فرهاد قاسمی

چکیده شکل گیری و تکامل سیستم های بین المللی و منطقه ای، از پرسمان های مورد کشمکش در ادبیات روابط بین الملل است. در این پهنه، نظریه های گوناگونی به این پرسمان پرداخته اند؛ ولی بی توجهی به مدل تکامل در وضعیت پیچیدگی و آشوبی و انگاشتی خطی از شکل گیری شبکه های منطقه ای، آنها را از تبیین واقعیت های نوین دور کرده است. نظریه پیچیدگی و آشوب، چرخشی نوین را در پرسمان شکل گیری و تکامل شبکه های منطقه ای سبب شده است. به همین علت پرسش بنیادی مقاله بر محوریت این پرسمان شکل می گیرد که مدل نظری شکل گیری و تکامل شبکه های منطقه ای بر پایه قواعد پیچیدگی، از چه عناصری شکل گرفته است. نویسنده بر این باور است که نیروهای بنیادین و فشارها، واحدها را وارد سیستم هایی با ویژگی چندپیکری کرده و پس از آن دینامیک تکامل و ویژگی های نوظهور سیستم در حال تکامل ره آورد نوآوری های ارتباطی است؛ پرسمانی که سبب شکل گیری سازه ها و الگوهای نظم نوظهور منطقه ای می شود. سیستم چندپیکری، فشارهای داخلی و سیستمی، خوشه ای شدن نظم، ترکیب خوشه ها در قالب سیستم چندپیکری، هم افزایی و سیکلی بودن فرایند حیات سیستم و سیالیت در شکل بندی، از قواعد بنیادی تکامل و شکل گیری سازه ها و الگوهای نظم منطقه ای نوظهورند. این مقاله مدل نظری را برای ملاحظه تکامل در حوزه نظم های منطقه ای بر پایه نظریه پیچیدگی پیشنهاد می کند.

جمهوری اسلامی ایران و چگونگی مقابله با نفوذ منطقه ای آن همواره یکی از مهم ترین دغدغه های عربستان سعودی به ویژه در یک دهه گذشته بوده است. از نظر نگارندگان این مقاله، سعودی ها در این راستا تلاش کرده اند با تکیه بر گسترش شبکه ارتباطی خویش در حوزه های مختلف، نوعی بازدارندگی شبکه ای در مقابل ایران ایجاد کنند تا از این طریق جمهوری اسلامی را وادار به تغییر سیاست های منطقه ای خود کنند. بر این اساس، سؤال اصلی مقاله این است که عربستان سعودی چگونه از بازدارندگی شبکه ای برای مقابله با ایران و مهار آن استفاده می کند؟

تکامل سیستم های بین الملل  خطی- سنتی  و شکل گیری سیستم های پیچیده و آشوبی، الگوی گذار قدرت سنتی را تغییر داده است و این تغییر در گذار سیستمی  نیاز به دستگاه تحلیلی نوینی در قالب نظریه پیچیدگی و آشوب دارد که ادبیات موجود در روابط بین الملل به آن نپرداخته اند. از سوی دیگر ایران نیز از جمله کشورهای است که به دلیل کانونیت در نظم های منطقه ای و پویش های درونی، تحت تأثیر مستقیم الگوهای گذار قرار دارد. به همین سبب این پژوهش بر محوریت این پرسش اساسی شکل گرفته است که گذار در سیستم بین المللی پیچیده و آشوبی و ایران به عنوان یک مورد چگونه تبیین می شود ؟ در پاسخ به پرسش پژوهش، نویسنده بر این باور است که گذار، پیوند مستقیمی با ویژگی های پیچیدگی، از جمله شاخه ای شدن نظم دارد و دراین راستا گذار شاخه ای را ویژگی اصلی گذار در چنین سیستم هایی می داند و مدل گذار شاخه ای را به عنوان مفهوم تحلیلی نوین، به ادبیات روابط بین الملل پیشنهاد می دهد. روش این پژوهش با بهره گیری از رئالیسم انتقادی مبتنی بر استنتاج و ترکیب است و بر این اساس ابتدا قواعد سیستم های پیچیده-آشوبی استخراج و با ترکیب آنها، مدل گذار شاخه ای ارائه می شود.

