پژوهشنامه روان شناسی اسلامی

رابطه، نیاز ذاتی انسان ها است که در بستر شکل گیری و تداوم نوع سالم آن، احساس امنیت، خودمختاری، عزت نفس، کارآمدی، تعهد، صمیمیت، جرئت ورزی و محدودیت پذیری در فرد از تولد تا بزرگسالی تأمین می شود. از این رو، تنظیم روابط، نقش مؤثری بر سلامت روانی فردی و جامعه نزدیک و دور دارد. دین اسلام نگاه ویژه ای به تنظیم این روابط در نهادهای مختلف، از جمله اولین و مهم ترین نهاد ارتباطی، یعنی خانواده، در قالب ارتباط والد - نوجوان دارد. هدف پژوهش حاضر تبیین مدل ارتباطی والد - فرزندی بر اساس منابع اسلامی برای سازمان دهی ارتباطات بینِ فردی والدین با فرزندان نوجوان آن ها است. در این پژوهش، از روش تحلیل مفهومی محتوایی استفاده شد. همچنین، از شاخص روایی محتوا (CVI) و نسبت روایی محتوا (CVR) برای تأیید روایی استنباط به عمل آمده مبتنی بر نظر 10 کارشناس خبره استفاده شد. یافته ها نشان داد مدل ارتباط والد - نوجوان، مبتنی بر عقل ورزی ارتباطی است. در مدل عقل ورزی ارتباطی، مؤلفه های ساختی شامل «احسان ورزی» و «پرهیز از اسائه ورزی» و مؤلفه های نگه داری شامل «استبشار» و «شکرورزی» و مؤلفه های بازساختی ارتباط شامل «استغفار» و «صبرورزی - غفران» به صورت مجموعه ای و توأمان به کار گرفته شد. همچنین میزان CVI و CVR به دست آمده بالا بود که بیانگر صحت استنباط چهار موقعیت ارتباطی در حد کاملاً مطلوب از روایت مورد استناد است.

استعدادهای انسان، با وجود همه تفاوت ها و گونه گونی ها در نوع و شدتشان، حکایت از وجود ظرفیتی مثبت در درون انسان دارد و هدف از بعثت انبیا نیز شکوفاسازی این ظرفیت مثبت است. این پژوهش به منظور شناسایی انواع استعداد از دیدگاه اسلام با تکیه بر حدیث جنود عقل و جهل طراحی شد. روش پژوهش، کیفی به شیوه تحلیل مضمون بود. نمونه گیری به صورت هدفمند صورت گرفت و حدیث جنود عقل و جهل که مشتمل بر مجموعه ای از ظرفیت های مثبت انسانی است به منظور بازشناسی انواع استعداد از دیدگاه اسلام انتخاب شد. پس از گردآوری داده ها، فرایند کدگذاری آغاز و داده ها تحلیل شد. یافته های پژوهش نشان داد ۱۵۶ مضمون پایه، 71 مضمون سازمان دهنده و ۵ مضمون فراگیر وجود دارد. ۵ مضمون فراگیر شامل استعداد عقلانی، استعداد انگیزشی-عاطفی، استعداد ارتباطی، استعداد معنوی و استعداد مالی- اقتصادی است که بیانگر انواع استعداد از دیدگاه اسلام است. همچنین، یافته ها نشان داد که در میان این استعدادهای پنج گانه، استعداد عقلانی، بارزترین و اثربخش ترین استعداد به شمار می آید و استعداد ارتباطی دایره مفهومی وسیع تری نسبت به سایر انواع استعداد دارد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی آموزش ارتباط با خود بر هویت مذهبی نوجوانان 12 - ۱۵ سال مدارس اصفهان انجام شده است. روش پژوهش، نیمه آزمایشی به شیوه پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل بود و نمونه گیری به شیوه در دسترس و با انتخاب 40 نفر از دانش آموزان 12تا ۱۵ سال پایه پنجم و ششم مدرسه غیرانتفاعی طاها، ناحیه 2 آموزش و پرورش اصفهان صورت گرفت. بر اساس ملاک های ورود و خروج آزمودنی ها در دو گروه آزمایش (20 نفر) و کنترل (20 نفر) قرار گرفتند. ابتدا دو گروه از طریق پرسش نامه های استاندارد هویت مذهبی بِل بررسی شدند. سپس گروه آزمایش به مدت 16 جلسه 75 دقیقه ای تحت آموزش قرار گرفت و آزمودنی ها در مراحل پیش آزمون و پس آزمون، ارزیابی شدند. داده ها از طریق میانگین، انحراف استاندارد و تحلیل کواریانس بررسی شد. پس از تحلیل داده ها، فرضیه پژوهش، یعنی اثربخشی آموزش ارتباط با خود بر هویت مذهبی نوجوانان، تأیید شد. بر اساس یافته های این پژوهش می توان نتیجه گرفت که آموزش ارتباط با خود به نوجوانان مبتنی بر ارتباطات چهارگانه (خود، خدا، دیگران و طبیعت) بر هویت مذهبی آنان تاثیر دارد و موجب ارتقای سطح هویت مذهبی آنان می شود.

