زهرا سادات کشاورز

زهرا سادات کشاورز

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۱۸ مورد از کل ۱۸ مورد.
۱.

تبیین و تحلیل نقش طبقات اجتماعی در فرآیند تمدّنی دولت صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید تابستان ۱۳۹۶ شماره ۳۴ (پیاپی ۱۲۴)

کلید واژه ها: ایران طبقات اجتماعی صفویه تمدن تشیع

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۶۹ تعداد دانلود : ۱۲۷۵
هدف اصلی نوشتار حاضر مطالعه ساخت های اجتماعی عصر صفویه با توجه ویژه به موضوع طبقات اجتماعی در ظرفیت و فرایند تمدّنی آن روزگار است. اهمیت این موضوع ناشی از آن است که از نظام طبقاتی صفویه می توان به عنوان نظامی باز با ویژگی تمرکز فرصت ها و پیوند متقابل یاد کرد. به هنگام ظهور صفویان (907-1135هجری) همواره مفصل بندی (همزیستیِ) طبقاتی پویایی مابین اجتماعات عشایری (ایلی)، دهقانی و شهری (خرده کالایی شهری) فراهم گردید، چندان که صفویان ساخت اجتماعی ایران را با تأکید بر هویّت مذهبی و ملّی جدیدی تعریف کردند. کلیت شکل بندیِ طبقات اجتماعی صفویان همچون بستری می ماند که در سایه آن وحدت سیاسی و ملی، مدنیت، رفاه اجتماعی، رونق اقصادی و پویای فرهنگی و روابط گسترده با دول خارجی به وجود آمد. البته این توصیف به معنای تأیید همة جنبه های ساختار طبقاتی عصر صفویه در دوره های سلاطین صفوی نیست، زیرا تحولات اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و شیوه حکومتی، در ایجاد ساختار طبقاتی در دوره حاکمان مختلف صفوی، نقش اساسی داشته است. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی تحلیلی ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه شناختی در تحلیل پدیده های تاریخی و برپایه منابع کتابخانه ای، سیر تمدّن در طبقات اجتماعی دولت شیعی صفویه را در چشم انداز حیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه به عنوان پایه و زیربنایی برای دوره های بعد بررسی و تحلیل نماید.
۲.

چگونگی شهادت فرزند کوچک امام حسین علیه السلام

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۹ 97 - 112

کلید واژه ها: امام حسین (ع) حرمله بن کاهل اسدی علی اصغر قیام عاشورا کربلا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۸۵ تعداد دانلود : ۳۴۴
تیر خوردن نوزاد امام حسین در واقعه طف از زبان راویان در مقاتل نخستین به شکل های گوناگون گزارش شده است. فلسفه حضور این نوزاد در خط مقدم جنگ، هویت قاتل کودک و چگونگی کشته شدنش همواره مورد توجه شیعیان بوده است. این پژوهش با تحلیل تاریخی به دنبال پاسخ به این پرسش است که ماجرای کشته شدن نوزاد امام حسین چگونه بوده است؟ این نوزاد شیرخوار که از قرن ششم به نام علی اصغر معروف شده، در روز عاشورا با اصابت تیر از سوی شخصی ناشناس احتمالاً از قبیله بنی اسد به قتل رسیده است. چگونگی شهادت نوزاد و هویت قاتل در مقاتل نخستین و منابع متأخر متفاوت است. در مقاتل نخستین، دیدار امام با نوزاد تازه متولد شده، اظهار دلتنگی و وداع با فرزند خردسال ذکر شده است اما درخواست آب برای نوزاد در قرون بعد به ماجرا افزوده شده است. همچنین در منابع متأخر بدون ذکر سندی نام قاتل حرمله بن کاهل اسدی ذکر شده است. خبر ماورایی پاشیدن خون کودک به سوی آسمان و برنگشتن آن نیز اولین بار در قرن چهارم از راوی نامشخص ذکر شده و به تدریج در مقاتل قرون بعدی تفصیل یافته است.
۳.

بررسی جامعه شناختی گستره احساس امنیت اجتماعی در شهر اصفهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی سال اول پاییز ۱۳۹۱ شماره ۳

کلید واژه ها: کنترل اجتماعی نظم اجتماعی گرایش های مذهبی پایگاه اقتصادی و اجتماعی احساس امنیت اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۷۶ تعداد دانلود : ۹۵۳
هدف از این پژوهش، «تبیین جامعه شناختی گستره و شعاع احساس امنیت اجتماعی شهروندان شهر اصفهان» است. برای تبیین مسأله و تعیین چارچوب نظری از دیدگاه های جامعه شناختی و مکاتب مربوط به این حوزه ها استفاده و فرضیات پژوهش از آن استخراج شد. این تحقیق به صورت پیمایشی و با ابزار پرسشنامه در بین شهروندان بالای 18 سال اصفهانی از کلیه اقشار و گروه های اجتماعی در سال 1390 انجام شده است. روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای بوده و حجم نمونه پژوهش 384 نفر در سه منطقه اصفهان است. نتایج جدول همبستگی متغیرهای مستقل با متغیر وابسته نشان می دهد که کلیه متغیرهای مستقل به کار گرفته شده در این پژوهش، به جز متغیر گرایش های مذهبی و پایگاه اقتصادی- اجتماعی رابطه معناداری با احساس امنیت اجتماعی شهروندان شهر اصفهان دارند .
۴.