چرخه قدرت و فشارهای سیستمی ناشی از آن، در درون سیستم بین الملل آنارشیک، نقش یابی را در کانون طراحی راهبرد کلان کشورها قرار می دهد. تحول سیستم بین الملل از ساده به سیستمی پیچیده و آشوبی، چرخه قدرت و راهبردهای نقش یابی در آن را با ویژگی های نوینی از جمله تعریف در گستره شبکه ای و بر مبنای قدرت هوشمند شبکه ای همراه ساخته است. مقاله حاضر با توجه به ناکارامدی ادبیات موجود در روابط بین الملل در تبیین چرخه قدرت و راهبردهای نقش یابی در سیستم های یادشده، سعی در ارائه مدل نظری نوین دارد. در این زمینه، شبکه به عنوان سازه سیستم بین الملل و چارچوب اساسی نقش یابی، پویایی و تنوع چرخه قدرت در سیستم شبکه ای و کارکرد شبکه در لبه آشوب؛ پویایی نقش یابی؛ و فشارهای سیستمی – شبکه ای و نقش یابی از طریق شبکه سازی؛ در کانون تحلیلی مقاله حاضر قرار دارد. از سوی دیگ،ر ایران به عنوان قدرت منطقه ای در حال رشد، با موضوع نقش یابی در وضعیت فشارهای سیستمی روبه روست که در ادبیات موجود، به آن توجه جدی نشده است. مقاله حاضر با بهره گیری از مدل نوین نظری که تدارک دیده است، چرخه قدرت و راهبردهای نقش یابی ایران را بررسی می کند. شبکه سازی، دیپلماسی شبکه ای و بازدارندگی شبکه ای، سه مدل نوآورانه مقاله در مورد نقش یابی ایران در وضعیت سیستم بین المللی پیچیده و چرخه قدرت در آن است.

پیش از جنگ سرد؛ ساختار امپریالیستی جوامع غربی تلاش گسترده ای برای تسلط سرزمینی داشت که با وقوع جنگ های جهانی اول و دوم و سپس ورود به فضای دوقطبی دستخوش تغییر شد. در خلال جنگ سرد تقسیم بندی های ژئوپلیتیکی میان دو ابرقدرت زمینه را برای شکل گیری نظریه های سد نفوذ، بازدارندگی و دومینوهای جهانی آماده ساخت. در ادامه، فروپاشی شوروی نقطه عطفی بود که تداوم تغییر در ساختار ژئوپلیتیکی را نشان می داد. در فضای جدید، غرب آسیا به عنوان کمربند انتقالی ژئواستراتژیک شرقی به غربی اهمیت دوچندان یافت. گذشته از این؛ تغییر دسته بندی بازیگران نیز، دو کشور قدرتمند منطقه ای ایران و عربستان سعودی را رودرروی یکدیگر قرار داد که درنتیجه، سیاست خارجی این دو به سمت بازدارندگی سوق داده شد. در این میان با ورود ایالات متحده و اعمال بازدارندگی یک جانبه گسترده به حمایت از عربستان، توازن در قدرت و نفوذ منطقه ای در حال تغییر است؛ بنابراین، سؤال محوری پژوهش این است که تحول در ساختار ژئوپلیتیک جهانی چگونه مسئله بازدارندگی آمریکا در غرب آسیا و حمایت از عربستان سعودی را به دنبال داشته است؟ یافته های تحقیق مؤید این است که ایالات متحده با بهره گیری از نظریه بازدارندگی یک جانبه گسترده برای جلوگیری از توسعه نفوذ منطقه ای ایران بازدارندگی نیابتی را علیه جمهوری اسلامی ایران بکار گرفته است. درنتیجه، ضمن افزایش فشار ساختاری بر ایران به تقویت متحد منطقه ای خود عربستان سعودی و پوشش نارسایی های ژئوپلیتیک این کشور و تسلیح نظامی فراگیر و نیز مهم تر از همه، همکاری راهبردی با این کشور روی آورده است. هدف از این پژوهش نشان دادن مسئله بازدارندگی نیابتی آمریکا در غرب آسیا در قالب حمایت از عربستان سعودی است.