در تاریخچه ایده ها و نظریه ها، مفهوم «قدردانی» عمری طولانی اما در تاریخچه روان شناسی، گذشت ه ای نسبتاً کوتاه دارد. بر اساس منابع اسلامی، قدردانی به عنوان واکنش برتر به خوبی های دیگران و معیار انسانیت و جدایی از مرز حیوانیت معرفی شده است. بر این اساس، هدف این پژوهش تبیین مؤلفه های قدردانی مبتنی بر مفهوم «شکر» اسلامی است که با روش تحلیل محتوای کیفی متون دینی، منابع اسلامی بررسی و مؤلفه های قدردانی، از آن استخراج شد. روایی محتوای داده ها با استفاده از ضریب نسبت روایی محتوا (CVR) و شاخص روایی محتوا (CVI) بررسی و با اعتبار بالا تأیید شد. یافته های پژوهش نشان داد که قدردانی دارای دو مؤلفه درونی و بیرونی است؛ مؤلفه درونی آن شناختی عاطفی و مؤلفه بیرونی آن کلامی و رفتاری است که با استفاده از آن می توان روابط بینِ فردی را تقویت کرد.

افزایش شیوع سرطان در سال های اخیر و تأثیر آن بر ابعاد مختلف جسمی روانی و اجتماعی زندگی بشر سبب شده است سرطان، مشکل اصلی بهداشتی قرن شناخته شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی معنادرمانی بر میزان درد و امید به زندگی در زنان مبتلا به سرطان سینه انجام شده است. این مطالعه نیم ه آزمایشی با طرح پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش حاضر، بیماران زن مبتلا به سرطان سینه در شهر تهران بود. از این میان با روش نمونه گیری در دسترس، 30 نفر انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل (15 نفر گروه آزمایش و 15 نفر گروه کنترل) جایگزین شدند. ابزار استفاده شده پرسش نامه چندبُعدی درد و پرسش نامه امید به زندگی بود. گروه آزمایش 10 جلسه تحت معنادرمانی قرار گرفت و در این مدت گروه کنترل هیچ مداخله ای دریافت نکرد. تجزیه و تحلیل اطلاعات با آزمون کواریانس چندمتغیری انجام شد. یافته ها نشان داد در تمام خرده مقیاس های درد و امید به زندگی، پس از کنترل نمرات پیش آزمون، تفاوت معناداری بین میانگین نمرات پس آزمون گروه آزمایش و کنترل وجود دارد. بر اساس نتایج این مطالعه، معنادرمانی موجب کاهش میزان درد و افزایش امید به زندگی در زنان مبتلا به سرطان سینه شده است.

این پژوهش با هدف بررسی رابطه مرزهای خانواده و طلاق عاطفی با نقش واسطه ای رضایت زناشویی اجرا شده است. روش پژوهش، توصیفی از نوع همبستگی بود. برای این منظور 144 نفر به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. آزمودنی ها به سه پرسش نامه مرزهای خانواده اسلامی، رضایت زناشویی و طلاق عاطفی پاسخ دادند. تحلیل داده ها به روش چهارمرحله ای بارون و کنی با استفاده از رگرسیون خطی انجام شد. یافته های پژوهش نشان داد: الف. میان متغیرهای مرزهای خانواده و طلاق عاطفی رابطه منفی معنادار وجود دارد؛ ب. میان مرزهای خانواده و رضایت زناشویی، رابطه مثبت معنادار وجود دارد؛ ج. میان رضایت زناشویی و طلاق عاطفی رابطه منفی معنادار وجود دارد؛ د. رضایت زناشویی در رابطه بین مرزهای خانواده و طلاق عاطفی نقش میانجی دارد؛ بنابراین سامان دهی مرزهای خانواده، با محوریت افزایش رضایت زناشویی، با کاهش طلاق عاطفی همراه است و نتیجه نهایی این ساماندهی و کارآمدی، تحکیم پایه های خانواده خواهد بود.