پژوهش های جغرافیای اقتصادی (چشم انداز مطالعات شهری و روستایی سابق)

پژوهش های جغرافیای اقتصادی (چشم انداز مطالعات شهری و روستایی سابق)

پژوهش های جغرافیای اقتصادی دوره 4 زمستان 1402 شماره 14 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر پیچیدگی اقتصادی در گروه کشورهای با درآمد بالا (رویکرد گشتاورهای تعمیم یافته)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کاربران اینترنت صادرات فناوری پیشرفته واردات کالاهای ICT

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱
فناوری اطلاعات و ارتباطات با غلبه بر مرزهای جغرافیایی و افزایش جریان اطلاعات بر تنوع تولیدات و پیچیدگی اقتصادی اثرگذار است. هدف اصلی این تحقیق بررسی تاثیر مولفه های فناوری اطلاعات و ارتباطات بر پیچیدگی اقتصادی در گروه منتخب از کشورهای بادرآمد بالا می باشد. روش تحقیق از حیث هدف کاربردی و از نظر جمع آوری داده ها و اطلاعات توصیفی از نوع علی می باشد. گروه منتخب از کشورهای بادرآمد بالا چهارده کشور سوئیس، ایرلند، سوئد، بلژیک، هلند، دانمارک، کانادا، نروژ، استرالیا، آمریکا، فرانسه، ژاپن، قطر و سنگاپور می باشد. برآورد مدل به روش گشتاورهای تعمیم یافته و بازه زمانی مورد مطالعه در این تحقیق 2010 تا 2021 می باشد. اطلاعات متغیرهای تحقیق اطلاعات بانک جهانی و وبس ایت دانش گاه ام آی ت ی می باشد. با توجه به برآورد صورت گرفته به روش GMM، کاربران اینترنت و صادرات فناوری پیشرفته تاثیر معنی داری بر پیچیدگی اقتصادی ایجاد می نماید. به طوری که با افزایش یک درصدی کاربران اینترنت و صادرات فناوری پیشرفته، پیچیدگی اقتصادی به ترتیب به میزان 0063/0 و 0284/0درصد افزایش می یابد. در این برآورد واردات کالاهای ICT تاثیر معنی داری بر پیچیدگی اقتصادی ایجاد نکرده است. پیچیدگی اقتصادی تحت تأثیر با وقفه خود بوده به طوری که با افزایش یک درصدی پیچیدگی اقتصادی با یک وقفه، موجب کاهش 176/0 درصد پیچیدگی اقتصادی می گردد. تاثیرگذاری مثبت اینترنت نشان از قابلیت جمع پذیری مهارت ها و قابلیت ها در فرایند تولید کشورهای منتخب و به تبع آن بهبود پیچیدگی اقتصادی آنها دارد. همچنین صادرات فناوری پیشرفته که در بطن خود صادرات با فناوری بالا و محصولاتی با شدت تحقیق و توسعه بالا، مانند هوافضا، رایانه، داروسازی، ابزارهای علمی و ماشین آلات الکتریکی را شامل می گردد، از طریق ارتباط متقابل صادرکنندگان با خریداران خارجی، دریافت روشهای جدید در فرایند تولید و ایده های نو برای تولیدات سرمایه ای و واسطه ای در پیچیدگی اقتصادی تبلور می یابد.
۲.