با پیچیدگی سیستم بین الملل و آشوبی شدن آن، سیاست خارجی کشورها نیز به عنوان واحدهای چنین سیستمی از منطق خطی و ساده گذشته پیروی نمی کنند؛ بنابراین در حوزه سیاست خارجی نیاز به دستگاه تحلیلی نوینی است که بر مبنای ویژگی های چنین سیستمی پایه گذاری شده باشد. سیستم غرب آسیا شدیداً تحت تأثیر وضعیت پیچیدگی در سیستم بین الملل قرار گرفته است. این پژوهش با مفروض انگاشتن چنین واقعیتی سعی در پاسخ به این پرسش دارد که راهبرد سیاست خارجی ایران در سیستم منطقه ای غرب آسیا به عنوان بخشی از سیستم بین الملل پیچیده و آشوبی چگونه تبیین می شود؟ تنوع تهدیدات، تنوع بازیگران، تداخل دینامیک ها، الگوهای رفتاری غیرخطی و خوشه ای شدن شدید شبکه یاد شده از جمله ویژگی هایی است که ایران در این شبکه با آن روبروست و بر همین اساس تنوع راهبردی در شبکه سازی در غرب آسیا و سیستم راهبردهای مبتنی بر بازدارندگی شبکه ای و مثلثی محور سیاست خارجی ایران در غرب آسیا را شکل می دهد.

امروزه، نظریه کنترل یک روش شناسی غنی و مجموعه ای از ابزارها و اصول، برای تجزیه و تحلیل نظم های منطقه ای و کنش گران و راهبردهای آن فراهم می کند. امروزه، گروه های ضدسیستمی یک مفهوم کلیدی در مدیریت مدرن نظم های منطقه ای و پیوستگی بین سیستم کنترل و کنش گران جدید است. با وجود تغییرات چشم گیر در روابط بین الملل در دهه های اخیر، مطالعه نظم های منطقه ای و کنترل آنها از جایگاه محوری در نظریه های روابط بین الملل برخوردار نیست. گروه های ضدسیستمی، به عنوان یکی از متغیرهای کنترل در نظم های منطقه ای، به ویژه در نظم منطقه ای آسیای غربی، به عنوان یک منطقه دارای اهمیت استراتژیک، برجسته شده است. ازاین رو، موضوع محوری پژوهش حاضر پاسخ به این سؤال است که نقش و کارکرد گروه های ضدسیستمی در نظم منطقه ای آسیای غربی چیست؟ در پاسخ باید گفت که گروه های ضدسیستمی به عملکرد سیستم های کنترل، شامل موازنه قدرت، بازدارندگی و وادارندگی، در شرایط عدم تقارن قدرت و پیچیدگی نظم منطقه ای کمک خواهد کرد. ازاین رو هدف پژوهش حاضر این است تا به تبیین مسئله گروه های ضدسیستمی تهاجمی و مقاومتی، به عنوان سازوکاری در جهت موازنه بخشی و ایجاد بازدارندگی و وادارندگی، در منطقه آسیای غربی بپردازد. این مطالعه دربرگیرنده بررسی کارکردهای این کنش گران جدید، در جهت تبیین مدیریت نظم منطقه ای جدید است.

قدرت و بازتولید آن، پرسمانی دیرینه در ادبیات روابط بین الملل است. ژئوپلیتیک، دستیابی، مهار یا بهره مندی از سرزمین را به عنوان راه برجسته قدرت یابی مطرح می کند. ژئوپلیتیک مراحل گوناگون تکامل را طی کرده است؛ هستی جهان های کوچک ناهمسان از یکدیگر تا سازه های سلسله مراتبی و به تازگی سازه های شبکه ای، مراحل چنین دگردیسی ای را نشان می دهد. سازه های ژئوپلیتیک، بر گشتگاه قدرت های بزرگ و فراهم کردن زمینه قدرت خواهی آنها شکل گرفته اند. دگرگونی سیستم بین الملل، بر ژئوپلیتیک و سازه های آن تأثیر گذاشته و در چهره شبکه های آشیانه ای نمایان شده که پویش قدرت و سازوکارهای علی قدرت در آنها، ناهمسان از گذشته است. ادبیات حوزه روابط بین الملل، هرچند تلاش نموده اند برای تبیین واقعیت های نوپدید ژئوپلیتیک دیدگاه های نوینی را مطرح کنند، در تبیین سازوکار تولید قدرت در وضعیت پیچیدگی ناتوان بوده اند. به همین سبب این پرسش بنیادین مطرح می شود که «با نگاه به وضعیت پیچیدگی سیستم بین الملل، سازوکارهای تولید قدرت، از راه ژئوپلیتیک چگونه است؟». ژئوپلیتیک به پدیده سیستمی تبدیل شده و از حالت جفت پایگی مبتنی بر روابط میان قدرت های بزرگ خارج شده است و قواعد نظریه «پیچیدگی _ آشوب» بر تولید قدرت در شبکه ژئوپلیتیک حاکم است. این موضوع که قدرت چگونه خود را در وضعیت پیچیدگی بازتولید می کند، می تواند به دیدگاه نوآورانه ای درباره سازوکارهای قدرت و بازتولید آن در وضعیت ژئوپلیتیک شبکه ای منجر شود. این موضوع محور و دغدغه اصلی پژوهش حاضر است. پیچیدگی و شبکه به عنوان دیدگاه نظری نوین، پایه و اساس یک انقلاب علمی را در زمینه ژئوپلیتیک و قدرت فراهم می کند. نوشتار حاضر، الگوی نظری نوینی را در چهارچوب مفهومی ژئوپلیتیک شبکه ای و سازوکارهای علی تولید قدرت در شبکه یادشده را بر پایه قواعد پیچیدگی ارائه می کند.

