غلامرضا تاج بخش

بازنمایی مسایل و مشکلات جامعه انسانی از مهم ترین رسالت های سینما است. یکی از مهم ترین موضوعاتی که سینماگران کشور در دهه اخیر بدان پرداخته اند، موضوع زنان طبقه فرودست و مشکلات آن ها بوده است. مقاله حاضر با هدف بررسی چگونگی بازنمایی مسایل و مشکلات زنان طبقه فرودست در سینمای کشور، انجام شده است. این پژوهش از نظریه فمینیستی و بازنمایی بهره می برد که بررسی آن ها برای توضیح ارتباط مطالعات حوزه زنان و کارکرد سینما مهم است. در این مقاله، با استفاده از روش نشانه شناسی و الگوی تحلیلی جان فیسک و نمونه گیری هدفمند، به بررسی فیلم لاک قرمز پرداخته شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که در سطح واقعیت فیلم با بررسی رمزگان اجتماعی، به معرفی زنان قشر فرودست جامعه پرداخته است، در سطح بازنمایی با استفاده از رمزگان فنی با استفاده از ابزار تکنولوژیک مشکلات این طبقه سعی در انتقال حس و ایجاد همزاد پنداری مخاطب با شخصیت ها داشته است و در سطح ایدئولوژیک فیلم به مسایلی چون مردسالاری، منع اشتغال زنان، ازدواج اجباری، مسئولیت پذیری و تعهد و ایستادگی در برابر مشکلات که مربوط به زنان این طبقه است، پرداخته است.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل کیفی خشونت علیه زنان در فضاهای عمومی شهری به روش نظریه مبنایی انجام گرفته است. جامعه مورد مطالعه زنان 50-20 ساله شهر بندرعباس و نمونه ها هدفمند تا مرحله اشباع نظری به تعداد 24 نمونه انتخاب شده اند و روش گردآوری داده ها نیز مصاحبه عمیق بوده است. بر اساس کدگذاری داده ها پدیده «خشونت جنسی علیه زنان» به عنوان پدیده محوری در نظر گرفته شده است. شرایط علّی بروز این پدیده عبارتند از: 1)کلیشه های جنسیتی، 2)امنیت کالبدی و اجتماعی فضاهای عمومی، 3)نوع پوشش و رفتار زنان و 4)شبکه ارتباطی زنان. راهبردهای که زنان در مقابل این پدیده اتخاذ نموده اند عبارتند از: 1)اجتناب اجتماعی(منفعل)، 2)بی تفاوتی اجتماعی(منفعل) و 3)مقابله اجتماعی(فعال). این راهبردها از دو گروه عوامل تأثیر پذیرفته اند؛ بستر حاکم عبارتند از: 1)متغیرهای زمینه ای(سن، تأهل، تحصیلات، شغل، و...)، 2)پایگاه اقتصادی-اجتماعی و3)اندازه شهر(وسعت، جمعیت). و شرایط مداخله گر عبارتند از: 1)توانمندسازی زنان در حفاظت شخصی و 2)نظارت و حمایت اجتماعی. پیامدهای حاصل از راهبردهای مذکور نیز عبارتند از: 1)تهدید روانی، 2)تهدید اجتماعی و3)توانمندی.

خیانت زناشویی به عنوان یکی از آسیب های اجتماعی خاموش در تاروپود زندگی های امروز رخنه کرده، بنابراین جستجوی زمینه شکل گیری این معضل فرهنگی و اجتماعی امری غیرقابل انکار است. پژوهش حاضر، در پی آن است که با توصیفی اکتشافی و تحلیلی از معنای خیانت زناشویی دریابد زمینه ها و دلایل خیانت زناشویی در بین متأهلین شهر بروجرد چه بوده است؟ و این کنش چه دلالت ها و پیامدهایی را با خود به همراه داشته؟ داده های پژوهش از طریق مصاحبه نیمه ساخت یافته گردآوری و از روش نظریه زمینه ای (گرندد تئوری) برای تحلیل داده ها استفاده شده است. با کمک روش نمونه گیری نظری و هدفمند با 20 نفر از زوجینی که حداقل یک بار در زندگی مرتکب خیانت زناشویی شده اند مصاحبه گردید. یافته های حاصل از پژوهش منجر به استخراج علل خیانت زناشویی (ناسازگاری عاطفی و مشکلات رفتاری، فرسایش رابطه جنسی)، زمینه ها (ضعف باورها و اعتقادات مذهبی، نگرش ها و گرایش های لذت جویانه، سن، نوع شغل، طول مدت ازدواج، تأثیر دوستان، روابط قبل از ازدواج)، استراتژی ها (مقصر جلوه دادن همسر، توجیه رابطه، سوءاستفاده از مذهب) و پیامدهای ناشی از آن (فرسایش سرمایه ی اجتماعی خانواده، افزایش مشکلات خانوادگی) گردید.