شناخت چالش ها و عوامل موثر بر توسعه صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستائیان و عشایر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: صندوق بیمه اجتماعی روستائیان بیمه اجتماعی کشاورزان بیمه اجتماعی عشایر تحلیل مضمون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰
دولت به منظور ایجاد بستر اساسی برای رشد اقتصادی، آرامش و امنیت در محیط های اجتماعی و کاری، افزایش بهره وری، پیشگیری از تنش های مخرب، برقراری عدالت اجتماعی و رشد و توسعه جامعه، سعی دارد در چارچوب سیاست گذاری های رفاهی و مشخصا نظام بیمه های اجتماعی، نیروهای مولد جامعه را در برابر مخاطرات اقتصادی مورد حمایت قرار دهد. توسعه، تداوم و اثربخشی پایدار این موضوعات در گرو پویایی دائمی حوزه های متولی نظام رفاهی و بیمه های اجتماعی است. پژوهش حاضر کیفی و با رویکرد تحلیل مضمون می باشد. واحد مطالعه این پژوهش شامل: اعضای هیات علمی دانشگاه ها در انواع رشته های بیمه؛ مدیران؛ معاونین؛ کارشناسان و مسئولان کارگزاران بیمه در 31 استان است که به تعداد 18 نفر و ازطریق روش نمونه گیری قضاوتی انتخاب شدند. یافته های پژوهش نشان می دهد که، صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر نیز با وجود مشارکت عمده دولت با نگاه حمایتی و بیمه ای، بارها دچار تغییرات در قوانین و مقرارت اولیه و ضعف در عملکرد شده است. در این رابطه، به منظور طراحی مدل مطلوب توسعه بیمه اجتماعی کشاورزان، روستائیان و عشایر، گردآوری داده ها بااستفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته انجام شد. تعداد کدهای استخراج شده اولیه 1535 بودند که در مرحله بعدی به 113 کد تبدیل و در مرحله کدگذاری ثانویه (محوری) به 44 کد فرعی تبدیل شدند که در مرحله کدگذاری گزینشی این تعداد به 4 کد اصلی تبدیل شدند که عبارتند از: مقوله اول عوامل اجتماعی شامل 12 مولفه؛ مقوله دوم عوامل فرهنگی شامل 9 مولفه؛ مقوله سوم عوامل اقتصادی شامل 6 مولفه؛ مقوله چهارم عوامل سازمانی شامل 9 مولفه. بدین ترتیب، باتوجه به تم چهارگانه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سازمانی و مقوله ها و مفاهیم مرتبط با آن، طراحی الگوی توسعه و پیشرفت کارگزاران با در نظر گرفتن تمامی این جوانب و ظرفیت ها و محدودیت ها چه در بخش نحوه به کارگیری متقاضیان مجوز کارگزاری تا بخش آموزش و استانداردسازی نحوه ارایه خدمات به مشتریان، می تواند تمامی عیوب و نواقص موجود تا به امروز را رفع نماید.
۳.

آینده پژوهی حکمروایی شهری در دوران پساکرونا (نمونه مورد مطالعه: کلان شهر تبریز)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: حکمروایی شهری کرونا مدیریت شهری کلانشهر تبریز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲
هدف: کلانشهرها هنگام بروز چالش هایی نظیر پاندمی کرونا به دلیل نبود نظام مشارکت جویانه مردمی مبتنی بر حکمروایی مقتدر و در حضور کنشگران متعدد، دچار مسائل جدی مدیریتی می شوند، حل چنین مسائلی مستلزم واگذاری مسئولیت اداره امور شهر بر عهده مجموعه ذینفعان در غالب حکمروایی شهری می باشد. در همین راستا هدف بکارگیری رویکرد آینده پژوهی برای تبیین اهمیت حکمروایی شهری در دوران پساکرونا، شناسایی ابعاد و مولفه های اصلی حکمروایی شهری، شناسایی عوامل کلیدی موثر بر آینده حکمروایی شهری در دوران پساکرونا، تدوین سناریوهای طلائی، ادامه روند موجود یا ایستا و ضعیف با مدنظر قرار دادن عناصر مهم و تاثیرگذار و انتخاب سناریو مطلوب برای حکمروایی شهری در دوران پساکرونا در کلانشهر تبریز می باشد. روش شناسی: پژوهش حاضر به لحاظ هدف توسعه ای-کاربردی و به لحاظ ماهیت توصیفی-تحلیلی می باشد. برای گردآوری اطلاعات از دو روش کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته شده است. جامعه آماری پژوهش 32 نفر از کارشناسان خبره در بخش های دانشگاهی و مدیریت شهری می باشد که به صورت نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزارهای میک مک و سناریو ویزارد و SPSS استفاده شده است. یافته ها: 19 عامل بر حکمروایی شهری در دوران پساکرونا اثرگذار می باشد که از میان این عوامل، 8 عامل کلیدی (مسئولیت پذیری و پاسخگویی، عدالت محوری، شفافیت، آگاهی بخشی، مشارکت شهروندان، قانون مندی، تمرکززدایی و آموزش مستمر شهروندان) برای حکمروایی شهری در دوران پساکرونا در کلانشهر تبریز شناخته شده اند. سناریو های قوی، ضعیف و با سازگاری بالا یا باورکردنی با استفاده از نرم افزار سناریو ویزارد استخراج گردیدند. نتیجه گیری: از میان سناریوهای مذکور، سناریو با سازگاری بالا یا باورکردنی به دلیل اینکه حد واسط بین دو سناریو دیگر می باشد با استفاده از تحلیل استقرایی مورد بررسی قرار گرفت و سه سناریو محتمل (طلایی، ادامه روند موجود یا ایستا و فاجعه) برای آینده حکمروایی شهری در دوران پساکرونا در کلانشهر تبریز نگارش گردید که در نهایت طبق نظر کارشناسان، سناریو طلایی، سناریو مطلوب پژوهش می باشد.
۴.

