رسول قربانی

محیط شهری مجموعه ای شکل یافته از عناصر، ترکیبات و بافت های شهری می باشد که رضایتمندی از زندگی شهری با توجه به آن سنجیده می شود. در واقع محیط شهری با کیفیت خاطره سازی، احساس رفاه، سرزندگی، حس تعلق خاطر و رضایتمندی از ویژگی های کالبدی، اجتماعی و نمادین را برای شهروندان فراهم می سازد. شهرکرد از لحاظ استاندارهای کیفیت محیط شهری دارای مشکلاتی در زمینه های دسترسی، بهداشت، تراکم و ترافیک، فضای سبز، شکل نازیبای ساختمان ها و غیره می باشد که ادامه این روند باعث کاهش کیفیت محیط شهری برای شهروندان می شود. هدف پژوهش حاضر سنجش کیفیت محیط شهری با تأکید بر رضایتمندی ساکنان در محلات نوبنیاد شهرکرد می باشد. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی بوده و از روش های کمی و آماری از جمله رگرسیون چندگانه، معادلات ساختاری و تحلیل چند متغیره فازی در محیط نرم افزار ArcGIS استفاده گردید. همچنین از 54 چهار گویه در قالب 4 شاخص کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی جهت سنجش کیفیت محیط شهری استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که به لحاظ برخورداری از شاخص های کیفیت محیطی به ترتیب اولویت در محله میرآباد غربی، شاخص های کالبدی، زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی با وزن های عاملی 599/0، 539/0، 378/0 و 324/0 و در محله کوی فرهنگیان به ترتیب اولویت شاخص کالبدی، اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی با وزن های عاملی 412/0، 260/0، 254/0 و 225/0، بیشترین نقش را در کیفیت محیطی محلات نوبنیاد شهرکرد دارند. همچنین به طور کلی یافته ها حاکی از آن است که متغیرهای رضایت از کیفیت کالبدی- محیطی بیشترین نقش را در بالا رفتن کیفیت محیط در محلات نوبنیاد شهرکرد ایفا می کنند. نهایتا نتایج نشان داد که اختلاف فاحشی در سطح رضایتمندی ساکنان محلات میرآباد غربی و کوی فرهنگیان مشاهده می گردد به طوری که محله میرآباد غربی از نظر کیفیت محیط شهری و سطح رضایت ساکنان از وضعیت مطلوب تری برخوردار می باشد.

ادبیات گسترده ای وجود دارد که بیانگر وجود ارتباط قوی بین فرم شهری با انتشار کربن در بخش حمل ونقل می باشد؛ این امر از طریق تأثیر مؤلفه های فرم شهر بر رفتار سفر شهروندان صورت می گیرد. در نظریه توسعه شهری کم کربن، کاهش تولید سفرهای سواره محور از طریق تغییرات در عناصر فرم شهری مدنظر می باشد. این مقاله به بررسی تأثیرات مژلفه های فرم شهری بر روی رفتار سفر کلانشهر تبریز پرداخته است. فرم شهری تک هسته ای تبریز باعث استفاده حداکثری از اتومبیل شخصی برای انجام سفرهای شهری شده که نتیجه آن افزایش کربن در هوای شهری تبریز می باشد. بنابراین تأثیر عناصر فرم شهری در رفتار سفر خودرومحور، به عنوان اساسی ترین رکن مطالعات شهر کم کربن در شهر تبریز انتخاب شده است. نتایج حاصل از به کارگیری روش موران نشان می دهد که معیارهای به کار رفته عمدتاً حالت خوشه ای داشته و بر این اساس دارای خودهمبستگی مکانی می باشند و استفاده از روش های رگرسیون وابسته به مکان همچون رگرسیون وزنی جغرافیایی بسیار مفید می باشد. نتایج حاصل از روش نشان می دهد، دسترسی به ایستگاه های مترو در کلانشهر تبریز با ضریب اهمیت 0.40 دارای کمترین ارتباط با رفتار سفرهای شهری بوده و دو عامل ترکیب کاربری های شهری و دسترسی به مرکز تجاری با ضریب اهمیت 0.54 بیشترین اهمیت در رفتار سفر شهری می باشند. براین اساس می توان چنین نتیجه گرفت که مؤلفه های فرم شهری دارای اهمیت زیادی در رفتار سفر شهری می باشند و باید در جهت شکل گیری شهر کم کربن بیشتر مورد توجه مدیران و برنامه ریزان شهری قرار گیرد. شماره ی مقاله: ۷