بررسی شاخص های کیفیت زندگی در نواحی روستایی؛ مطالعه موردی دهستان های بخش مرکزی شهرستان اردستان، استان اصفهان

نویسنده:
منبع: مطالعات و پژوهش های شهری منطقه ای سال ششم پاییز ۱۳۹۳ شماره ۲۲

کلید واژه ها: کیفیت زندگی نواحی روستایی شاخص های ذهنی شاخص های عینی دهستان های بخش مرکزی اردستان

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی شهری و روستایی جامعه شناسی روستایی و عشایر
  2. حوزه‌های تخصصی جغرافیا جغرافیای انسانی جغرافیای روستایی توسعه پایدار روستایی
تعداد بازدید : ۱۱۹۰ تعداد دانلود : ۵۳۳
کیفیت زندگی، واژهای پیچیده، چندبُعدی و کیفی در رابطه با شرایط و وضعیت جمعیت، در یک مقیاس جغرافیایی خاص (شهر، منطقه، محله، بخش و...) است که هم متکی بر شاخص های ذهنی یا کیفی و هم متکی بر شاخص های عینی یا کمی است. هدف مقاله حاضر، بررسی و سنجش شاخص های کیفیت زندگی در دهستان های بخش مرکزی شهرستان اردستان، استان اصفهان با استفاده از شاخص های ذهنی و عینی است. داده های مورد نیاز با استفاده از پیمایش خانوارهای روستایی دهستان های بخش مرکزی شهرستان اردستان جمع آوری شده و البته برخی از داده های ثانویه نیز بهره برداری گردیده است. 203 نفر از سرپرستان خانوارها از بین تمام دهستان ها (کچو، علیا، گرمسیر، همبرات، برزاوند، ریگستان و سفلی) به شیوه تصادفی طبقه ای برای مطالعه انتخاب شدند. نتایج مطالعات و ارزیابی کیفیت ذهنی و عینی در دهستان های مذکور نشان می دهد دهستان های بخش مرکزی شهرستان اردستان در سه طبقه قرار دارند. در طبقه اول دهستان کچو با بیشترین سطح کیفیت زندگی، در طبقه دوم دهستان های علیا، همبرات و گرمسیر با سطح کیفیت زندگی متوسط، و سایر دهستان ها از قبیل برزاوند، سفلی و ریگستان در طبقه سوم با پایین ترین سطح کیفیت زندگی قرار دارند. هر چند همبستگی بین ابعاد کیفیت زندگی بالا نیست، اما به طور کلی، یافته های تحقیق اهمیت مطالعه همزمان ابعاد عینی و ذهنی کیفیت زندگی را نشان می دهد، که می تواند به پیشبرد مطالعات کیفیت زندگی نواحی روستایی کمک نماید.
۵.

بررسی تأثیر دین داری بر گرایش به رفتار انتخاباتی شهروندان اصفهانی با تأکید بر نظام مردم سالاری دینی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی کاربردی سال بیست و ششم تابستان ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۵۸)