کاهش نرخ باروری و موضوع سالمند شدن جمعیت محققان و اندیشمندان را مجاب نموده تا به کنکاش علمی و دقیق این مسئله اجتماعی بپردازند. بر این مبنا، هدف پژوهش حاضر مطالعه زمینه ها و بسترهای کاهش نرخ باروری از منظر زنان متأهل و با تحصیلات دانشگاهی شهر شیراز که بیش از یک سال از ازدواج آنان گذشته بود می باشد. رویکرد پژوهش مقاله حاضر، کیفی است. به این منظور با 19 زن متأهل ساکن شهر شیراز که با روش نمونه گیری هدفمند و استراتژی گلوله برفی انتخاب شده بودند، مصاحبه های عمیق و نیمه ساختاریافته انجام شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل مضمون برای تفسیر تجارب مصاحبه شوندگان مورد استفاده قرار گرفت، که در نهایت 10 مضمون اصلی کشف و استخراج گردید. بازاندیشی فرصت های فردگرایانه، فقدان اثر بخشی وکارآمدی سیاست های جمعیتی، ترس از بیماری کرونا، فرسایش سرمایه اجتماعی درون خانوادگی، سبک نوین زندگی و ایدئولوژی ها و ارزش های نوظهور، کم رنگ شدن ابعاد نگرشی و عملی ارزش های دینی، نابسامانی و شوک های اقتصادی، بزرگ پنداری دافعه های فرزندآوری، محدودیت های پذیرفته شده اجتماعی و تحولات خانواده.

مؤلفه هایی اساسی در راهپیمایی اربعین نظیر دین باوری و خدامحوری، اخلاق، عدل و عدالت، تلاش و مجاهدت، بهبود روابط بین الملل، ظلم ستیزی و دفاع از مظلومان عالم و... وجود دارد که در زمره شاخص های تمدن نوین اسلامی نیز بشمار می آیند و بهترین گواه بر ظرفیت و سرمایه ی تمدن ساز، فرهنگ متعالی شیعه است. به منظور انجام روش تحقیق فراترکیب حاضر، کلیه ی مقالات فارسی چاپ شده (علمی پژوهشی و علمی ترویجی) مرتبط با پیاده روی اربعین در بازه زمانی سال 1385 تا 1400 (آغاز حضور زائران ایرانی در این ابررویداد) را شامل می شود که از چهار منبع «پایگاه مجلات نور»، «مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی»، «بانک اطلاعات نشریات کشور» و «پرتال جامع علوم انسانی» به روش نمونه گیری تمام سرشماری، نمونه های در دسترس انتخاب شدند. دلیل انتخاب قالب مقالات، به دلایل روش شناختی، تناظر با واقعیت عینی و بیرونی و همچنین تولید بیشتر مقاله نسبت به کتاب و پایان نامه می باشد. ﺑﺮای دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﺪف ﭘﮋوﻫﺶ از روش ﻓﺮاﺗﺮﮐﯿﺐ، ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﻟﮕﻮی لیپسی و ویلسون (2001) اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ. یافته های پژوهش نشان می دهد مؤلفه های گوناگونی که در پیاده روی اربعین وجود دارد، با تحقق تمدن نوین اسلامی در ارتباط هستند.