شهرها عالی ترین سیستم ها و شبکه های پیچیده ای هستند که تاکنون ظهور یافته اند. آنها فراتر از بحث تعادل کلاسیک، نیازمند بی شمار انرژی برای حفظ ساختار منسجم خودشان هستند. بنابراین در توسعه شهرها باید به این نکته توجه داشت که یک شبکه پیچیده و منسجم، شامل یک ساختار سلسله مراتبی و همپیوند است که در مقیاس های مختلف فضایی و در طی زمان ظهور می یابد و برای حفظ این انسجام باید به ساختار همپیوند آن پایبند بود. ساختار اصلی شهر به عنوان فرم دهنده استخوان بندی و شکل شهری تأثیر بسزایی در نحوه ارتباط و ترتیب فضایی فضاهای شهری داشته است. برخی پارامترها در طول زمان نق ش پررنگ تری در شکل دهی به ساختار شهری داشته اند و برخی برعکس. یکی از روش هایی که بر پایه استفاده از رایانه و روش های علمی در زمینه مطالعات شهری ب ه کاررفت ه اس ت، تکنی ک چیدمان فضایی است. هدف از ای ن مقال ه ش ناخت ک اربردی تکنی ک چیدمان فضا در مطالعه پیکره بندی و ساختار اصلی شهر بافت تاریخی تبریز در طی یک سده اخیر می باشد که با استفاده از بررس ی تطبیقی بین دوره های تاریخی (1349،1297و1400) به تحلیل پارامترهای تکنیک چیدمان فضایی (اتصالات، هم پیوندی، عمق فضا و انتخاب) با استفاده از نقشه های خطوط محوری پرداخته شده است است و نتایج ب ه ص ورت داده های گرافیکی و ریاضی ارائه شده است. یافته های تحقیق بیانگر آن است که  محورها و مسیرهای بافت تاریخی و مرکزی شهر تبریز اهمیت و نقش خود را از دست داده است اما پتانسیل و ظرفیت احیای مجدد نقش و اهمیت خود را در ساختار اصلی شهر دارند. 

در این پژوهش به ارزیابی تأثیرات خدمت اکوسیستمی خنک کنندگی زیرساخت های سبز بر کاهش جزایر گرمایی شهری تبریز پرداخته شده است. بدین صورت که ظرفیت کاهش جزایر گرمایی تبریز در هر سه دوره زمانی 1363، 1381 و 1401 در 5 کلاس از بهترین حالت تا بدترین حالت با استفاده از مدل سرمایش شهری نرم افزار InVEST مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که کلان شهر تبریز در بهترین حالت در سال 1363 یعنی در کلاس 69/0 تا 83/0 درصد 47/15 درصد، در سال 1381 در کلاس 66/0 تا 90/0 درصد 63/15 درصد و در سال 1401 در کلاس 69/0 تا 83/0 درصد 93/13 درصد توانسته جزایر گرمایی را کاهش دهد. به عبارتی کلان شهر تبریز در کاهش جزایر گرمایی در هر سه دوره به خوبی عمل نکرده و در بدترین شرایط قرار دارد. در هر سه دوره زمانی، الگوی کاهش جزایر گرمایی تبریز منطبق با الگوی کاربری اراضی کشاورزی و فضای سبز از هر سه نوع الگوی خوشه ای، بلوکی و تکه تکه بوده است. الگوی کاهش جزایر گرمایی تبریز در سال 1401 بر خلاف سال های 1363 و 1381 بیشتر از نوع تکه تکه و کمتر از نوع خوشه ای و بلوکی بوده که این مورد نشان دهنده این است که زیرساخت های سبز تبریز رفته رفته تکه تکه و کوچک شده است. کلان شهر تبریز در سال های 1363، 1381 و 1401 به ترتیب 226640، 562269 و 1263294 مگاوات ساعت صرفه جویی انرژی ناشی از کاهش جزایر گرمایی به واسطه زیرساخت های سبز شهری را داشته است

بافت های تاریخی- فرهنگی به واسطه ویژگی های باارزش خود از سایر بافت های شهری متمایز هستند؛ اما اغلب به دلیل عدم انطباق با سرعت تغییر نیازهای ساکنین وارد فرایند فرسودگی می شوند. همین امر لزوم بازآفرینی را در بافت های تاریخی تأیید می کند. روش پژوهش حاضر براساس هدف، کاربردی و براساس ماهیت، توصیفی -تحلیلی محسوب می شود و با استفاده از ابزارهای کتابخانه ای و نیز بررسی های میدانی در قالب توزیع پرسشنامه (384 نفر) انجام شده است. شیوه ی نمونه گیری، تصادفی ساده است. برای سنجش اعتبار، از نوع اعتبار محتوا و برای ارزیابی متغیرهای تحقیق و پایایی سؤالات از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده که با مقدار 904/0، برآورد شده است. برای سنجش وضعیت پایداری از 5 مؤلفه کالبدی، اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی ، پیوستگی و انسجام فضایی در قالب62 شاخص ترکیبی استفاده شده است. جهت تعیین وزن هریک از شاخصها از مدل تحلیل شبکه (ANP) ، جهت تجزیه و تحلیل شاخص ها از مدل های t-test  ، کداس(CODAS)  و از آزمون تحلیل مسیر(Path Analysis) استفاده شده است و از نرم افزارهای Decisions Super،SPSS ،Excel ،Lisrel  و از طیف لیکرت بهره گرفته شده است و نتایج تحقیق نشان داد که تمامی معیارها در این محدوده پایین تر از حد متوسط لیکرت و میزان ضرایب تاثیرعوامل موثر در بازآفرینی پایدار شهری در محدوده مورد مطالعه؛ عوامل پیوستگی و انسجام فضایی 60/0 ، عوامل زیست محیطی 55/0 عوامل اجتماعی 38/0 ، عوامل اقتصادی 27/0 و در نهایت کالبدی برابر با 16/0 است.

