکی و کشاورزی مواجه هستند. تحقیقات انجام شده در مورد 200 خانوار نمونه از مجموع 1311 خانوار بهره بردار در7 روستای مورد مطالعه این پژوهش، نشان می دهد که علیرغم وجود تنگناهای توسعه ی کشاورزی، به لحاظ کمبود اراضی مستعد زراعی؛ کمبود اشتغال و درآمد و ماندگاری جمعیت در روستاهای دره ای را در پی داشته است. لیکن باغداری با تامین 89.6 درصد از درآمد روستاییان منطقه، نقش موثری در اقتصاد و اشتغال در شرایط موجود ایفا نموده است. در چنین شرایطی، علاوه بر برنامه ریزی برای توسعه ی کشاورزی، سازماندهی فعالیت های غیر کشاورزی نیز برای ایجاد اشتغال و درآمد و پویایی روستاها، بسیار اثر بخش خواهد بود.

یکی از بزرگترین چالش‏های حال و آینده در نواحی روستایی بخش مرکزی شهرستان بیرجند، ایجاد اشتغال لازم برای کارگران مازاد و رانده شده از بخش کشاورزی است. ناتوانی بخش کشاورزی در جذب نیروی کار مازاد و تأمین درآمد کافی، منجر به سرازیر شدن سیل مهاجرین روستایی بخش مرکزی به سوی شهرها شده است؛ لذا ایجاد فرصت های اشتغال و درآمد به ویژه برای گروه‏های کم درآمد روستایی ضرورتی انکار ناپذیر است. بخش صنعت روستایی در محدودة مورد مطالعه از توانمندی‏های بالقوه و بالفعل برخوردار است که می‏توان در چارچوب فرایند صنعتی سازی با استقرار و توسعة صنایع متناسب روستایی اعم از صنایع دستی (قالیبافی و ...) و صنایع کارخانه‏ای (کوچک و تبدیلی) و با ایجاد فرصت‏های شغلی، افزایش درآمد و رفاه، کاهش مهاجرت‏های روستا ـ شهری و نیز کاهش نابرابری‏های منطقه‏ای، فرایند توسعة روستایی را تسهیل کرد. این مقاله با هدف تبیین نقش و جایگاه صنایع روستایی در فرایند صنعتی سازی، پیامدهای آن را در قالب تأمین اشتغال پایدار و درآمد، جهت دستیابی به توسعة روستایی در بخش مرکزی شهرستان بیرجند مورد تأکید قرار داده است. واژگان کلیدی: صنایع روستایی ، صنعتی سازی روستایی ، توسعة روستایی ، بیرجند .