کلید واژه ها: مشارکت سیاسی رفتار انتخاباتی میزان دین داری گرایش رأی دهی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی دین
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی ارتباطات دین و ارتباطات
تعداد بازدید : ۱۰۳۳ تعداد دانلود : ۵۲۶
رفتار انتخاباتی مؤلف ه ا ی دوبعدی ناظر بر گرایش، مشارکت و تعاملات میان آن دو است. این پژوهش با هدف تعیین رابطه سطح دین داری با رفتار انتخاباتی در بین شهروندان اصفهانی صورت گرفته است. چارچوب نظری پژوهش بنا به تناسب موضوع، نظریه های ماکس وبر، آلکسی دو توکویل و مکاتب مربوط به این حوزه بررسی شد. روش تحقیق در این پژوهش، روش کتابخانه ای و پیمایشی است و برای گردآوری اطلاعات میدانی از ابزار پرسشنامه بهره گرفته شده است. جامعه آماری پژوهش، شهروندان بالای 18 سال مناطق چهارده گانه شهر اصفهان در سال 1391 است که تعداد 384 نفر از طریق فرمول تعیین حجم نمونه کوکران و در نهایت، به روش نمونه گیری سهمیه ای انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها نیز از آزمون های آماری شاخص های پراکندگی مرکزی، t-test ، تحلیل واریانس یک طرفه، ضریب همبستگی پیرسون و ضریب همبستگی چندگانه استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که بیشترین مقدار تأثیرگذار، بعد اعتقادی دین داری با بعد میزان مشارکت رفتار انتخاباتی (0.89 r= ) و در ادامه بعد اعتقادی دین داری و بعد گرایش رأی دهی رفتار انتخاباتی ((*)0.71 r= )، بعد مناسکی دین داری با بعد میزان مشارکت رفتار انتخاباتی ((**)0.58 r= )، بعد مناسکی دین داری و بعد گرایش رأی دهی رفتار انتخاباتی ((*)0.47 r= ) و بعد تجربی دین داری با بعد گرایش رأی دهی رفتار انتخاباتی ((**)0.16 r= ) تأثیرگذار بوده است.
۶.

نقش رسانه ملّی در رفتار انتخاباتی شهروندان شهر اصفهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ارتباطی سال بیست و یکم پاییز ۱۳۹۳ شماره ۳ (پیاپی ۷۹)

کلید واژه ها: دینداری رفتار انتخاباتی مشارکت شهروندان رسانه ملی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۹۱ تعداد دانلود : ۴۵۶
انتخابات تحت تأثیر عوامل مختلفی تقویت یا تضعیف می شود که یکی از آنها رسانه های جمعی به صورت عام و رسانه ملّی به صورت خاص، است. از این رو، هدف پژوهش حاضر، بررسی نقش رسانه ملّی در رفتار انتخاباتی شهروندان شهر اصفهان بوده است. این پژوهش، به روش پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته، با حجم نمونه 202 نفر در میان شهروندان بالای 00 سال مناطق چهارده گانه کلانشهر اصفهان در نیمه اول سال 0230 انجام شده است. روش نمونه گیری نیز سهمیه ای بوده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که رسانه ملّی بر افزایش میزان مشارکت شهروندان در انتخابات و گرایش رأی دهی شهروندان اصفهانی تأثیرگذار است. همینین، بین عوامل برون سازمانی رسانه با رفتار انتخاباتی رابطه معناداری مشاهده نمی شود، اما بین متغیرهای مستقل دینداری، تحصیلات، عوامل درون سازمانی رسانه، عوامل اجرایی نقش های رسانه و سن، با رفتار انتخاباتی رابطه مستقیم و مثبت وجود دارد. بین پایگاه اقتصادی اجتماعی با رفتار انتخاباتی رابطه معکوس دیده می شود و زنان بیشتر از مردان در انتخابات شرکت می کنند.
۷.

رسانه و دین بررسی آثار و کارکردهای نمایش مناسک دینی در رسانه ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: رسانه سال ۲۸ بهار ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۱۰۶)

کلید واژه ها: دین رسانه رویکرد ابزارگرایانه رویکرد ذات گرایانه مناسک رسانه ای دینی پخش مستقیم مناسک دینی پخش نمایشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵۸ تعداد دانلود : ۶۲۰
قدمت رابطة رسانه و دین، از زمان صنعت چاپ است و از آن زمان ایجاد ارتباطی صحیح و مؤثر بین دین و وسایل ارتباط جمعی، تنظیم کارکردها و ارائه راهکارهایی که به برقراری مؤثر این ارتباط کمک کند، مورد توجه هر دو قرار گرفته است. هدف مقالة حاضر، بررسی رابطة میان دین و رسانه های مدرن با استفاده از رویکرد  تاریخی جامعه شناختی و فلسفی در قالب روش کتابخانه ای است. آیا رسانه ها صرفاً ماهیتی ابزاری دارند و وسیله ای برای دین زدایی از جامعه اند و یا وسایلی خنثی هستند که می توانند در خدمت دین قرار گیرند؟ از لحاظ نظ ری، با طیف ی از نظری ات که از یک سوی به ” جب رگرایی فناوری ک“ و از سوی دیگ ر به ” ابزارگرایی“ منتهی می شود، مواجه می شویم. با توجه به اینکه رسانة ملی تلاش می کند تا به کارکردهای مورد انتظار رسانه های مدرن در چارچوب فضائل اخلاقی و توصیه های دینی عمل کند، به این مسئله می پردازیم که چگونه می توان امور دینی را در گسترة وسیع مخاطبان رسانه های عمومی ترویج و تبلیغ کرد، تا مخاطبی که فرضاً داوطلب دریافت آن پیام نیست، تحت پوشش قرار گرفته و به مخاطبی فعال تبدیل شود. نتایج نشان می دهد پخش ”مستقیم“ مناسک دینی از رسانه بیش از اینکه آثار مثبت داشته باشد دارای آثار منفی است. اما تبدیل محتواهای دینی به ”برنامه های رسانه ای“ در قالب پخش نمایشی به شکلی هنرمندانه می تواند آثار دوجانبه و مثبتی داشته باشد. به این شکل که برای معتقدان به دین نوعی شور و آگاهی مذهبی را موجب شده و برای کسانی که به دنبال مسائل مذهبی نیستند، حداقل به عنوان برنامه ای سرگرم کننده و جالب عمل کند.
۸.