تحلیلی بر زیست پذیری کالبدی مسکن شهری (نمونه موردی: شهر زنجان)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: زیست پذیری کالبدی مسکن شهری مدل تاپسیس مدل تحلیل واریانس شهر زنجان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹
گره خوردن زیست انسان به مسکن، به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از نیازهای اولیه انسانی، چالشی بر سنجش کیفیت زیستی است. از این رو پژوهش حاضر در پی سنجش کیفیت کالبدی مسکن بوده تا نشان دهد چه میزانی بر کیفیت زیست ساکنان تاثیرگذار خواهد بود. روش تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از نظر نوع، توصیفی- تحلیلی است. به منظور گردآوری اطلاعات برای کسب بینش نظری لازم و بررسی ادبیات موضوع و داده ها و اطلاعات مورد نیاز دیگر از شیوه کتابخانه ای- میدانی استفاده شد. آمار و اطلاعات مورد نیاز با مراجعه به بلوک آماری سال 1395 شهر زنجان استخراج شد. جهت تعیین ضریب اهمیت هر یک از شاخص ها از مدل تحلیل سلسله مراتبی، برای تجزیه و تحلیل داده ها و رتبه بندی مناطق از مدل تصمیم گیری تاپسیس و برای بررسی تفاوت معناداری شاخص ها در مناطق شهری از مدل تحلیل واریانس آنووا در نرم افزار اس پی اس اس استفاده شد. نمونه آماری این تحقیق واحدهای مسکونی چهار منطقه شهرداری زنجان می باشد. نتایج نشان داد که شاخص های زیست پذیری کالبدی مسکن در منطقه یک و چهار مطلوبیت بالایی نسبت به سایر مناطق داشته و میزان آن براساس نتایج مدل تصمیم-گیری تاپسیس در منطقه یک برابر با 0.636، در منطقه دو با 0.515، در منطقه سه برابر با 0.477 و در منطقه چهار برابر با 0.546 بوده است. همچنین نتایج آزمون های تحلیل واریانس نشان داد که تفاوت معناداری میان شاخص-های زیست پذیری کالبدی مسکن در مقیاس مناطق شهری زنجان وجود دارد. در این میان به علت پیشی گرفتن تعداد خانوار بر تعداد واحد مسکونی، میانگین در هر چهار منطقه ارتباط معناداری را نشان نداده و مقدار آن بیشتر از سطح خطای مورد نظر بوده است. یافته ها نشان داد که سنجش کیفیت زیست پذیری برای هر مکانی درک و شناخت برنامه ریزان و مدیران شهری را درباره ی کیفیت زندگی افراد و وضعیت محیط زیست آن مکان ارتقاء می-بخشد. با چنین شناختی راه برای برنامه ریزی و مدیریت بهتر محیط شهری باز خواهد شد. می توان گفت از نظر کیفی، گرچه رضایت از واحد مسکونی از نوع رضایت از مکان نیست و میزان تأثیر آن در ماندن در مکان با سایر شاخص ها یکسان نیست و تأثیرگذاری بر آن آسان است.رضایت از واحد مسکونی با بازسازی و بهسازی واحد مسکونی صورت می پذیرد، اما در صورت عدم وجود ساختارهای اطلاعاتی و جلب مشارکت برای بهسازی سازه ها، این موضوع می تواند باعث واگذاری و جابجایی واحد مسکونی از محل شود.
۵.