با رشد جهانی شدن و تغییرات سریع در فضای جهانی، موضوع رقابت پذیری منطقه ای از اهمیت فزاینده ای برای شتاب بخشیدن به توسعه منطقه ای برخوردار شده است. به این منظور پژوهش حاضر سعی دارد به واکاوی عوامل مؤثر بر رقابت پذیری منطقه ای در استان آذربایجان شرقی با استفاده از رویکرد آینده پژوهشی بپردازد. پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی-تحلیلی می باشد. جهت گردآوری اطلاعات مورد نیاز از دو روش کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته شده است. با استفاده از روش کتابخانه ای به بررسی مبانی نظری، پیشینه موضوع و گردآوری عوامل اثرگذار در رقابت پذیری استان آذربایجان شرقی پرداخته شده است؛ در روش میدانی نیز با بهره گیری از روش دلفی و پرسشنامه های مختلف به تکمیل اطلاعات مورد نیاز اقدام گردیده است. در این پژوهش ابعاد و شاخص های به دست آمده از روش کتابخانه ای، در قالب پرسشنامه در دو مرحله (مرحله اول 82 سؤال بسته و یک سؤال باز و در مرحله دوم از 84 سؤال بسته) جهت به دست آوردن فاکتور های نهایی در اختیار اعضای پنل دلفی قرار گرفت که در نهایت 84 متغیر در ابعاد مختلف جهت بررسی وضعیت رقابت پذیری منطقه ای استان آذربایجان شرقی انتخاب گردیده است. برای تجزیه وتحلیل داده ها نیز از نرم افزار میک مک استفاده گردید. یافته های پژوهش نشان می دهد که از میان مجموع 84 عامل تاثیرگذار، 16 عامل نقش کلیدی در رقابت پذیری منطقه ای استان آذربایجان شرقی دارند که از این میان 8 متغیر مربوط به بعد اقتصادی؛ 3 متغیر مربوط به بعد نهادی-سیاسی؛ 3 متغیر مربوط به بعد اجتماعی-فرهنگی و 2 متغیر نیز مربوط به بعد زیرساختی می باشد.

در سال های اخیر مفهوم سیستم های نوآوری منطقه ای به طور گستردهای تکامل یافته و به عنوان پایه و اساسی برای سیاست گذاری استفاده می شود و دربرگیرنده سیستمی است که در آن بنگاه ها و دانشگاه ها با بازیگران منطقه ای تعامل داشته و در نتیجه روابط درهم تنیده اجتماعی و هم جواری فضایی با عناصر منطقه ای به یادگیری تعاملی و نوآوری دست می یابد و در پی ارتقاء ظرفیت های نوآوری بنگاه ها و دانشگاه ها، به پویایی توسعه در مناطق یاری می رسانند؛ در این راستا اهدف از پژوهش حاضر سناریونگاری نوآوری منطقه ای در کلان شهر تبریز با رویکرد آینده پژوهی می باشد. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی-تحلیلی و جهت گردآوری اطلاعات مورد نیاز آن نیز از دو روش کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته شده است. جامعه آماری پژوهش شامل 32 نفر از افراد واجد شرایط در بخش صنعت، دانشگاه و دولت می باشند که به صورت نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. برای تجزیه وتحلیل اطلاعات نیز از روش پویش محیطی، نرم افزارهای میک مک و سناریو ویزارد و روش سوات استفاده شده است. یافته های حاصل از روش پویش محیطی نشان می دهد که 71 عامل بر نوآوری منطقه ای در کلان شهر تبریز اثرگذار می باشد که از میان این عوامل و با تحلیل های حاصل از نرم افزار میک مک، 13 عامل به عنوان عوامل کلیدی در نوآوری منطقه ای کلان شهر تبریز شناخته شده اند. سپس برای هر کدام از عوامل کلیدی سناریوهای محتمل طراحی و با استفاده از نرم افزار سناریوویزارد مورد تحلیل قرارگرفته اند، که سه سناریوی قوی، ضعیف و باورکردنی استخراج شده است؛ از میان آنها سناریوی باورکردنی به دلیل اینکه حد واسط بین دو سناریوی دیگر می باشد با استفاده از روش استقرایی مبنای تحلیل قرار گرفته است و با توجه به آن، سه سناریوی طلایی، هشدار فاجعه برای آینده نوآوری منطقه ای در کلان شهر تبریز متصور شده است.

توسعه بی رویه شهرها در سال های اخیر موجب عدم توجه به کیفیت محیط انسانی و طراحی برای جوامع انسانی شده که پیامد آن، رشد پراکنده شهری و شکل گیری محلات جدید در بسیاری از شهرهای جهان سوم است. پژوهش حاضر دارای ماهیتی توسعه ای-کاربردی و روش توصیفی-تحلیلی است و با هدف ارزیابی مؤلفه های مؤثر بر کیفیت محیطی محلات نوبنیاد منظریه و برم پهنه شهر شهرکرد انجام شده است. در این پژوهش داده های مورد نیاز با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و بررسی میدانی در سطح خانوار جمع آوری شد. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران معادل 315 خانوار برآورد شد. با بهره گیری از روش های کمّی و آماری ازجمله رگرسیون چندگانه در محیط نرم افزار SPSS، معادلات ساختاری در محیط نرم افزار LISREL و تحلیل چندمتغیره فازی در محیط GIS، به بررسی میزان کیفیت محیطی و اولویت بندی مؤلفه های مؤثر در محلات مدنظر پرداخته شده است. 54 شاخص کیفیت محیط شهری در قالب 4 شاخص کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مورد بررسی قرار گرفته است. در نرم افزار LISREL شاخص های آشکار براساس درجه اهمیت و تأثیرگذاری، اولویت بندی و خلاصه سازی شدند و برای تهیه نقشه شاخص های مؤثر از مدل منطق فازی در قالب GIS استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که محله منظریه دارای کیفیت محیطی پایین و محله برم پهنه دارای کیفیت محیطی بالایی است؛ از لحاظ برخورداری از شاخص های کیفیت محیطی نیز به ترتیب اولویت در محله منظریه، شاخص های کالبدی-محیطی، زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی با 511/0، 456/0، 287/0 و 266/0 درصد و در محله برم پهنه به ترتیب اولویت، شاخص کالبدی-محیطی، اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی با 548/0، 306/0، 294/0 و 278/0 درصد بیشترین نقش را در کیفیت محیطی شهرکرد دارند که نشان گر مهم بودن بُعد کالبدی نسبت به بقیه ابعاد است.