بررسی ماهیت کارکردی ساختار سیاسی با تأکید بر کارکرد نظام اجتماعی در فرآیند تمدّنی دولت صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال نهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۱۷) 271-297

کلید واژه ها: حاکمیت سیاسی نظام اجتماعی تمدن تشیع صفویه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۰ تعداد دانلود : ۵۴۵
هدف اصلی نوشتار حاضر مطالعه رابطه تمدّن با ساخت های سیاسی-اجتماعی دولت صفویه است. اهمیت این موضوع به این امر بازمی گردد که سیر صعود و نزول هر تمدّن نتیجه سازکارهای تراکمی، بازتولیدی و انحطاطی شکل گرفته در نظام اجتماعی-سیاسی جوامع سازنده آن است. پژوهش حاضر به دنبال یافتن پاسخ این پرسش است که ساختار سیاسی در فرآیند تمدّن سازی دولت صفوی چگونه عمل کرد؟ شالوده ساختاری و کارکردی آن چه بود؟ نتایج تحقیق نشان می دهد تحرک اجتماعی و امکان گذر از طبقه پایین جامعه به طبقه بالا و پیوند متقابل فرصت ها و امکان تمرکز آن ها ، نتایج چندی برای توسعه درون زای ایران صفوی و به تبع توسعه تمدّنی داشته است. ساختار سیاسی صفویان به دنبال یک تغییر ساده سیاسی و سلسله ای درصدد تحول طبقات اجتماعی جهت یافتن به نظمی جدید در پیوند با نظام سیاسی برآمدند. در نظم جدید اجتماعی، طبقه غلامّان گرجی و عالمان دینی در کنار عناصر ایرانی و اهل قلم، بهره مند از مزایای اجتماعی و اقتصادی (صاحبان قدرت، ثروت و موقعیت) شدند که در مقابل باعث تضعیف نظام هنجاری ترکان قزلباش، صوفیان و موجب تجلّی مفهوم دولت-ملت ایرانی گردید. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه شناختی در تحلیل پدیده های تاریخی و برپایه منابع کتابخانه ای سامان یافته است.
۹.

تبیین و تحلیل نقش اجتماع علمی در فرآیند تمدّنی دولت شیعی صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال پنجاه و یکم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ 265 - 299

کلید واژه ها: اجتماع علمی فرهنگ تمدن تشیع صفویه ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۸ تعداد دانلود : ۳۸۸
یکی از شاخص های مهم فرهنگ و تمدّن در هر عصری پیشرفت های علمی و پرورش صاحبان اندیشه در عرصه علوم است. هدف اصلی نوشتارحاضر، مطالعه اجتماع علمی عصر صفوی و نقش آن در فرآیند تمدّنی آن روزگار است. این مقاله با الهام از الگوی نظری رندل کالینز و با روش توصیفی تحلیلی ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه شناختی در تحلیل پدیده های تاریخی در جست وجوی پاسخی مناسب برای این پرسش است که اجتماع علمی در عصر صفویه از چه ویژگی هایی برخوردار بوده و آیا توانسته خود را به عنوان یک کانون پیشرو و تمدّن زا معرفی کند؟ یافته های تحقیق نشان می دهد رشد علم در گرو ظهور و تداوم حلقه های فکری به مثابه اجتماع های علمی است که هسته محوری آن را زنجیره مناسک تعامل با انرژی عاطفی بالا تشکیل می دهد. با حمایت دستگاه سیاسی دولت، حکما، فقها، علماء، دانشمندان و هنرمندان همچون فعالان فضای علم در درون حلقه های فکری، توانستند نقشه راه تمدّن سازی بر مبنای معارف عقلانی تشیّع را طراحی کنند.
۱۰.