پویش قدرت در جنگ داخلی سوریه از طریق موازنه سازی هوشمند بین سه خرده شبکه مقاومت، ترکیه و کردها شاخص سازی عینی شده است. هر یک از واحدهای دولتی در خوشه شامات و خلیج فارس با استفاده از طراحی های راهبردی خود به دنبال دستکاری در پویش قدرت و به تبع آن تأثیرگذاری بر نظم امنیتی آینده در خوشه شامات بوده اند. پرسش اصلی پژوهش پیش رو این بوده که «پویش قدرت در نظم امنیتی منطقه غرب آسیا در قالب جنگ داخلی سوریه چگونه بر راهبرد امنیتی رژیم صهیونیستی به عنوان دولت پیرو در این جنگ تأثیر داشته است؟» در پاسخ به پرسش مطرح، این فرضیه مورد آزمون قرار گرفته که به دلیل سلسله مراتبی بودن شبکه نظم جهانی، پویش قدرت در نظم امنیتی منطقه غرب آسیا و جنگ داخلی سوریه از طریق اثرگذاری بر راهبرد امنیتی دولت حامی بر راهبرد امنیتی دولت پیرو مؤثر بوده است. بر این اساس رژیم صهیونیستی با توجه به اثرگذاری پویایی قدرت در جنگ داخلی سوریه بر راهبرد امنیتی آمریکا، راهبرد امنیتی خود را به تبعیت از راهبرد امنیتی آمریکا در این جنگ طراحی کرده است. روش پژوهش در این مقاله روش مدل سازی قیاسی است.

 از پایان جنگ سرد، جدال شدیدی در حوزه دانشگاهی و جهان سیاست، بر سر مفهوم های سنتی و نظریه های روابط بین الملل و سیاست خارجی رخ داده است. در این زمینه می توان سه مرحله مشخص از ظهور و ورود پیچیدگی را به درون حوزه روابط بین الملل تشخیص داد: مرحله نخست، پیچیدگی و سیاست بین الملل در تبیین تغییر است؛ مرحله دوم، درباره سیاست خارجی و پیچیدگی و مرحله سوم، مربوط به کاربرد پیچیدگی در فرایندهای سیاستگذاری است. پیچیده شدن سیستم بین الملل، ضمن ناکارآمد سازی مفهوم های سنتی، سیاست خارجی را با مفهوم های نوی روبه رو کرده است و در این میان، منطق سیستمی سیاست خارجی سبب ضرورت یافتن توجه به مفهوم های سیستم های سایبری شده است. با توجه به ناکارآمدی پژوهش های موجود در این حوزه، پژوهش پیش رو این پرسش اساسی را مطرح می کند که «سیاست خارجی در وضعیت پیچیدگی و سیستم های آشوبی، دارای چه نوع منطق سیستمی است و دستور کار سیاست خارجی از منظر سیستم های دینامیک سایبری، چگونه و براساس چه متغیرهایی ترسیم می شود؟». فرضیه این پژوهش، این است که سیستم بین الملل در مرحله پیچیدگی و آشوبی خود از ویژگی انطباقی برخوردار است؛ به همین دلیل منطبق سازی، متعادل سازی، طراحی منطقه ثبات و طراحی سیستم مطرح است و باید دستور کار سیاست خارجی براساس این واقعیت ها ترسیم شود.