هدف: کلانشهرها هنگام بروز چالش هایی نظیر پاندمی کرونا به دلیل نبود نظام مشارکت جویانه مردمی مبتنی بر حکمروایی مقتدر و در حضور کنشگران متعدد، دچار مسائل جدی مدیریتی می شوند، حل چنین مسائلی مستلزم واگذاری مسئولیت اداره امور شهر بر عهده مجموعه ذینفعان در غالب حکمروایی شهری می باشد. در همین راستا هدف بکارگیری رویکرد آینده پژوهی برای تبیین اهمیت حکمروایی شهری در دوران پساکرونا، شناسایی ابعاد و مولفه های اصلی حکمروایی شهری، شناسایی عوامل کلیدی موثر بر آینده حکمروایی شهری در دوران پساکرونا، تدوین سناریوهای طلائی، ادامه روند موجود یا ایستا و ضعیف با مدنظر قرار دادن عناصر مهم و تاثیرگذار و انتخاب سناریو مطلوب برای حکمروایی شهری در دوران پساکرونا در کلانشهر تبریز می باشد. روش شناسی: پژوهش حاضر به لحاظ هدف توسعه ای-کاربردی و به لحاظ ماهیت توصیفی-تحلیلی می باشد. برای گردآوری اطلاعات از دو روش کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته شده است. جامعه آماری پژوهش 32 نفر از کارشناسان خبره در بخش های دانشگاهی و مدیریت شهری می باشد که به صورت نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزارهای میک مک و سناریو ویزارد و SPSS استفاده شده است. یافته ها: 19 عامل بر حکمروایی شهری در دوران پساکرونا اثرگذار می باشد که از میان این عوامل، 8 عامل کلیدی (مسئولیت پذیری و پاسخگویی، عدالت محوری، شفافیت، آگاهی بخشی، مشارکت شهروندان، قانون مندی، تمرکززدایی و آموزش مستمر شهروندان) برای حکمروایی شهری در دوران پساکرونا در کلانشهر تبریز شناخته شده اند. سناریو های قوی، ضعیف و با سازگاری بالا یا باورکردنی با استفاده از نرم افزار سناریو ویزارد استخراج گردیدند. نتیجه گیری: از میان سناریوهای مذکور، سناریو با سازگاری بالا یا باورکردنی به دلیل اینکه حد واسط بین دو سناریو دیگر می باشد با استفاده از تحلیل استقرایی مورد بررسی قرار گرفت و سه سناریو محتمل (طلایی، ادامه روند موجود یا ایستا و فاجعه) برای آینده حکمروایی شهری در دوران پساکرونا در کلانشهر تبریز نگارش گردید که در نهایت طبق نظر کارشناسان، سناریو طلایی، سناریو مطلوب پژوهش می باشد.

با گسترش موج شهرنشینی در دنیا و افزونی جمعیت، کودکان در تحولات مدرن شهری نادیده گرفته شده و لزوم توجه به آن ها در شهرها بیش ازپیش احساس می شود. ازاین رو تحقیق پیرامون سنجش وضعیت محلات شهر ازنظر مؤلفه های شهر دوستدار کودک ضروری به نظر می رسد. پژوهش حاضر با استفاده از روش پیمایشی، ابعاد و مؤلفه های شهر دوستدار کودک را موردسنجش قرار داده است. سپس با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای- فضایی، تعداد 10 محله از مناطق پنج گانه شهر اردبیل (از هر منطقه 2 محله) به عنوان محلات نمونه انتخاب و تعداد 400 پرسشنامه محقق ساخته به تناسب جمعیت هر محله توزیع شده است. برای تحلیل داده ها از آماره T تک نمونه ای در نرم افزار SPSS و میزان مسئله مندی محله ها ازنظر معیارهای پژوهش از مدل های تصمیم گیری چندمعیاره استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد که ابعاد و مؤلفه های شهر دوستدار کودک ماهیت متفاوتی در محلات مختلف شهر اردبیل داشته و ابعاد محیطی کالبدی و سازمانی مدیریتی ازلحاظ مقایسه ابعادی، پر مسئله سازترین ابعاد در محلات موردمطالعه می باشند. همچنین باوجود تفاوت های مکانی محلات، محله شماره 1 از منطقه 4 و محله شماره 3 از منطقه 2 شهرداری اردبیل نسبت به سایر محلات موردتحقیق مسئله دارتر می باشند.

بیان مسئله: عدم بررسی دقیق ماهوی طرح های جامع و ساختاری راهبردی و عدم اشراف بر میزان ظرفیت آن ها در ساماندهی بهینه شهرهای کشور و عدم توجه دقیق به طرح های مطلوبی چون استراتژیک در راه نیل به شهرسازی پایدار خلل ایجاد کرده است. از طرفی برخی طرح ها علی رغم اینکه داعیه نوین بودن دارند، عملاً چیزی جز روکشی نو بر همان طرح های کهنه نیستند، طرح هایی که (مشخصاً طرح ساختاری راهبردی) خود سدی در راه تهیه طرح هایی حقیقتاً نوین و مطلوب هم بشمار می روند. هدف: مقاله حاضر کوشیده ضمن تبیین طرح های جامع؛ استراتژیک و البته ساختاری راهبردی و روند تهیه این سه طرح، در مطالعه ای تحلیلی تطبیقی این سه طرح را مورد مقایسه قرار دهد. روش: مقاله حاضر از نوع تحقیقات بنیادی کاربردی و توسعه ای محسوب می شود و روش توصیفی و تطبیقی تحلیلی را برای دستیابی به اهداف خود مدنظر قرار داده است. مشخصاً تحقیق در قالب رویکردی تحلیلی و توصیفی، ابتدا با مطالعه سه طرح جامع؛ استراتژیک و ساختاری راهبردی آغازشده و با یک بررسی مفصل اسنادی، مقدمات ایده شکل می گیرد. سپس با بررسی تحلیلی طرح ها (تحلیل محتوا) و طی یک بررسی تطبیقی، شاخص ها و داده ها و نیز اصول و اهداف اصلی طرح ها استخراج شده، مقایسه می گردند. یافته ها: طرح جامع طرحی است کالبدمحور در تلاش برای پیش بینی آینده بر مبنای گذشته و مبشر تفکری بالا به پایین و با روند تهیه ای خطی که مقوله ارزیابی در آن تقریباً مغفول مانده، اما طرح استراتژیک طرحی است منعطف، همه جانبه با روند تهیه ای چرخه ای که مقوله ارزیابی از ارکان غیرقابل تفکیکش محسوب می شود. طرح ساختاری راهبردی نیز با وجود داعیه نوین بودن، طرحی است تلفیقی و به بیانی ملغمه ای از سه طرح جامع، استراتژیک و ساختاری. روند تهیه آن هم با مطالعات وضع موجود شروع، با تهیه بخشی به نام برنامه راهبردی یا استراتژیک (که کاملاً منفک از کل طرح است) ادامه و با برنامه ریزی ساختاری به پایان می رسد. طرحی با ادعای داشتن روندی حلزونی (روند چرخه ای)، درحالی که مقوله ارزیابی در آن به نحوی کلی و به دوراز قابلیت اجرا مطرح شده است. نتیجه گیری: ادامه تهیه طرح جامع به شکل کنونی و حتی در شکل اصلاح شده خود، نیز دل خوش نمودن به تهیه طرح هایی به اصطلاح نوین (طرح ساختاری راهبردی) که چیز چندان فراتری از طرح های سنتی پیشین نیستند، قادر به مرتفع ساختن مشکلات مزمن شهرهای کشور نیست و ناگزیر باید به تهیه و اجرای طرح هایی مناسب تر و راهگشاتر، مشخصاً طرح استراتژیک (پس از تحقق پیش شرط هایی) اقدام نمود.

بازآفرینی شهری به منظور معکوس نمودن جریان تغییر و افت شهری هست. در بستر بازآفرینی شهری گونه های جدید سازمانی در حال شکل گیری هستند هدف آن ها نگاه توسعه از پایین به بالاست، که در آن همه کنشگران درگیر می شود این امر موجب توسعه راه حل های پایدار در بلندمدت می شود در واقع توسعه پایدار جزء لاینفک بازآفرینی جهت بهبود وضعیت در ابعاد مختلف با نگاهی پایدار است برای رسیدن به این امر نیازمند تفکر درباره شهرها با رویکرد جامعه محور، یکپارچه، استراتژیک و فراگیر هست .این پژوهش عوامل موثر بر ناپاپداری محلات شمالی بافت تاریخی – فرهنگی تبریز را با رویکرد جامع و آینده پژوهی مورد مطالعه قرار داده است بر این مبنا روش پژوهش ، توصیفی- تحلیلی است. از منظر هدف از دسته تحقیق های کاربردی محسوب می شود. در جهت دستیابی به متغیرهای تحقیق به مرور پیشینه پژوهش پرداخته شد. متغیرهای بدست آمده، از طریق مصاحبه با متخصصان مورد بررسی قرار گرفت در نهایت 39 متغییر به عنوان عوامل موثر بر ناپایداری محلات شمالی بافت های تاریخی – فرهنگی شهر تبریز شناسایی شد. در این پژوهش از شاخص های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، زیست محیطی و مدیریتی استفاده شده است . سرانجام در قالب پرسشنامه به شکل ماتریس 39 *39 طبق نمونه گیری هدفمند در اختیار 15 نفر از کارشناسان و متخصصان که شناخت کافی در این زمینه داشتند؛ قرار گرفت. داده های به کار رفته در این پرسشنامه به صورت کمی و از طریق وزن دهی دلفی تهیه شده و جهت تجزیه و تحلیل داده ها وارد نرم افزار Mic Mac شده است . یافته های تحقیق نشان داد که 15 عامل نقش کلیدی در پایداری محلات مورد مطالعه دارند.

هدف از پژوهش حاضر بررسی تطبیقی رقابت پذیری شهرستان های استان آذربایجان شرقی طی سال های 1385-1395 است. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ ماهیت، توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش شامل شهرستان های استان آذربایجان شرقی است. جمع آوری داده ها به صورت کتابخانه ای است که به منظور تحلیل وضعیت رقابت پذیری استان از 39 متغیر برای سال 1385 و 44 متغیر برای سال 1395 بهره گرفته شده است. جهت تعیین اهمیت نسبی متغیرها از روش آنتروپی شانون و برای تجزیه وتحلیل داده ها نیز از روش پرومته استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که شهرستان های استان به لحاظ رقابت پذیری از تفاوت های عمده ای در هر دو سرشماری 1385 و 1395 برخوردار بوده اند. بااین وجود در سال 1395 شاهد بهبود نسبی در وضعیت رقابت پذیری شهرستان های استان هستیم؛ بدین صورت که در سطح بسیار بالای رقابت پذیری، یک شهرستان، در سطح دوم با رقابت پذیری بالا چهار شهرستان ، در سطح متوسط هفت شهرستان ، در سطح پایین پنج شهرستان و در سطح بسیار پایین رقابت پذیری دو شهرستان قرار گرفته اند.

در حال حاضر مسکن بعنوان بزرگ ترین چالش در کلان شهر تهران محسوب می شود که با بیشترین میزان افزایش نوسان قیمت روبه رو بوده است. براساس گزارش مرکز آمار ایران طی سالهای (1399-1394) در تهران حدود 28.675 واحد مسکونی پروانه ساختمانی صادر شده است که در این بین بر اساس تعداد معاملات انجام شده در تهران، منطقه پنج تهران بیشترین حجم معاملات خرید و فروش مسکن را به خود اختصاص داده است. ازاین رو هدف پژوهش شناسایی عوامل موثر بر قیمت مسکن در منطقه 5 شهر تهران می باشد. روش تحقیق مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و پیمایشی می باشد. از مطالعات کتابخانه ای برای تدوین مبانی نظری، پیشینه و شناسایی متغیرهای پژوهش استفاده گردید. سپس متغیرها در ابعاد (ساختاری، دسترسی و محیطی) تقسیم بندی گردیدند. در مرحله بعد با روش پیمایشی از بین 78 مشاورین املاک در منطقه 5 تهران پرسشگری صورت گرفت؛ از نرم افزارهای SPSS و EViews 10 در بخش تجزیه و تحلیل اطلاعات پرسشنامه استفاده گردیده است. نتایج پژوهش نشان داد در بین مؤلفه های فیزیکی ساختمان، متغیر زیربنا، استفاده از مصالح مرغوب، قرارگیری واحد در طبقات و از میان متغیرهای دسترسی فاصله تا فضای سبز و پارک، فاصله تا مراکز آموزشی، فاصله تا نزدیکترین ایستگاه حمل و نقل عمومی و در بین متغیرهای محیطی عرض کوچه و وضعیت ترافیکی آن عوامل مؤثر بر قیمت مسکن بوده است. افزون بر آن نتایج تحلیل آماری نشان می دهد که به ترتیب شاخص های ساختاری، دسترسی، محیطی بر قیمت مسکن به طور مستقیم تأثیرگذار بوده اند.

تهیه و اجرای طرح جامع با آشکار شدن ضعفهایش چه در بعد ماهوی و چه اجرایی در جهان، در حدود 60 سال است که در اکثر کشورهای توسعه-یافته منسوخ شده است. در ایران اما اجرای آن کماکان ادامه یافته است. گرچه در سالیان اخیر تلاشهایی برای تغییر این روند برداشته شد که نمونه بارز آن آغاز به تهیه طرحهایی موسوم به ساختاری راهبردی از اواسط دهه هفتاد خورشیدی در ایران بوده است. بررسی این طرح و نیز مقایسه با دو طرحی که به نوعی از ترکیب آنها بوجود آمده (استراتژیک و طرح ساختاری) آشکار ساخت طرح ساختاری راهبردی فارغ از برخی پیشرفتهای شکلی، ترکیبی ناقص از سه الگوی جامع، ساختاری و استراتژیک است. در مطالعات وضع موجود از همان الگوی پژوهشی طرح جامع پیروی کرده و در سطوح دیگر نیز ویژگیهای یک طرح نوین را عرضه نمی دارد. بهره گیری از الگوی استراتژیک به شکل بسیار سطحی و بی ارتباط با بخشهای دیگر و بدون وقوف بر فحوای طرح و استفاده از تنها مطالعات مرحله اول طرح ساختاری انگلستان و عدم دقت در مرحله دوم آن (طرح محلی) و عرضه طرحهایی مجزا از ساختار اصلی، از دیگر نشانه های عدم وجود ساختاری نوین در این طرح است. بازنگری مجدد در نظام طرحهای توسعه شهری کشور و تلاش برای پوشش ضعفهای الگوی جامع ضمن اضافه نمودن ویژگیهای مثبت الگوی استراتژیک پیش از تهیه و اجرای کامل این الگوی امتحان پس داده (استراتژیک) با ارائه طرحی جایگزین، می تواند راه حل مناسبتری نسبت به طرح ساختاری راهبردی برای ساماندهی شهرهای کشور باشد.