زیارت قبرستان بقیع (بررسی جامعه شناسی تاریخیِ شعائر دینی شیعه در سفرنامه های حج دوره قاجار)(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۸ بهار ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۱۱۱) 7 - 33

کلید واژه ها: جامعه شناسی تاریخی شعائر مذهبی بقیع قاجار سفرنامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۲ تعداد دانلود : ۳۶۱
تأمل و تحلیل جامعه شناسی تاریخیِ شعائر دینی شیعه در سفرنامه حج دوره قاجار، از اهداف این پژوهش است. پژوهش پیش رو، درصدد است با روش توصیفی تحلیلی، ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه شناختی در تحلیل پدیده های تاریخی و برپایه منابع کتابخانه ای، این پرسش را طرح کند که شعائر و نمادهای شیعیان در زیارت قبرستان بقیع در دوره قاجار کدام است؟ برای پاسخ گویی به این پرسش، که هدف اصلی این پژوهش است، فرضیه ذیل به آزمون گذاشته شد: شعائر گفتاری و رفتاری از طریق متغیرهای متنوعی همانند توسل به ائمه اطهار(علیهم السلام) ، زیارت قبور ائمه (علیهم السلام)، سوگواری شیعیان بر مصیبت اهل بیت: و معنویت گرایی در سفر زیارتی قبرستان بقیع دوره قاجار، نقش اساسی داشته است. یافته های پژوهش، نشان می دهد که دستیابی به حقایق نهفته شعائر و بازنمایی نمادهای شعائر مذهبی قبرستان بقیع و شناخت هرچه بیشتر آن واقعیت در جریان پیوند احساسی با نمادها از طریق اجرای شعائر جمعی، ایجاد انرژی احساسی و تعلق جمعی، به منظور تحقق اصول زیربنایی شعائر، به عنوان پیامدهای سفر زیارتی به شهر مدینه و زیارت قبرستان بقیع حاصل شده است.
۱۱.

تحلیل تاریخی تأثیر ساختار اجتماعی قبایل جزیرهالعرب در پیدایی سقیفه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال دوم پاییز ۱۳۹۱ شماره ۷ 7-30

کلید واژه ها: ساختار اجتماعی سیره و نظام جاهلی قبایل خلافت جانشینی پیامبر (ص) اهل بیت (ع) قریش س‍ق‍ی‍ف‍ه ب‍ن‍ی س‍اع‍ده

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۹ تعداد دانلود : ۶۵۳
جامعه شناسی تاریخی به شناخت بستر، زمینه و ساختار اجتماعی جامعه گذشته می انجامد که رفتارها و کنش های تاریخی در قالب آنها صورت می گرفته است. پس از وفات پیامبر (ص)، جانشینی ایشان و واقعه سقیفه بنی ساعده مهم ترین مسئله مطرح در جامعه اسلامی بود. افزون بر امام علی (ع)، شخصیت برجسته اهل بیت (ع)، گروه ها و خط های فکری دیگری مدعی دست یابی به خلافت بودند. آنان برای منفعل کردن علی (ع) در افکار عمومی، به تأکید بر زمینه های اختلاف در مرجعیت فکریِ جامعه و تقویت آنها پرداختند و از ابزارهایی همچون پیدایی فرق و مذاهب گوناگون، جعل حدیث و...، برای رسیدن به این هدف بهره گرفتند. این سنت در قرن های بعدی نیز دنبال و سازمان دهی و استوار شد. این پژوهش پس از عرضه تعریفی درباره شبه جزیره عربی پیش از ظهور اسلام، به انگیزه نزدیک شدن به هدف پژوهش، به تبیین جامعه شناختی گروهی خواهد پرداخت که به سرعت شکل گرفت و حتی به رغم انتظار طراحانش، ناباورانه کامیاب شد و ساختاری تازه در هرم قدرت حکومت اسلامی بنیاد گذارد.
۱۲.

نقش اجتماعی و فرهنگی زنان در جنگ صفین

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال هشتم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱۴ 63 - 78

کلید واژه ها: خلافت امام علی (ع) زن در سیره علوی سیره نظامی امام علی (ع) صفین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۷ تعداد دانلود : ۲۱۰
حکومت امام علی(ع) یکی از دوره های ممتاز و برجسته تاریخ اسلام است. درآن دوره سه جنگ بزرگ داخلی از جمله جنگ صفین به رهبری معاویه علیه حکومت امام علی(ع) اتفاق افتاد. آن جنگ ها ناشی از کجروی های تاریخی جامعه بود. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به دنبال پاسخ به این پرسش است که نقش اجتماعی و فرهنگی زنان در نبرد صفین چه بوده است؟ شواهد تاریخی گویای آن است که زنان مسلمان در عرصه های گوناگون این جنگ نقش پررنگی داشتند. جلوه فرهنگی این حضور بر سایر وجوه غلبه دارد. زنانی که دارای فصاحت و بلاغت بودند سعی کردند تا با سخنرانی و سروردن اشعار بلیغ در تحریک و تهییج مردان برای نبرد مؤثر باشند. همچنین از جنبه اجتماعی نیز زنان برای کمک به مردان خانواده و طایفه خود در آن نبرد حضور فعال داشتند.
۱۳.

