محمود اصفهانیان

اسلام دینی است که تبلیغ و دعوت در آن فعلی مهم و اساسی است و آن را بر هر مسلمانی واجب شمرده است. تبلیغ دین در هر دوره متأثر از شرایط، ابزارها و امکانات موجود، اشکال مختلفی به خود گرفته است. امروزه تبلیغ دین ازطرفی تبدیل به یک خردهنهاد اجتماعی شده که ضرورت تبلیغ دین به صورت سازمان یافته و تشکیلاتی را دوچندان می کند و از طرف دیگر، تحول پذیری و وابستگی امور به تغییرات در دوران اخیر به شدت افزایش یافته است؛ ازاین رو این مسئله که چگونه دین به شکل صحیح و اصولی و مطابق با مقتضیات زمان و ویژگی های جوامع امروزی در اندیشه و رفتار به افراد عرضه شود، از مهم ترین چالش ها و مسائل دین در جامعه دینی امروز است.دانش بازاریابی به عنوان یکی از علوم پویا، مدرن، تکنیکال، کارآمد و منفعت ساز، تاکنون درمورد گستره وسیعی از کالا ها و خدمات به کار رفته است؛ امّا در چند دهه اخیر دامنه این گرایش تاآنجا پیش رفته که متخصصان و سیاست گذاران، از آن در مورد مفاهیم و ایجاد تغییرات اجتماعی و عقاید نیز استفاده کرده اند. یکی از این عرصه ها، تبلیغ دین است که ازجمله دانشمندان مسیحی با محوریت کلیسا، تلاش کرده اند برای رشد و توسعه جامعه مخاطبان خود، از ابزار بازاریابی استفاده کنند. باوجوداین، چنین امری ازمنظرهای مختلفی موردانتقاد قرار گرفته که این پژوهش برخی از آنها را ارائه کرده است.

این پژوهش با هدف بررسی تطبیقی خودگرایی و دیگرگرایی روان شناختی و تبیین دیگرگرایی خداسو انجام گرفته است. طبق خودگرایی روان شناختی، انسان ها کاری را جز برای تأمین منافع خود انجام نمی دهند و حتی هنگام کمک به دیگران و فداکاری نیز در ورای این انگیزه دیگرگرا، منافع شخصی نهفته است. روش این تحقیق، توصیف و تحلیل منابع خودگرایی و دیگرگرایی روان شناختی است. همچنین، منابع اسلامی با روش تفسیری و فهم احادیث بررسی شد. بر اساس یافته های تحقیق، شش دسته از دلایل خودگرایان برای نفی دیگرگرایی قانع کننده نیستند که عبارت اند از: ۱. تفسیر مجدد انگیزه ها؛ ۲. مالکیت شخصی؛ ۳. استدلال لذت گرایانه؛ ۴. خودفریبی؛ ۵. انگیزش تربیت اخلاقی؛ ۶. خودکاوی. به علاوه، دلایل دیگرگرایان و عمدتاً باتسون برای اثبات دیگرگرایی با روش تجربی کفایت نمی کند. بر اساس نظر اندیشمندان اسلامی، مهم ترین راهکار برای رفع این مشکل، پذیرش توأمان خود طبیعت گرا و خود اخلاقی و الهی برای انسان است. از طرفی، از منابع اسلامی، سه نوع انگیزه برای معتقدان به خدا به دست آمد: خودگرا، دیگرگرا و خداسو. سپس با توجه به این تقسیم بندی، انگیزه های انسان و وجوه مختلف آن تبیین و در نهایت، دیگرگرایی خداسو به عنوان تبیین جامع تر برگزیده شد. در نتیجه، بسیاری از دلایل خودگرایی به خود الهی یا اخلاقی انسان مربوط می شود که در واقع، دیگرگرایی است.

این پژوهش با هدف طراحی، ساخت و هنجاریابی پرسش نامه رضایت اززندگی مبتنی بر دیدگاه اسلام انجام شده است. در همین راستا مولفه های اصلی مفهوم رضایت اززندگی به روش تحلیلی توصیفی از منابع اسلامی استخراج شد و براساس داده های به دست آمده و نظر کارشناسان، 62 گویه آماده شد. پس از اجرای مقدماتی بر 30 نفر از افراد نمونه، تعدادی از گویه ها حذف و در نهایت پرسش نامه ای 48 گویه ای با عنوان اختصاری «راز» (رضایت اززندگی)، بر روی نمونه 255 نفری مورد تحلیل عاملی قرار گرفت و سه عامل به دست آمد. این عامل ها با آلفای کل 92/0 به ترتیب عبارتند از: خیریابی رضامندانه (آلفای کرنباخ: 90/0)، عملکرد رضامندانه (آلفای کرنباخ: 84/0) و واقع گرایی رضامندانه (آلفای کرنباخ: 77/0). براساس نتایج بدست آمده، این سه عامل را می توان به عنوان سه ضلع یک مثلث در نظر گرفت که مثلث رضایت اززندگی بر روی قاعده واقع گرایی رضامندانه استوار شده است

پژوهش حاضر با هدف بازشناسی عوامل لذت بری سعادت نگر و بررسی ویژگی های روان سنجی فرم کوتاه پرسش نامه آن، بر اساس منابع اسلامی تدوین و انجام شده است. برای این پژوهش، با روش نمونه برداری تصادفی خوشه ای، 344 نفر از طلاب و دانشجویان انتخاب شدند و به فرم کوتاه پرسش نامه لذت بری سعادت نگر و پرسش نامه بهزیستی روان شناختی پاسخ دادند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که هماهنگی درونی فرم کوتاه پرسش نامه برابر با 89/0 و دارای 5 عامل است و پرسش نامه از روایی سازه قابل قبولی برخوردار است؛ با این تفاوت که روایی سازه آن بالاتر از روایی سازه فرم اولیه است. مجموع عوامل استخراج شده، واریانس بیشتری را تبیین می کنند و عوامل از نظر مفهومی با مؤلفه های مدل نظری هماهنگی بیشتری دارند. بین نمرات لذت بری سعادت نگر با مقیاس بهزیستی روان شناختی همبستگی معنادار مشاهده شد که نشان از روایی همگرای آن دارد.