تنوع در انتخاب، ترجیح و رضایت از مسکن، تفاوت ها و تغییراتی را در سبک زندگی مسکونی و به دنبال آن در الگوی سکونتی می تواند به همراه داشته باشد. از این نظر، توجه به ترجیح و انتخاب مسکن و تقاضاهای متنوع مردم با توجه به سبک زندگی، در ادراک و ارزیابی محیط مسکونی ضرورتی اجتناب ناپذیر است. در همین راستا، ضمن مرور ادبیات و مفاهیم مربوط به سبک زندگی و عوامل مؤثر، در جامعه آماری موردمطالعه پرسشنامه ای با 125 گویه طراحی و تدوین گردیده است. هدف این پژوهش، شناسایی مفهوم سبک زندگی و تأثیر آن در انتخاب، ترجیح و رضایت مسکونی و درنهایت ارائه الگوی سکونتی با توجه به روابط بین متغیرها است که ویژگی های الگویی ترجیح با تحلیل خوشه ای، عوامل انتخاب مسکن با تحلیل عاملی و رضایت مسکونی و ارتباط درونی آن ها با ترجیح مسکونی از طریق تحلیل عاملی و روش سلسله مراتبی و تحلیل واریانس موردبررسی قرارگرفته است. نتایج نشان می دهد در بین عوامل انتخاب عامل ایمنی، دسترسی و ویژگی های کالبدی، اقتصادی و اجتماعی با توجه به سطح معناداری کمتر از 05/0 با الگوهای چهارگانه سکونت تفاوت معناداری وجود دارد و تنها در عامل اوقات فراغت و تفریح تفاوت معناداری کمتر است. در ترجیح مسکن، خانوارها بر اساس تعداد خوشه ها به چهار الگوی سکونتی (شهر محور، طبیعت محور، اجتماع محور و سودمحور) طبقه بندی شده و سطح معناداری واریانس در چهار خوشه در عامل های 2، 3، 4، 5، 6، 8، 9، 11 خیلی زیاد و در عامل 6 زیاد، درحالی که در عامل های 1 و 10 چندان معنادار نیست. همچنین بین ویژگی های جمعیت شناختی خانوارها با الگوهای سکونتی ترجیح مسکن رابطه معناداری وجود ندارد و بر اساس ترجیح مسکن، رضایت افراد از واحدهای سکونتی شان در حد متوسط به پایین ارزیابی شده است.

مقدمه: آنچه که به تقلیل و تضعیف بیش از پیش سطح زندگی ساکنان سکونتگاه های غیررسمی دامن زده است، تداوم مشکلات بغرنج در ابعاد اجتماعی-فرهنگی، محیطی، اقتصادی، زیرساختی و ... بوده است که مهم ترین هدف رضایتمندی شهروندی، یعنی بهبود کیفیت زندگی شهری را با مشکلات بسیاری مواجه ساخته است. هدف: هدف پژوهش حاضر، تعیین و بررسی ابعاد مختلف کیفیت زندگی شهری مؤثر بر رضایتمندی ساکنان سکونتگاه های غیررسمی است. روش شناسی: روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی بوده و داده ها براساس پرسش نامه گردآوری شده اند. جهت ارزیابی پایایی ابزار پژوهش، از روش آلفای کرونباخ و جهت تعیین روایی پژوهش، از روایی صوری بهره گرفته شده است. جامعه ی آماری با حجم نمونه ی 350 نفر، شامل ساکنان سکونتگاه غیررسمی محله ی یوسف آباد کلانشهر تبریز است و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS صورت گرفته است. قلمرو جغرافیایی پژوهش: محدوده مورد مطالعه محله یوسف آباد تبریز می باشد. یوسف آباد در دامنه های کوه عون بن علی، روی تپه ماهورهایی قرار گرفته است که با بریدگی های متعدد از هم جدا می شود. این محله در محدود محله عباسی است. یافته ها و بحث: براساس یافته ها، بیشترین رابطه معناداری به ترتیب بین متغیرهای وضعیت شغلی(791/0)، وضعیت درآمدی(788/0)، و کمترین رابطه با متغیر نهایت امنیت محیطی (601/0) و سیمای نمادین محیطی (636/0) با رضایتمندی ساکنان از کیفیت زندگی شهری وجود دارد. و همچنین نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چند گانه نشان داد که در سطح ویژگی های محیطی، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و زیرساختی به ترتیب زیرشاخص های امنیت محیطی (801/0)، وضعیت درآمدی (473/0)، دارای بیشترین میزان تاثیر بر رضایتمندی ساکنان محله یوسف آباد تبریز از کیفیت زندگی شهری می باشند.   نتیجه گیری : براساس نتایج، رضایتمندی ساکنان از کیفیت زندگی شهری، در حد پایین 85/2 ارزیابی شد که نشانگر نامساعدبودن ابعاد کیفیت زندگی شهری در سکونتگاه غیررسمی یوسف آباد می باشد.

بازآفرینی شهری به منظور معکوس نمودن جریان تغییر و افت شهری هست. در بستر بازآفرینی شهری گونه های جدید سازمانی در حال شکل گیری هستند که هدف آن ها نگاه توسعه از پایین به بالاست که در آن همه کنشگران درگیر شده و این امر موجب توسعه راه حل های پایدار در بلندمدت می شود. این پژوهش با هدف بازآفرینی پایدار محلات شمالی بافت تاریخی – فرهنگی شهر تبریز صورت گرفته است. روش پژوهش بر اساس ماهیت، تطبیقی- تحلیلی و از منظر هدف جزء تحقیق های کاربردی محسوب می شود. متغیرهای استخراج شده از مبانی نظری، از طریق مصاحبه با 15 نفر از کارشناسان خبره (اساتید دانشگاه، متخصصان، مدیران و کارشناسان اداره مسکن و شهرسازی و شهرداری) موردبررسی قرار گرفت. در این پژوهش از شاخص های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، زیست محیطی و مدیریتی و نمونه گیری هدفمند استفاده شده است. جهت تجزیه وتحلیل داده ها از مدل های تحلیل معادلات ساختاری، مدل سناریونویسی GBN، SWOT و QSPM بهره گرفته شده است. نتایج تحقیق نشان داد که از بین 39 عامل 15 عامل کلیدی در بازآفرینی محدوده موردمطالعه نقش دارند که بر اساس اهمیت و عدم قطعیت دو عامل اقتصادی و مدیریتی چهار سناریو مطرح گردیده که برای رسیدن به سناریو طلایی باید راهبرد رقابتی (ST) موردتوجه قرار بگیرد و با ارائه راهبردهای تهیه طرح ویژه بافت های تاریخی محلات، ایجاد سرمایه گذاری برای اشتغال و زمینه برای فعالیت NGO ها و کارهای دریافت وام ویژه بازآفرینی و نظارت دقیق بر رعایت قوانین و مقررات شهرسازی می توان به بازآفرینی بافت های پایدار محلات موردمطالعه اقدام نمود.