تبیین و تحلیل کارکرد اندیشه موعودگرایی در فرآیند فرهنگی- تمدّنی دولت صفویه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: ر مشرق موعود سال سیزدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۵۰ 257 - 294

کلید واژه ها: تشیع امامیه مهدویت فرهنگ انتظار تمدن تشیع صفویه ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۳ تعداد دانلود : ۲۸۴
هدف اصلی نوشتار حاضر مطالعه اندیشه موعودگرایی و مهدویت عصر صفویه با توجه ویژه به جایگاه این اندیشه در ظرفیت و فرآیند تمدّنی آن روزگار است. اهمیت این موضوع ناشی از آن است که با آغاز عصر صفویه و همزمان با رسمی شدن مذهب تشیع در ایران، بحث مهدویت بهعنوان رکن اصلی تشیع، با خردمندانه عملکردن دولتمردان وارد مرحله جدیدی شد که با مراحل قبل از خود دارای تفاوتهای آشکاری بود. اندیشه مهدویت در ابعاد مختلفی همانند تئوری اتصال حکومت صفویه به حکومت امام زمان؟عج؟، نیابت صاحبالزمان؟عج؟، فرهنگ انتظار منجی و نظایر آن موجب ایجاد تحولاتی بنیادین در تاریخ فرهنگی و اجتماعی ایران شده است که تا به امروز نیز تداوم داشته است. این پژوهش درصدد است براساس الگوی نظری ماکس وبر و با روش توصیفی _ تحلیلی ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعهشناختی در تحلیل پدیدههای تاریخی و بر پایه منابع کتابخانهای، سیر تحولات اجتماعی و فرهنگی دولت شیعی صفویه را با تأکید بر اندیشه موعودگرایی در چشمانداز حیات تمدّنی جامعه بهعنوان پایه و زیربنایی برای دورههای بعد بررسی و تحلیل نماید. نتایج نشان میدهد فرهنگ تشیع با ارائه عناصر تمدّنسازی همچون رهبری عالمانه، شریعتمحوری، خردگرایی و عقلانیت، پویاییبخشی و تحقق جامعه آرمانی در قالب فرهنگ انتظار، میتواند نقش بسزایی در فرایند تمدّنسازی جامعه عصر صفوی ایفا کند.
۱۴.

نقش ابزارهای سیاست خارجی صفویان در فرآیند تمدنی دولت صفویه با تأکید بر ابزار دیپلماسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست دوره ۵۱ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 434 - 409

کلید واژه ها: ایران صفویه ابراز سیاست خارجی تشیع تمدن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۰ تعداد دانلود : ۲۵۶
یکی از مهم ترین مباحث سیاست خارجی، دیپلماسی کشورهاست. مقامات و کارگزاران دولت صفویه در دوران زمامداری خود ناگزیر از برقراری ارتباط مناسب با همسایگان بوده اند و به منظور تداوم بقای حاکمیت سیاسی، حفظ قلمرو جغرافیایی و رویکردهای مذهبی خود افزون بر ابزارهای نظامی و اقتصادی، از ابزار دیپلماسی بهره مند بودند. با الهام از نظریه واقع گرایی و توجه به رویکردهای جامعه شناختی در تحلیل پدیده های تاریخی، تلاش شد تا پاسخی مناسب به پرسش اصلی داده شود، که چگونه و تا چه حد دیپلماسی در تکوین چرخه های توسعه تمدن اسلامی در عصر صفویه تأثیر داشته است. فرضیه پژوهش آن است که صفویان با استفاده از ابزارهای دیپلماسی در تقابل یا تعامل با همسایگان منطقه ای-فرامنطقه ای خود، افزون بر رعایت و تأکید بر پاره ای اصول ثابت، نگرش های پایدار و اصولی در مناسبات خارجی به وجود آوردند که نتایج مثبتی برای توسعه درون زای ایران صفوی و به تبع توسعه تمدنی به همراه داشته است. با رویکردی تاریخی برای درک رویدادهای گذشته، از روش کیفی تحلیل اسناد تاریخی برای بررسی شواهد موجود در آنچه نوشته شده یا گفته شده برای توصیف، تبیین یا تفسیر این رویدادها استفاده شد. نتایج نشان می دهد دیپلماسی به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای روابط خارجی صفویان، با تشریح مبانی تشیع، سیاست تساهل و تسامح مذهبی نسبت به اتباع اروپایی ساکن در ایران و توازن قدرت، اتحاد سیاسی-نظامی با دولت های اروپایی علیه دشمن مشترک عثمانی، تجارت، تأمین امنیت ملی، و راهبرد بی طرفی رویکردهای پایداری در مناسبات خارجی آن برهه تاریخی به وجود آورد.
۱۵.