همگام با تحول در سیستم بین الملل، سیستم بازدارندگی نیز تکامل یافته و شکل های نوینی تجربه کرده است. رویارویی با چالش های غیرقابل پیش بینی آینده همراه با تهدیدات نامتقارن در یک سازوکار غیرخطی، طراحی دستگاه تحلیلی جدیدی از بازدارندگی و بازسازی مفهومی و نظری آن را ضروری نموده و هدف این پژوهش را شکل می دهد. پرسش این است که چگونه می توان در این الگو از سیستم بین الملل، بازدارندگی را از نظر مفهومی و نظری بازسازی کرد؟ این نوشتار با بهره گیری از روش استنتاج قیاسی و تمرکز بر نظریه های پیچیدگی و آشوب بویژه اصول بنیادین آن مانند شبکه ای و غیرخطی بودن سیستم، وابستگی حساس و شکست آبشاری به بازسازی مفهومی و نظری آن اقدام می کند. این پژوهش ضمن تمرکز بر دینامیک قدرت و سازوکارهای تبدیل آن به تهدید، از راه منطق و سازوکارهای غیرخطی و اصول مورد تاکید نظریه پیچیدگی و آشوب به بازسازی مفهومی و نظری بازدارندگی اقدام کرده و بازدارندگی شبکه ای غیرخطی را بعنوان مفهومی نوآورانه و نوین به حوزه مطالعات راهبردی ارائه می نماید. این الگو سرآغازی برای موج ششم بازدارندگی در روابط بین الملل می باشد. از سوی دیگر می تواند الگوی نوینی برای طراحی بازدارندگی ایران ارائه کند.

بحران ها به دلیل اهمیت و دائمی بودنشان در سیستم بین الملل، همیشه در کانون نظریه پردازی علم روابط بین الملل و سیاست گذاری کشورها قرار داشته اند. تحول سیستم بین الملل، تحول در دستگاه تحلیلی _ نظری بحران ها را در پی داشته و به همین منظور تکامل سیستم بین الملل و تبدیل آن به سیستم پیچیده _ آشوبی دستگاه تحلیلی یادشده را با بنیادها و قواعد نوینی روبه رو نموده که نوپدیدگی از برجسته ترین پیامدهای آنها می باشد. بر همین اساس با توجه به ناکارآمدی ادبیات موجود در توجه به این موضوع، این پرسش اساسی مطرح می شود که «سازوکار علّی شکل گیری بحران ها در سیستم بین الملل پیچیده و آشوبی چگونه عمل می کند؟». پژوهش حاضر با محوریت بخشیدن به نظریه «پیچیدگی و آشوب» و با تأکید بر منطق غیرخطی حاکم بر سیستم بین الملل نوین، دستگاه تحلیلی بحران را بر پایه دینامیک قدرت غیرخطی، نوپدیدگی شناختی، علّی و قوانین بازسازماندهی نظری بررسی کرده و دو مدل «هیترارشی» و «پانارشی» را به عنوان مدل های اصلی در شکل دادن به نوپدیدگی در روابط بین الملل مطرح کرده است. بحران ها، برآمده از گرایش سیستم های بین المللی پیچیده و آشوبی و دینامیک قدرت آن به زایش نوپدیدگی و کارکرد در دو منطقه مجزای پیچیدگی و انطباقی است که حاکمیت سازوکارهای غیرخطی در این مناطق سبب ساز بحران خواهند بود.