روابط فرازناشویی به عنوان یکی از عوامل اصلی آسیب زا در ساختار و ثبات خانواده است که پیامدهای زیان بار فردی، خانوادگی و اجتماعی در پی دارد. بر این اساس هدف پژوهش حاضر شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر بر شکل گیری روابط فرازناشویی می باشد. روش تحقیق بکار گرفته شده، کیو (Q) ، و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته می باشد. نمونه آماری با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند شامل 40 نفر از صاحبنظران و فعالان حوزه آسیب های اجتماعی ( روابط فرازناشویی) می باشد. نتایج حاصل از پژوهش منجر به استخراج 4 عامل اصلی خیانت زناشویی: فرهنگی- اجتماعی(تأثیر شبکه های اجتماعی مجازی، کاهش پایبندی نگرشی به ارزش های اخلاقی، همسرگزینی نامناسب و....)، روان شناختی(تجربه روابط جنسی قبل از ازدواج، ابتلا به اختلالات روانی، خلقی و شخصیتی، ضعف آموزش های مهارت های ارتباطی و زندگی و...)، اقتصادی(مشکلات مالی و معیشتی خانواده، کسب درآمد و مادی گرایی، بیکاری مرد) و خانوادگی (انتقام جویی از همسر، عدم پایبندی به تعهدات زناشویی، یکنواختی در روابط زناشویی و... ) گردید. عدم درک، فهم و تفسیر لایه های عمقی این معضل پیچیده و چندبعدی و چاره اندیشی برای کاهش آن، منجر به از هم گسیختگی بیشتر نهاد خانواده خواهد شد.

هدف: هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی نگرش دانشجویان نسبت به فرهنگ ایثار و شهادت و توصیف و تبیین عوامل مؤثر بر آن بود. روش: پژوهش حاضر با استفاده از روش کمّی و رویکرد پیمایش و با نمونه گیری تصادفی و طبقه بندی شده انجام شد. جامعه آماری این پژوهش تمامی دانشجویان دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی(ره) و حجم نمونه با استفاده از نرم افزار سمپل پاور، 271 نفر برآورد شده است. برای تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش از نرم افزار اس.پی.اس.اس 26 و آزمونهای آماری همچون: رگرسیون چند متغیّره، همبستگی پیرسون، آنالیز واریانس و آزمون تی استفاده شده است. در پژوهش حاضر پنج فرضیه مطرح شد که به بررسی ارتباط متغیّرهای مستقل پژوهش همچون: شکاف نسلی، نظام ارزشی، هویت، عملکرد نهادی و رسانه، با نگرش دانشجویان به فرهنگ ایثار و شهادت پرداخت. یافته ها: نتایج فرضیات پژوهش نشان می دهد که به ترتیب متغیّر هویت با همبستگی 873/0 و معناداری 000/0، متغیّر عملکرد نهادی با همبستگی 770/0 و معناداری 000/0، متغیّر عملکرد رسانه ای با 758/0 و معناداری 000/0 و متغیّر نظام ارزشی با همبستگی 748/0 و معناداری 000/0، بیشترین ارتباط را با نگرش دانشجویان بر فرهنگ ایثار و شهادت داشته اند و متغیّر شکاف نسلی با همبستگی 012/0- و معناداری  844/0، ارتباطی با نگرش دانشجویان به فرهنگ ایثار و شهادت نداشته است. نتیجه گیری: عواملی نظیر دگرگونی هویتی، تغییرات ارزشی و عملکرد رسانه ای و نهادی می تواند بر نگرش دانشجویان نسبت به فرهنگ ایثار و شهادت مؤثر باشد.

روابط فرا زناشویی به عنوان یکی از مهم ترین عوامل تهدید کننده آرامش و ثبات خانوادگی است که تاثیرات ویرانگری بر فرد، خانواده و جامعه بر جای می گذارد. نظر به اهمیت نقش دین در خودکنترلی افراد و امنیت اخلاقی و اجتماعی جامعه، پژوهش حاضر با هدف بررسی وضعیت ابعاد اعتقادی و عملی دین داری زوجین درگیر در روابط فرا زناشویی در پی آن است که با توصیفی اکتشافی و تحلیلی بدنبال واکاوی این مسئله مهم باشد. داده های این مطالعه کیفی از طریق مصاحبه نیمه ساخت یافته گردآوری و از روش پدیدارشناسی برای تحلیل داده ها استفاده شده است. با کمک روش نمونه گیری نظری و هدفمند با 20 نفر از زوجین که حداقل یکبار در زندگی زناشویی خود مرتکب خیانت زناشویی شده اند مصاحبه گردید.  یافته های پژوهش بیانگر عدم پایبندی عملی و اعتقادی به ارزش های دینی و مذهبی زوجین درگیر در روابط فرازناشویی است. در نتیجه ضعف اعتقادات مذهبی  زوجین و ورود به  روابط فرازناشویی، آسیب های قابل توجهی بر پیکره خانواده و جامعه وارد می شود.

امروزه هویت یابی جوانان در کشور به مسئله مهمی تبدیل شده است و شناسایی عوامل مؤثر بر هویت جوانان ضروری به نظر می رسد، پژوهش حاضر با هدف، بررسی تأثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر هویت جوانان انجام شده است. روش این پژوهش از نوع کمی و پیمایشی و جامعه آماری آن، شامل جوانان 18 تا 35 سال استان آذربایجان غربی بوده که به روش تصادفی انتخاب شده اند. داده های پژوهش با استفاده از پرسشنامه الکترونیکی محقق ساخته جمع آوری شده است. حجم نمونه با استفاده از نرم افزار Sample power 383 نفر به دست آمده که برای حصول اطمینان، این تعداد به 400 نفر افزایش یافته و داده های پژوهش با استفاده از نرم افزار Spss 26 تحلیل شده و مدل معادله ساختاری و معیارهای برازش مدل، با نرم افزار Amos Graphic 24 ترسیم و برآورد شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که میزان همبستگی پیرسون بین بعد شناختی و ارتباطی شبکه های اجتماعی مجازی با هویت جوانان در سطح معناداری است و بعد ارتباطی، بیشترین همبستگی را با بعد دینی هویت و بعد شناختی بیشترین همبستگی را با بعد سیاسی هویت جوانان داشته است، نتایج رگرسیون چندگانه نیز حاکی از آن است که ابعاد متغیر مستقل پژوهش به میزان 67 درصد واریانس و تغییرات متغیر وابسته پژوهش را تبیین کرده اند؛ همچنین بر اساس مدل سازی معادله ساختاری پژوهش می توان گفت که باتوجه به معیارهای برازش داده های تجربی پژوهش از مدل نظری حمایت کرده است. به طورکلی نتایج بیانگر آن است که دو بعد شناختی و ارتباطی شبکه های اجتماعی مجازی بر هویت جوانان استان آذربایجان غربی تأثیر داشته اند و ابعاد هویتی جوانان این استان را تحت تأثیر قرار داده اند، هرچند اثرگذاری این دو بعد در سطح ضعیفی بوده است.

فرهنگ ایثار و شهادت به عنوان یکی ارزش های مهم جامعه ایرانی شناخته می شود و بررسی نگرش افراد جامعه، خصوصاً نسل جوانان نسبت به فرهنگ ایثار و شهادت ضروری است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر عملکردهای نهادی و رسانه ای بر نگرش دانشجویان به فرهنگ ایثار و شهادت انجام شده است. این پژوهش از نوع کمی بوده و از رویکرد پیمایش سود جسته است. جامعه آماری این پژوهش را دانشجویان دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی (ره) تشکیل می دهند که از طریق نمونه گیری تصادفی انتخاب شده اند. حجم نمونه این پژوهش با استفاده از نرم افزار سمپل پاور 271 نفر برآورد شده و داده های پژوهش از طریق پرسشنامه آنلاین محقق ساخته جمع آوری شده است. داده های این پژوهش با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس 26 انجام شده و مدل معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار ایموس گرافیک 24 ترسیم شده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که بین متغیرهای عملکرد نهادی و رسانه ای و نگرش دانشجویان به سه بعد فرهنگ ایثار و شهادت رابطه معناداری وجود دارد و بیشترین همبستگی بین عملکرد نهادی و رسانه ای با بعد احساسی فرهنگ ایثار و شهادت است، همچنین آزمون رگرسیون چند متغیره نیز نشان می دهد که عملکرد نهادی با میزان 452/0 و عملکرد رسانه ای با 386/0 بر ابعاد مختلف نگرش دانشجویان بر فرهنگ ایثار و شهادت تأثیر دارد. همچنین برازش مدل معادلات ساختاری با استفاده از معیارهای مختلف مطلوب بوده و حکایت از حمایت داده های تجربی از مدل نظری پژوهش دارد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر ابعاد مدیریتی و تربیتی نهاد خانواده بر هویت جوانان انجام شده است. روش این پژوهش توصیفی و از نوع معادلات ساختاری است و جامعه آماری آن شامل جوانان 18 تا 35 سال استان آذربایجان غربی است که به روش تصادفی ساده انتخاب شده و داده های پژوهش با استفاده از پرسشنامه آنلاین محقق ساخته خانواده و هویت جمع آوری شده است. حجم نمونه با استفاده از نرم افزار سمپل پاور 383 نفر بوده که برای حصول اطمینان این تعداد به 400 نفر افزایش یافته و داده های پژوهش با استفاده از نرم افزار اِس پی اِس اِس تحلیل شده و مدل معادله ساختاری و معیارهای برازش مدل با استفاده از نرم افزار اِیموس ترسیم و برآورد شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که میزان اثرگذاری بعد مدیریتی و تربیتی نهاد خانواده ببر هویت جوانان به ترتیب با مقدار 480/0 و 540/0 در سطح معناداری 001/0 می باشد، نقش تعدیلگری متغیر جنسیت برای دوگروه زنان و مردان نیز مورد تأیید قرار گرفته است، همچنین نتایج این پژوهش حکایت از تأثیرگذاری نهاد خانواده بر هویت جوانان استان آذربایجان غربی دارد.

زیارت و سفرهای زیارتی داخلی و خارجی در ایران یکی از فعالیت های مذهبی بوده و استقبال زیادی از آن شده است. زیارت پیاده اربعین یکی از اشکال نوظهور سفر زیارتی است که پیش از این ایرانیان توجه زیادی به آن نداشته-اند؛ آیین پیاده روی اربعین بستر یک تجربه دینی زیارتی متفاوت است که در آن تمام طول مسیر پیاده روی مصداق تجربه زیارت امام حسین (ع) است. آیینی که در آن از ملت ها و فرهنگ های مختلف در یک تعامل و ارتباطات بین فرهنگی قرار می گیرند. این نحوه تعامل بین فرهنگی در عین حال دربردارنده شناختی از نحوه ابراز هویت ایرانی و عراقی در بستر این مشارکت دینی خاص در ایام اربعین خواهد بود. در پژوهش حاضر با اتکاء به رویکرد کیفی و از طریق تحلیل مضمون تجربه زیسته زائران سعی بر آن شده که الگوهای ابراز هویت زائران ایرانی و عراقی، مورد بررسی قرار گیرد. جامعه آماری تحقیق حاضر زائران زن و مرد ایرانی و عراقی که در مسیر نجف و کربلا و همچنین دو شهر نجف و کربلا بعنوان مبداء و مقصد حضور یافته اند، بوده اند و تعداد 30 نفر نمونه به روش هدفمند انتخاب شده اند. در گردآوری داده ها از روش های مصاحبه و مشاهده مشارکتی استفاده شده است. پس از تحلیل داده های کیفی سه مضمون اصلی شناسایی شد که عبارتند از: 1) هویت ملی، 2) هویت شیعی و 3) هویت اربعینی. همچنین عوامل مؤثر بر الگوهای ابراز هویت عبارت بودند از: 1) متغیرهای زمینه ای و 2) قدرت.

مجالس عزاداری بعنوان بعد عملی مناسکی دین از دیرباز دارای اهمیت و اعتبار ویژه تلقی شده و هر سال میلیون ها خداجو و عاشق دلداده حضرت سید الشهدا(ع) بصورت شکوهمند، منسجم، وحدت بخش و پرشور در مجالس عزاداری در دهه اول محرم حضور می یابند. در این مقاله فهم پدیدارشناسی تجارب زیسته دینی جوانان از حضور در مجالس عزاداری با توجه به شرایط کرونایی جامعه مد نظر است .به کمک روش نمونه گیری نظری و هدفمند با 25 نفر از عزاداران جوان (35-18) درچهار هیئت جوانان (خادم العباس (ع) ، ذوالانوار ، ساجدین و محبین) شهرستان نی ریز استان فارس در ماه محرم 1399 مصاحبه شد. داده های این مطالعه کیفی از طریق مصاحبه نیمه ساخت یافته گردآوری استفاده شده است. با توجه به مدل سنخ شناسی تجربه گروههای دینی یوآخیم اوخ ، پس از تحلیل داده های کیفی به دسته بندی تجربه زیسته آنان در سه جنبه ذیل گردید: بعد فکری: بصیرت افزایی ، ارتقای سلامت روانی ، بعد عملی: سبک نوین عزاداری ، کسب هویت محرمی ، جامعه پذیری دینی ، کسب هویت جهادی و بعد اجتماعی: ارتقای سرمایه اجتماعی ، ارتقای سلامت اجتماعی ، زیست جمعی و ایجاد پیوندهای فرا نسلی ، تعلیق نظام قشربندی اجتماعی . نتایج کلی پژوهش بیانگر آن است مجالس عزاداری امام حسین (ع) ، عاملی هویت ساز محسوب شده و نقش اساسی در آرامش ، نشاط و شادابی اجتماعی ، معنوی ، جسمی و روحی جوانان ایفا می کند.