هدف پژوهش حاضر، بررسی وضعیت شاخص های کمی و کیفی مسکن و شناسایی عوامل کلیدی و تأثیرگذار بر آینده این بخش در کلان شهر تبریز می باشد. روش تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی بوده و توصیف روند تکاملی شاخص های کمی و کیفی مسکن در 40 سال گذشته و تحلیل عوامل موثر بر وضعیت آینده این بخش منجر شده است که پژوهش حاضر به لحاظ روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی باشد. به منظور گردآوری داده از سالنامه های آماری، سرشماری های ادوار مختلف و روش پویش محیطی و جهت تحلیل داده ها و تعیین عوامل کلیدی از روش تحلیل اثرات متقابل/ساختاری با نرم افزار MICMAC بهره گرفته شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد طی دوره 1395-1355 اغلب شاخص های کمی و کیفی مسکن در کلان شهر تبریز بهبودیافته است. همین طور با روش پویش محیطی 61 عامل در پنج حوزه که بیشترین تأثیر را بر وضعیت آینده مسکن در کلان شهر تبریز دارند انتخاب گردید که از میان عوامل مذکور با استفاده از روش تحلیل اثرات متقابل/ساختاری 11 عامل کلیدی که بیشترین نقش را در وضعیت آینده مسکن کلان شهر تبریز دارند استخراج شدند که عبارت اند از: رشد اقتصادی، تورم، درآمد و پس انداز خانوار، قیمت زمین و مسکن، تحریم، تحولات نرخ ارز، تسهیلات بانکی، نرخ بیکاری، تحولات سیاسی، قدرت خرید و شیوه مدیریت. از میان 11 عامل فوق، عوامل اقتصادی با سهم 82 درصدی بیشترین سهم را داشته و عوامل سیاسی- مدیریتی با سهم 18 درصدی در مرتبه بعدی قرار دارند. لذا بهبود وضعیت مسکن در کلان شهر تبریز تا حد بسیاری در گرو بهبود شرایط اقتصادی می باشد.

این تحقیق از نوع کاربردی- توسعه ای با رویکرد توصیفی- تحلیلی است؛ و روش جمع آوری اطلاعات به صورت اسنادی، کتابخانه ای و پیمایش میدانی (پرسشنامه و نظرسنجی از 20 خبره در حوزه های معماری، شهرسازی و پدافند غیرعامل) بوده است. کلان شهر تبریز به عنوان بزرگ ترین مترو پل شمال غرب ایران، به علت قرارگیری در مرزهای سیاسی و فرهنگی و در مسیر ترانزیتی کشورهای هم جوار از موقعیت ممتاز و استراتژیک برخوردار است. در شرایط کنونی به دلیل تنوع تهدیدات و استقرار زیاد مراکز ثقل در این شهر، احتمال آسیب ها به شدت افزایش یافته است؛ لذا برای ارتقای سطح امنیت شهر براساس ملاحظات ایمنی پدافند غیرعامل، ضرورت مداخله کاری بس هوشمندانه است. در این راستا دارایی های شهر به عنوان مراکزثقل شهر در 22 شاخص مؤثر و در پنج معیار دسته بندی شدند؛ با بررسی تهدیدات محتمل بر روی دارایی ها، حملات هوایی و موشکی به عنوان تهدید غالب شهر انتخاب شد و به عنوان تهدید پایه در عملیات مدل سازی، تحلیل شبکه و استانداردسازی لایه ها در محیط GIS قرار گرفت. نقشه نهایی آسیب پذیری مراکزثقل شهر از توابع همپوشانی فازی در محیط GIS-ARC با اعمال ضریب اهمیت شاخص ها حاصل از نرم افزار تحلیل شبکه ای در پنج کلاس تهیه شد؛ آسیب پذیری باکلاس خیلی کم 13/7 درصد، باکلاس کم 9/5 درصد، باکلاس متوسط 23/5 درصد، باکلاس زیاد 32/3 درصد و باکلاس خیلی زیاد 21 درصد از کل مساحت شهر تبریز به دست آمد؛ نشانگر عدم رعایت اصول پدافند غیرعامل و تشدیدکننده میزان آسیبپذیری مکانی در این شهر می باشد؛ ضرورت تدوین راهبردها بر اساس ملاحظات ایمنی پدافند غیرعامل جهت کاهش آسیب پذیری در شهر را نشان می دهد. در این راستا با ارزیابی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدیدات شهر در مدل سوآت، غالب بودن عوامل ضعف و تهدیدات بر عوامل قوت و فرصت ها شهر آشکار شد و راهبرد ها به صورت تدافعی تدوین و از عوامل قوت ها جهت بهبود بخشی ضعف ها و از فرصت ها برای ترمیم تهدیدات بهره گرفته شد.