تحلیل تاثیر شبکه اقتصادی (نظام فعالیتی-عملکردی) فضاهای عمومی شهر بر شکل گیری قرارگاه های رفتاری (نمونه موردی بافت مرکزی شهر زنجان)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شبکه اقتصادی نظام فعالیتی-عملکردی فضاهای عمومی قرارگاه های رفتاری شهر زنجان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹
فضاهای عمومی نقشی حیاتی در انرژی بخشیدن به زندگی مدنی در جامعه مصرفی معاصر ایفا می کنند فضاها در محیط شهری در حل مشکلات و رفع انزوای اجتماعی، اقتصادی و... ناشی از فرآیندهای شهرنشینی نقش اساسی دارند تصور فضا بدون محتوا و روابط اجتماعی و در مقابل درک و تصور جامعه بدون اجزاء و مناسباتِ فضایی مشکل است. حوزه عمومی فراهم کننده شکل گیری و تحقق جامعه مدنی بوده و فضای شهری تجلی کالبدی حوزه عمومی است. پژوهش حاضر به دنبال تحلیل تاثیر شبکه اقتصادی در قالب نظام فعالیتی- عملکردی بر شکل گیری قرارگاه-های رفتاری در محدوده پیاده راه سبزه میدان شهر زنجان به عنوان فضای عمومی است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی مبتنی بر پیمایش میدانی است. جامعه آماری تحقیق حاضر شهروندان رهگذر و کسبه ای است که به اهداف مختلف حضور داشته اند. برحسب فرمول کوکران و با روش نمونه گیری تصادفی ساده، 340 نفر به عنوان نمونه مورد پرسش گری قرار گرفته اند. به منظور تعیین الگوهای رفتاری افراد، چهار نوع الگوی مشاهده شده برروی عابران پیاده اتخاذ شد و رصدها دریک زمان مشخص ساعات صبح وعصر درمیان مردان و زنان درنظر گرفته شد. شاخص-های نظام شبکه اقتصادی در قالب نظام فعالیتی-عملکردی در چهار لایه متفاوت براساس تکنیک تصمیم گیری ویکور رتبه بندی شده اند. یافته ها نشان داد که هر چهار لایه دارای بررسی شده نظام فعالیتی عملکردی متفاوت از یکدیگر می باشند. منطق اجتماعی فضا نشان داد قطعه چهار، پیاده راه سبزه میدان از نظر نظام فعالیتی-عملکردی قرارگاه رفتاری مستعدتر از سایر قطعات محدوده بوده و در فضای تولیدشده و مسبوق به تاریخ، پیش از آنکه اجتماعی شونده باشد، به واسطه ی شبکه های حضوریِ مختلف اقتصادی، اجتماعی کننده است. همچنین عامل زمان شاید به تنهایی بتواند قرارگاه های رفتاری جزیره ای را تولید نماید مانند دستفروشی مقابل مسجد جامع در زمان اقامه نمازها، ولی رخ داد رفتارهای اجباری نمی تواند عامل شکل دهنده قرارگاه رفتاری باشد و با ایجاد ارتباط دو سویه با سایر قابلیت ها و جذب فعالیت های اختیاری تاثیرگذار بوده و عامل مداخله گر جهت تولید قرارگاه های رفتاری می باشد.
۶.

ارزیابی اثرات اقدامات عمرانی در تثبیت جمعیت روستایی، مطالعه موردی: دهستان اک، شهرستان تاکستان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سکونتگاه های روستایی توزیع جمعیت عمران روستایی توسعه پایدار دهستان اک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸
سکونتگاه های روستایی در سال های اخیر با هدف دستیابی به شرایط مساعد زندگی و ایجاد برابری، عدالت، کاهش فقر و نابرابری، ، بویژه نابرابری بین شهر ها و روستاها، در معرض طرح ها و پروژه های بزرگ عمرانی با حجم سرمایه گذاری بالا قرار گرفته اند تا زمینه تثبیت جمعیت را در روستاها فراهم کنند. این مقاله به بررسی و ارزیابی اثرات اقدامات عمرانی انجام شده در تثبیت جمعیت روستایی دهستان اک پرداخته است. در همین راستا سؤال اساسی تحقیق این است که چه رابطه ای بین اقدامات عمرانی انجام شده و تثبیت جمعیت روستایی در محدوده مورد مطالعه وجود دارد. روش تحقیق از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی و از نظر نوع کاربردی است. روش گردآوری اطلاعات به دو شیوه کتابخانه ای و میدانی است. جامعه آماری شامل 9 روستای دهستان اک می باشد. تجزیه و تحلیل اطلاعات به روش کمی با استفاده از داده های پیمایش میدانی و داده-های سرشماری (1395-1355) انجام شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی شامل میانگین، میانه و انحراف معیار استفاده شد. سپس با استفاده از مدل آنتروپی، تعادل جمعیت و توزیع سکونت اندازه گیری شد و برای آزمون فرضیه از مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شد. یافته های حاصل از مدل آنتروپی نشان می دهد که در سنجش میزان پراکندگی و روند تغییر اندازه سکونتگاه ها میزان آنتروپی از مقدار 6/139 درسال 1355 به میزان 7/119 در سال 1395 کاهش یافته است. همچنین میزان آنتروپی پراکنش و توزیع فضایی جمعیت روستایی از مقدار 9/159 درسال 1355 به مقدار 2/148 در سال 1395 رسیده است. هر چه میزان آنتروپی کمتر باشد نشان دهنده توزیع متعادل است بنا براین بر اساس نتایج مدل، توزیع نظام سکونتگاهی و جمعیت در سطح دهستان متعادل تر شده است. همچنین نتایج حاصل از مدلسازی معادلات ساختاری نشان می دهد که اثرات اقدامات عمرانی انجام شده در ابعاد مختلف با کاهش مهاجرت رابطه معناداری داشته و بیشترین ضریب همبستگی بین دو بعد اجتماعی و اقتصادی با ضریب 06/1 درصد می باشد.