دیپلماسی دفاع، دارای پیشینه تاریخی طولانی و همزاد با قدرت نظامی است که وظیفه کاربست آن را در قالب دیپلماسی در زمان جنگ و صلح به عهده داشته است. به دلیل پیچیدگی و آشوبی شدن سیستم بین الملل، در قالب الگوی غیرخطی، قدرت، به عنوان پیشران اصلی دیپلماسی دفاع، به الگوی شبکه ای تغییر یافته است که پیچیدگی ساختاری، فرایندی، سازه ای، و قاعده ای را به عنوان ویژگی های تعریف کننده آن مطرح کرده است. با توجه به نوپدیدی سیستم های بین المللی غیرخطی و جدال های نظری در این حوزه، ادبیات روابط بین الملل در تبیین دستگاه تحلیلی دیپلماسی دفاع دچار عقب ماندگی جدی هستند و برهمین اساس، این پرسش اساسی به عنوان دغدغه اصلی پژوهش حاضر مطرح است که «برپایه اصول و مبانی نظریه سیستم های پیچیده و آشوبی، دستگاه تحلیلی دیپلماسی دفاع، چگونه قابل بازسازی مفهومی است». در پاسخ به این پرسش و با بهره گیری از روش آبدکشن که بر واقعیت های نوپدید و شیوه یافتن بهترین تبیین برای آن ها تأکید دارد، مقاله حاضر، دیپلماسی دفاع شبکه ای چندلایه را به عنوان مفهومی نوآورانه به ادبیات روابط بین الملل ارائه می دهد. ویژگی اصلی این مفهوم، دلالت آن بر دیپلماسی دفاع به عنوان یک سیستم با هسته مرکزی سخت بر محوریت سیستم های کنترل واحد پایه ای است که سیستم های کنترل دیگر، به عنوان سیستم های حمایتی بر روی آن بنیان نهاده شده و در قالب سیستم یکپارچه با پیوندهای کارکردی میان لایه کنترلی، به صورت هیبریدی عمل می کند. 

سیستم بین الملل در فاز گذار از سیستم ساده و خطی به پیچیده و آشوبی، در چارچوب سیستم های چندپیکری است که این موضوع چالش های نوینی را برای تبیین نظم در آن ایجاد کرده است. ادبیات روابط بین الملل، نظم را از دیدگاه ساده و کلاسیک مورد مطالعه قرار داده اند و تصوری خطی از آن داشته اند، این در حالی است که این سیستم از گونه پیچیده و آشوبی است. الگوی نوینی از نظم در حال پدیدار شدن است که نظریه های موجود روابط بین الملل از تبیین آن ناتوان هستند. بر این اساس پرسمان اصلی پژوهش حاضر بر محوریت الگوی نظری تبیین کننده نظم پیچیده و آشوبی سیستم بین الملل پیچیده شکل می گیرد. هدف اصلی مفهوم سازی چنین نظمی است که نویسنده با بهره گیری از بنیان های هستی شناسانه و شناخت شناسانه نظریه پیچیدگی و گزاره های نظری آن و بهره گیری از رهیافت روشی ابداکتیو، الگوی نظم شاخه ای – پراکنشی را به عنوان الگوی نظری نوآورانه به جامعه علمی روابط بین الملل ارائه می کند.

اصولاً جهانی شدن به عنوان یک فرایند اجتماعی، محدودیت های خاصی را بر تحلیل واقعیت های اجتماعی تحمیل می کند. افزایش پیچیدگی سیستم های اجتماعی کاهش فهم پدیده ها را به دنبال دارد. همزمان ابزار مفهومی روابط بین الملل نیز هم در سطح تحلیل و هم در حوزه عمل ناقص و ناکافی است، که تایید کننده ناکارایی چارچوب مفهومی، برای عمل در پیچیدگی فزاینده واقعیت های اجتماعی می باشد. از این رو مقاله حاضر با مفروض قرار دادن پیچیدگی در جهان واقعی این پرسش را مورد بررسی قرار داده است که کدام تئوری قدرت تبیین تحولات حادث از پیچیدگی شدن سیستم بین الملل را دارد؟ ماحصل پژوهش حاضر اشاره به این دارد که غیرخطی بودن، ذاتی پدیده های سیاسی است و مفروضات خطی کمک زیادی به فهم و تحلیل پدیده های غیرخطی جهان واقعی نمی کنند. بنابراین با توجه به پیچیدگی حاکم بر سیاست بین الملل و پدیده های جهان واقعی به نظر می رسد تئوری سیستم های انطباقی پیچیده قدرت تبیین تحولات حادث از پیچیدگی شدن سیستم بین الملل را دارا باشد.

واقعیت های جدید، پیچیدگی و شبکه ای شدن نظم بین الملل و منطقه ای به تغییر واپایش نظم در شبکه منطقه ای جمهوری اسلامی ایران در غرب آسیا منجر شده است. یافتن پاسخ های سه پرسش  زیر از اهداف بنیادین پژوهش است: 1. با توجه به پیچیدگی نظم در شبکه های منطقه ای، واپایش آن پیرو چه قواعدی است؟           2. کنشگران برجسته منطقه ای برای چنین واپایشی از چه گونه سیستم هایی بهره می برند؟ 3. چگونگی تأثیر این واپایش بر ایران چیست؟ در فرضیه پژوهشی استدلال می شود که شبکه ای شدن واپایش نظم در وضعیت پیچیدگی پساجنگ سرد، الگوی واپایش در غرب آسیا را به الگوی شبکه ای تغییر داده، به گونه ای که اصول شبکه ای (دربرگیرنده قدرت در قالب ارتباطات، غیرخطی شدن، نبود تقارن وسازواری) بر آن چیره شده است. با تأکید بر مفهوم نوپدیدگی و بهره گیری از نظریه پیچیدگی-آشوب، چارچوب نظری الگوی واپایش نظم در شبکه غرب آسیا ارائه می شود. همچنین با رویکردی تبیینی و با بررسی نظام مند و ارزیابی استدلال ها و یافته های پژوهش های علمی پیشین در این زمینه، داده های کیفی مربوط به الگوهای واپایش در این منطقه تحلیل می شود. دستاوردهای پژوهش عبارت اند از: الف) تحولات نوپدید نظم در سطوح بین المللی و منطقه ای به تحول در الگوی واپایش نظم، اصول واپایش، اهداف واپایش، کنش ها و وضعیت ها ی محیطی واپایش انجامیده است؛    ب) الگوی واپایش شبکه ای نامتمرکز با شرایط کنونی در غرب آسیا تناسب دارد و این الگو، نبود تمرکز را به عنوان بن مایه الگوی واپایش نظم نوین در غرب آسیا مطرح می کند؛ ج) قواعد الگوی واپایش شبکه ای نامتمرکز دربرگیرنده تمرکززدایی در سیستم از راه گوناگونی در قوانین، دسترسی نداشتن کامل به اطلاعات، راه حل های گوناگون، افزایش انعطاف پذیری و نوآوری است؛ د) این امر به شکل گیری کنش های مستقل تر و ایجاد واپایش کننده های بومی منجر می شود که به شکل خودسامان سیستم را اداره می کنند؛ ه) واپایش نظم در شبکه بر ایران تأثیر داشته است.

سیستم های پیچیده و آشوب، در وضعیت وابستگی حساس، از خود رفتارهای غیر خطی و غافلگیرانه نشان می دهند. گرچه دانشمندان، این انگاره ها را سال هاست که موردبررسی قرار داده اند ولی در گستره روابط بین الملل و به ویژه جنگ و بازدارندگی مورد واکاوی جدی فرار نگرفته اند. اندیشه بنیادین در این نوشتار، این است که توزیع نابرابر وابستگی حساس در میان دولت ها و در سیستم بین الملل پیچیده و آشوب، به عنوان یک شبکه، نیروی پیش برنده و متغیر کلیدی در تبیین جنگ هست. نویسنده بر این باور است که وابستگی حساس و الگوهای توزیع آن در سیستم، معادله ثبات راهبردی غیر خطی را شکل داده و یا آن را ناکارآمد می نماید؛ بنابراین سیستم کنترل جنگ به ویژه بازدارندگی با وضعیت غیرخطی و با تعادل گذاری روبرو می باشد. این سیستم بایستی به روش خودسامان ده عمل نماید. بی ثباتی های غیرخطی با ناکارآمد ساختن بازدارندگی خودسامان ده به جنگ منتهی می شوند. این استدلال، دریافت و فهم از بازدارندگی و جنگ را بر پایه نظریه آشوب و پیچیدگی مفهوم سازی می نماید و پیشنهاد می دهد که پژوهش های آینده با جستار جنگ و بازدارندگی، بایستی باهدف گسترش و تکامل چنین انگاره ها و الگو هایی باشد.

سیستم بین الملل در گذار از فرآیند تحول تاریخی و فازهای آن، پیچیدگی فزآینده و الگوهای متعدد نظم را تجربه کرده است. شبکه های واقعی دارای ساختار پیچیده ای هستندکه نتیجه تعامل میان بازیگران عقلانی است. دانشمندان حوزه تحلیل سیاست خارجی توجه کمی به درک انتخاب های بازیگران در نظم های شبکه ای داشته اند. بنابراین نویسنده مقاله با توجه کردن به این نوع از نظم سیستمی این پرسش را مورد بررسی قرار داده است که نقش شبکه ها در سیاست خارجی واقدامات راهبردی آن چیست؟در این میان به صورت آشکار مهمترین پرسش در مورد نقش شبکه ها در سیاست خارجی، مربوط به نظم سیستمی به عنوان نقطه هدف آن می باشد. نویسنده مقاله براین استدلال است که شبکه، جدال بزرگ آینده در تجزیه و تحلیل سیاست خارجی است. در سیستم پیچیده و هوشمند سیبری، شبکه ها خود را به عنوان سازه اصلی فیزیکی به عنوان چارچوب سیاست خارجی مطرح کرده و از طریق سازوکارو دینامیک های داخلی بر مدل طراحی سیاست خارجی اثرگذار ند.

معمای امنیت و پایداری آن، کشورها را متوجه رژیم های امنیتی کرده است، اما سیستم بین الملل، دارای ویژگی هایی است که این ویژگی ها تأثیری مستقیم بر شکل گیری، کارآمدی یا ناکارآمدی چنین رژیم های امنیتی خواهد داشت. در این میان، چرخه سیستمی قدرت، یکی از مهم ترین ویژگی های سیستم جهانی و منطقه ای است که تأثیری مستقیم بر موضوع یادشده دارد. گفتنی است که انواع چرخه های قدرت، سبب شکل گیری محیط های استراتژیک متفاوتی خواهند شد. این محیط ها، می توانند عامل تسهیل کننده یا مانع چنین رژیم هایی باشند. در این میان، سیستم منطقه ای خاورمیانه نیز از چنین موضوعی مستثنی نیست. به همین علت این پرسش اساسی مطرح می شود که چرخه یادشده در سطح جهانی ومنطقه ای وتلاقی آنها با یکدیگر چه تأثیری بر شکل گیری، کارآمدی یا ناکارآمدی رژیم منطقه ای کنترل تسلیحات وخلع سلاح، به عنوان یکی از گونه های رژیم امنیتی خواهد داشت؟ به همین منظور، این پژوهش، ضمن توجه به چرخه قدرت به بررسی پیامدهای آن در خصوص رژیم کنترل تسلیحات و خلع سلاح در منطقه می پردازد و بر این باور است که به دلیل اینکه محیط خاورمیانه، با نوعی بی ثباتی استراتژیک روبه رو است، زمینه های شکل گیری چنین رژیمی مهیا نیست.

سیستم بازدارندگی به دلیل کاربردهای ارزشمندی که در امنیت سازی ایفا می کند، همواره مورد توجه بوده است. یکی از موضوعات مهم در سیستم های بازدارندگی، سازوکار های ایجاد کننده چنین سیستم هایی است. به تناسب تغییر ساختارها در نظام بین الملل و تحول در الگوهای نظم، بازدارندگی نیز تغییر یافته است. از جمله این تغییرات، تاثیر گروه های غیر دولتی بر بازدارندگی در بستر شبکه است که در تئوری های بازدارندگی مورد توجه قرار نگرفته است. بنا براین دغدغه و پرسش اساسی این پژوهش این است که کنشگران غیر دولتی چگونه بر ایجاد و الگوی سیستم بازدارندگی اثر می گذارند. در چارچوب الگوی نظم نامتقارن، شبکه های غیر دولتی از طریق تبدیل قدرت به تهدید و با بهره گیری از ساختار نظم هیترارشیک، بر بازدارندگی تاثیر گذاشته، منجر به شکل گیری پانارکی بازدارندگی در نظام بین الملل می شوند. این نوشته، از طریق اصلاح تئوری نسل پنجم بازدارندگی و انطباق آن با مبانی نظریه پیچیدگی – آشوب و نظم شبکه ای، زمینه های نظری تبیین بازدارندگی شبکه ای غیر دولتی را فراهم سازد. در این راستا، مفاهیم بازدارندگی شبکه ای -مقاومتی و پانارکی بازدارندگی مفاهیم جدید مطرح شده در مقاله هستند که می تواند سرآغازی برای دستورکارهای پژهشی در حوزه بازدارندگی و امنیت باشند. در خاتمه، استفاده ایران و پاکستان از بازدارندگی شبکه ای غیر دولتی نیز به منظور عینیت بخشیدن به مباحث مطرح شده مورد بررسی قرار گرفته است. در این مسیر از روش ابداکتیو که مبتنی بر تعامل مستمر نظریه و تجربه است استفاده شده است