ملاحظاتی در باب نمود اعتقاد به «احکام نجوم» در تاریخ نگاری ابوحنیفه دینوری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال دوازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۴۷) 1 - 16

کلید واژه ها: ابوحنیفه دینوری احکام نجوم اخبارالطوال پیشگویی تاریخ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۰ تعداد دانلود : ۷۶۱
در تاریخ نگاری، مبحث اعتقادداشتن یا اعتقادنداشتتن مورخ به «احکام نجوم»، از نکات مهم و در کانون توجه است. ابوحنیفه دینوری، از مورخان بزرگ تمدّن اسلامی در قرن سوم قمری/نهم میلادی، کتاب اخبارالطوال را براساس شیوه تاریخ نگاری عمومی تألیف کرده است. این پژوهش با دیدگاهی توصیفی تحلیلی به دنبال یافتن پاسخ این پرسش است که نمود اعتقادی ابوحنیفه دینوری به احکام نجوم به چه صورت بوده است و در تاریخ نگاری او، تجلی این نمود در چه زمینه هایی مشاهده می شود. براساس یافته های این پژوهش، به نظر می رسد دیدگاه دینوری درباره پیشگویی های منجمان، فرازونشیب هایی داشته و در مجموع، نمونه های اندکی از پیشگویی ها در حوادث تاریخی را ذکر کرده است. او در اثر خود، در همان نمونه های اندک که پیشگویی بزرگان و منجمان را بررسی کرده و آن را مهم دانسته، به پیشگویی های عوام بی توجه نبوده و گاهی در کتاب خود، از این گزارش ها نام برده است؛ همچنین بر این باور بوده است که اگر در مواقعی، منجمان و اهل احکام نجوم پیشگویی نداشته اند، تأویل و برداشت نادرست از سخنان آنها دلیل اصلی محقق نشدن این پیشگویی ها بوده است. دینوری در جایگاه یک منجم، آثار نجومی مهمی را نگاشته که این موضوع در اعتقادش به درستی سخنان اهل احکام نجوم بی تأثیر نبوده است. مباحثی که احکام نجوم در آن مطرح شده، در کتاب اخبارالطوال مفصل تر از حوادث مشابه توضیح داده شده است.
۱۶.

تکالیف کارکردی زنان شیعه عصر صفوی در ساختار کنش اجتماعی بر اساس متغیرهای الگویی سایبرنتیک(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زن در فرهنگ و هنر دوره ۱۴ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ 599 - 626

کلید واژه ها: سایبرنتیک سیستم اجتماعی کنش متغیرهای الگویی وضعیت انتقالی عصر صفویه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۵ تعداد دانلود : ۱۱۷
پژوهش حاضر به روش اسنادی و به شیوه توصیفی-تحلیلی، و به استناد داده های تاریخی موجود درخصوص زنان در عصر صفویه، وضعیت آنان را براساس متغیرهای الگویی پیشنهادشده در نظریه کارکردگرایی ساختاری تالکوت پارسونز بازترسیم می کند تا مفروضاتی را آزمون کند. همچنین مقدماتی از تمرین تحلیلی یک امر تاریخی به استناد داده های تاریخی و براساس مبانی نظری مشخص را به سنتی میان رشته ای بدل سازد که علم تاریخ را به سایر دپارتمان های علوم اجتماعی متصل می کند. سؤال اصلی پژوهش آن است که زنان در عصر صفوی چگونه توانسته اند در سیستم اجتماعی عصر خود مؤثر باشند. فرضیه پژوهش آن است که زنان نقشی مؤثر در گذار جامعه وقت از وضعیت سنتی به پساسنتی داشته اند و این نقش را با عبور از نقش های انتسابی و عاطفی و عام گرا و کیفیتی، به نقش های اکتسابی و فراعاطفی و خاص گرا و عملکردی، تا حدودی فراهم ساختند و به تبدیل جامعه عصر صفوی به یک جامعه شبه انتقالی و پویا کمک کردند. نتایج نشان می دهد این گذار مقدماتی سبب شده است که انتقال انرژی و اطلاعات از نظام ها و خرده نظام ها با نقش آفرینی زنان، به جای آنکه صرفاً از طریق نقش های انتسابی و خاص گرا و... صورت بگیرد، از طریق نقش های اکتسابی و عام گرا و... نیز صورت بگیرد و مقدمات پیکره بندی جدیدی از سایبرنتیک سیستم عصر صفوی ایجاد شود.
۱۷.

پیرنگ تاریخ اجتماعی شیعیان ایران در متون تواریخ محلیِ عصر صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال ۱۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۴) 175-206

کلید واژه ها: تاریخ اجتماعی طبقات اجتماعی عادتواره سرمایه تواریخ محلی صفویه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۶ تعداد دانلود : ۸۷
پرداختن به طبقات اجتماعی در ادوار تاریخی، گشودگی به فهم وضعیت فعلی و برون رفت از انسدادهای اجتماعی حاضر را از ناحیه تدقیق در متون تاریخی فراهم می کند. پژوهش حاضر مطالعه تواریخ محلی را جهت استخراج معیارهای بازتاب طبقات اجتماعی در این متون و احصاء میدان های طبقات اجتماعی بررسی می کند. سؤال اصلی پژوهش آن است که معیارهای بازتاب طبقات اجتماعی در تاریخ اجتماعی تواریخ محلی، دایر بر کدام نوع از حجم، ترکیب و تبدیل پذیری سرمایه در میادین طبقات اجتماعی است؟ براین اساس فرضیه اصلی پژوهش آن است که ساختار طبقاتیِ مستتر در تاریخ اجتماعی عصر صفوی بر سلسله مراتب هرمیِ سرمایه دلالت می کند. این پ ژوهش با استفاده از کدگذاری سه مرحله ای داده بنیاد و با اتکاء بر ساختارگرایی تکوینیِ پیر بوردیو، در خصوص میدان های طبقات و سرمایه های چهارگانه آنها و به استناد پنج منبع تاریخ نگاری محلی اعم از احیاءالملوک، تاریخ گیلان، تاریخ گیلان و دیلمستان، شرفنامه و تاریخ خانی تدوین شده است. نتیجه پژوهش حاضر آن است که میدان حکمرانی یا دربار در تواریخ محلی بالاترین حجم، میزان ترکیب و میزان تبدیل پذیریِ سرمایه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و نمادین را برای طبقات مستتر در آن بر داشته است. میدان تجارت و مالکیت در مرتبه دوم و میدان فرهنگ، شعر و هنر در مراتب بعدی قرار دارند. همچنین در پایین ترین مرتبه، میدان اجتماع است که کمترین حجم، میزان ترکیب و میزان تبدیل پذیریِ انواع سرمایه را برای طبقاتِ آن در بر داشته است. *(این مقاله، برگرفته از طرح پسادکتری در طرح تفاهم نامه ای صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور (INSF) و دانشگاه اصفهان با عنوان «بازتاب تاریخ اجتماعی شیعیانِ امامیِ ایران در تواریخ محلی عصر صفویه» است.)
۱۸.

چگونگی ایجاد زنجیرۀ هم ارزیِ گفتمان مهدویت در عصر صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال ۱۵ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۵۹) 19 - 42

کلید واژه ها: زنجیره هم ارزی دال تهی مفصل بندی گفتمان مهدویت صفویه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴ تعداد دانلود : ۸۸
آنگاه که امری همچون مهدویت از حدود قلمروهای عقیدتی فراتر می رود و به پدیده ای سیاسی-اجتماعی بدل می شود، از ظرفیت های لازم برای مطالعه به مثابه یک گفتمان برخوردار می شود، مهدویت نیز در عصر صفویه، چنین ظرفیتی داشته است. به منظور تحقق چنین مطالعه ای و با مبنا قراردادن نظریه گفتمان ارنستو لاکلائو و شانتال موفه، براساس روشی تاریخی-تحلیلی، سؤال اساسی آن است که ساختار سیاسی- اجتماعی عصر صفویه، چگونه توانسته است چنین زنجیره هم ارزی نسبتاً فراگیری را مستقر کند. در همین راستا، فرضیه پژوهش آن است که مهدویت ازطریق یکی از اصول و ارکان گفتمان، یعنی زنجیره هم ارزی، این قابلیت را یافته است که قاطبه جامعه را فارغ از تفاوت های جنسیتی، قومیتی، جغرافیایی، سیاسی و حتی دینی، در یک همگرایی چشمگیر قرار دهد. یافته های تحقیق نشان می دهد مفصل بندی حاکمیت صفوی براساس مهدویت، در توازی با ایجاد زنجیره هم ارزی، ازطریق عمومیت باور به منجی، به منزله سازوکارهای گفتمانی، موفق به ایجاد همگرایی اجتماعی فارغ از تفاوت های موجود شده و ازطریق نبود مفصل بندی دال منجی، به مثابه دال های تهی، چنین پوششی را رقم زده است. همچنین ژرف ساخت های هژمونیک سازی صفویه، ازجمله تاریخ نگری و تاریخ نگاری ها و مواضع و متون فقهی علمای شیعه، امکان ایجاد این زنجیره را فراهم کرده اند.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان