سید محمدرحیم ربانی زاده

سید محمدرحیم ربانی زاده

مدرک تحصیلی: دکتری: تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی
رتبه علمی: استادیار، گروه پژوهشی تاریخ اجتماعی و اقتصادی ایران، پژوهشکده تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
پست الکترونیکی: rabbanizadeh@ihcs.ac.ir
لینک رزومه

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۱۵ مورد از کل ۱۵ مورد.
۱.

مالکیت ارضی و نظام های بهره برداری در عهد ناصری (نمونه موردی لرستان)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اقتصادی سال ۱۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۲۴) 101 - 132

کلید واژه ها: مالکیت ارضی لرستان نظام بهره برداری عوامل تولید عهد ناصری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۰ تعداد دانلود : ۱۴۷
مهم ترین بخش اقتصاد ایران در عهد ناصری، اقتصاد ارضی بود زیرا مهم ترین بخش درآمد سرانه کشور و درآمدهای دولت از این بخش تأمین می شد. در این مقاله مالکیت ارضی در لرستان و تغییرات آن با توجه به شیوه های تولید حاکم بر اقتصاد ارضی لرستان عهد ناصری یعنی شیوه تولید معیشتی و شیوه تولید سرمایه دارانه و همچنین مناسبات تولید برآمده از آنها در اقتصاد ارضی این منطقه به شیوه مطالعه تاریخی بررسی شده است و تلاش شده به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که مناسبات تولید و مالکیت بر وسایل تولید در اقتصاد ارضی لرستان در عصر ناصری در هر دو شیوه تولید ذکر شده به چه شکل بوده و کدام نظام بهره برداری، شیوه ی غالب توزیع محصول بین مالک و زارع بوده است؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که در این منطقه چهار نوع مالکیت(قبیله ای ، خصوصی ، خالصه و وقفی ) وجود داشت که شیوه غالب بهره برداری در آنها مناسبات تولید مزارعه ( سهم بری ) بود و همین نظام بهره برداری مهم ترین عامل در جلوگیری از امکان رشد و توسعه نیروهای تولید در منطقه بوده است.
۲.

التوکیل الخاص والسلطویه الدینیه فی خطاب الشیخ أحمد الأحسائی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آفاق الحضاره الاسلامیه سال ۲۶ یهار و تابستان ۱۴۰۲ (۱۴۴۴ه.ق) شماره ۱ (پیاپی ۵۱) 139 - 160
تعداد بازدید : ۶۹ تعداد دانلود : ۱۹
دراسه العلاقه بین الدین وبنیه السلطه من الموضوعات الرئیسه فی علم الاجتماع الدینی. یقع الدین فی المجتمع الإیرانی فی شبکه معقده من المصالح والمنافع السیاسیه والاجتماعیه والثقافیه والاقتصادیه. سیساعدنا فحص الخطابات الدینیه فی إیران على اکتساب فهم أکثر دقه لتشکیل هیکل السلطه. مع انتشار الحداثه فی المجتمع الإیرانی، تمّ تحدی السلطویه الدینیه من قِبَل مجموعات مختلفه من المجتمع. کان هذا التحدی نتیجه مواجهه النظام التقلیدی مع بعض نتائج وأعمال الحداثه. فی السنوات الأولى من القرن الثالث عشر الهجری، ظهرت المدرسه الشیخیه متأثره بأفکار وآراء الشیخ أحمد الأحسائی الذی أثر فی العدید من التطورات الفکریه والدینیه  والسیاسیه فی تاریخ إیران المعاصر بمشروع "الوکاله الخاصه" .تهدف المقاله الحالیه إلى الإجابه عن هذا السؤال: ما هی العملیه التی مرّ بها مفهوم الوکیل الخاص فی شکل نظریه شیعیه کامله فی آراء أحمد الأحسائی؟ ادعاء البحث أنه، بتفسیر باطنی للوکیل الخاص وتمریر المعنى القانونی والتمثیلی لأئمه نواب الشیعه من جهه ونفی الوکیل العام لأصول المجتهدین من جهه أخرى، تحول الشیخ أحمد الأحسایی إلى نظریه الشیعه الکامله و باب الإمام. وتشیر نتائج البحث إلى أنه ولأول مره تمّ ذکر الرکائز الأساسیه لتعالیم الشیخیه فی ضوء عناوین ک « الله، النبی، الإمام، والشیعه» فی أعمال الشیخ أحمد الأحسائی، کما تمّ التأکید على مکانه الشیعه الکامله بوصفهما أبوابا للإیمان والمعرفه.
۳.

تبیین جایگاه و کارکرد منصب نقیب در دوره ی آل بویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۱ 324 - 347

کلید واژه ها: نقیب سادات آل بویه اذهان ابدان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۶ تعداد دانلود : ۱۲۰
 منصب نقیب یکی از مهم ترین مناصب حکومتی در دوره ی آل بویه است که جلوه ای از نحوه ی اعمال و مناسبات و عملکرد قدرت در این دوره را نشان می دهد. این پژوهش بر آن است تا با رویکرد توصیفی- تحلیلی به بررسی جایگاه و کارکرد منصب نقیب در دوره ی آل بویه بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که: منصب نقیب در دوره ی آل بویه چگونه برای هدایت و کنترل اذهان و ابدان سادات و علویان عمل می کرده است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که منصب نقیب در نسبت با قدرت قرار دارد و به مثابه ی ابزاری برای اعمال قدرت در جهت کنترل اذهان و ابدان سادات عمل می کرده است، همچنین جایگاه و موقعیت نقبا به میزان توجه امرای بویهی به آنان بستگی داشت و اگر در جهت کنترل اعتراضات و رفع تهدیدها و تنش ها موفق بودند که بیشتر مورد لطف واقع می شدند، در غیر این صورت جایگاه آن ها در خطر قرار می گرفت. علاوه براین که منصب نقیب یکی از مهم ترین ابزارهای قدرت حاکمیت برای اعمال قدرت و هنجارمند کردن جامعه ی سادات بوده است که از طریق آن نظم در جامعه برقرار شود. ازآنجاکه این پژوهش مطاله ای تاریخی است لذا روش معمول گردآوری داده هامتکی بر منابع تاریخی و کتابخانه ای و توصیف و تحلیلاین دادها در فرایند بررسی فرضیه های تحقیق خواهد بود.
۴.

نقد کتاب تحول گفتمانی در گزارش واقعه کربلا با رویکرد گفتمانی لاکلائو و موفه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال بیستم فروردین ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۷۷) 115-135
تعداد بازدید : ۶۷۴ تعداد دانلود : ۳۷۵
تحقیق پیش رو با رویه ای انتقادی و مبتنی بر رویکرد گفتمانی لاکلائو و موفه به نقد و بررسی کتاب تحول گفتمانی در گزارش واقعه کربلا پرداخته است و سؤال اصلی پژوهش این است که گفتمان های (عاطفی، ماورایی، و تاریخی) مطرح شده در کتاب مذکور بر چه پایه ای سنخ بندی شده اند. یافته های پژوهش حاکی از این است که واقعه کربلا هم چون رخدادی تاریخی و عینی بررسی نشده است، به طوری که به امر واقع های تاریخیِ واقعه کربلا اشاره ای ندارد، اما مواضع نویسندگان در گفتمان های مختلف در بُعد روانی آن درباره این واقعه مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس، سنجه های آماری کتاب نمی تواند اعتبار زیادی داشته باشد و این که دال و مدلولِ گفتمان های مورد بررسی مشخص نیست و نسبت قدرت در گزارش این واقعه نادیده گرفته شده و به گفتمان های رقیب در گزارش واقعه کربلا اشاره ای نشده است.
۵.

تبیین تاریخی دلایل عدم روایت واقعه غدیر در سیره ابن اسحاق(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیستم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیاپی ۷۹) 7 - 30

کلید واژه ها: حدیث غدیر محمد بن اسحاق فضایل امام علی7 سیره نگاری تبیین تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۰ تعداد دانلود : ۵۱۳
واقعه غدیر به عنوان یکی از مهم ترین مستندات روایی اثبات جانشینی امیرالمؤمنین حضرت علی(ع)، به تواتر در منابع اهل سنت گزارش شده است و مورد قبول بیشتر علمای آنان است. با این وجود، ابهام هایی درباره درستی این روایت در برخی منابع به چشم می خورد که نپرداختن به این روایت از سوی برخی از مهم ترین سیره نگاران متقدم، مانند محمد بن اسحاق (د. 151) یکی از آنها است. در این پژوهش برای ارزیابی موضع گیری ابن اسحاق درباره گزارش واقعه غدیر و با وجود باور برخی علمای شیعه به روایت این واقعه از سوی او، با ارائه شواهدی از شرایط سیاسی فرهنگی دوران نوشتن این سیره و با استفاده از شیوه تبیین تاریخی، چرایی عدم روایت این واقعه در سیره ابن اسحاق تحلیل و تبیین می شود.
۶.

دیوان محاسبات و مسئله پرداخت حقوق در دوره قاجار (1327-1329ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴۴ (پیاپی ۱۳۴) 129-157

کلید واژه ها: دیوان محاسبات مالیه دوره قاجار مشروطیت اس‍ن‍اد ت‍اری‍خ‍ی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸۳ تعداد دانلود : ۵۳۸
پرداخت حقوق کارکنان کشوری و لشکری یکی از چالش های مهم حکومت قاجار بود. افزایش روزافزون تعداد حقوق بگیران، تأخیر در پرداخت ها یا برقراری حقوق های بی محل، مسئله پرداخت حقوق را به چالشی بزرگ تبدیل کرده بود. روش های سنتی و استخدام مستشاران خارجی هیچ یک نتوانست این مشکل را حل کند. پس از مشروطیت، دولت و مجلس برای حل این مسئله سازوکارهای نظارتی مستقل ایجاد کردند تا هم از استفاده نادرست درآمدهای کشور جلوگیری کنند و هم روند پرداخت حقوق کارکنان تسریع شود. در همین راستا، دیوان محاسبات با هدف نظارت بر مالیه، به ویژه سامان دادن به اوضاع آشفته پرداخت حقوق کارکنان تشکیل شد. مسئله اصلی این پژوهش، از یک سو بررسی علت و ضرورت تشکیل دیوان محاسبات و از سوی دیگر، بررسی عملکرد آن در نحوه رویارویی با مسئله پرداخت حقوق کارکنان دولت است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که تأخیر فراوان در تصویب قانون دیوان محاسبات، وجود نواقص زیاد در نظام نامه داخلی، ناتوانی در احضار صاحب جمعان و تسویه حساب آنها، نبود تخصص و تجربه در میان اعضای دیوان و گسترده بودن دامنه مسئله پرداخت حقوق، موجب ناکارآمدی دیوان محاسبات و در نهایت انحلال آن شده بود.
۷.

نقدی بر کتاب نظام وزارت در دولت عباسیان (عصر آل بویه و سلجوقیان)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال هجدهم فروردین ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۵۳) 147-159
تعداد بازدید : ۶۴۲ تعداد دانلود : ۴۴۸
نظام وزارت یکی از ارکان قوام بخش هر حکومتی است. هرگاه حکومتی از یک دستگاه دیوانی قوی برخوردار باشد، ثبات بیش تری داشته است و دولت عباسی نیز از دستگاه دیوانی وزارتی برخوردار بوده است که نمود آن در دورة آل بویه و سلجوقیان بیش تر به چشم می آید. برای تبیین نقش دیوان وزارت آثار زیادی نوشته اند. یکی از آن ها کتاب نظام وزارت در دولت عباسیان (عصر آل بویه و سلجوقیان) اثر زهرانی است. این تحقیق با رویکردی تفسیری و مسئله ای درپی نقد و بررسی کتاب مذکور است و یافته ها حاکی است که زهرانی هرچند به اهمیت نظام وزارت می پردازد، اما او هم به سبک و سیاق متقدمان همان اطلاعات را بازگو می کند و یک مدل کلی را برای سامان تحقیق طرح کرده و براساس آن کل کتاب را تحلیل کرده است. همین امر باعث محدودیت هایی در ارائة تحلیل بهتر شده است و درنهایت این که به نقش خود وزیر درمقام یک فرد بیش تر پرداخته است تا این که او را درقالب یک نظام بررسی کند.
۸.

نقش مأمون در مناظره های بین الادیانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال هشتم بهار ۱۳۹۶ شماره ۳۱ 1-26

کلید واژه ها: دوره ی عباسی مناظره غیرمسلمانان آزاداندیشی مأمون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۵۴ تعداد دانلود : ۴۶۹
در دوره ی خلافت عباسیان، به ویژه در دوره ی مأمون، مناظره هایی با غیرمسلمانان اعم از اهل کتاب و غیر آنان انجام می شد که به زعم برخی از نویسندگان این مناظره ها گویای عصری درخشان و آزاداندیشی مأمون عباسی و اعتقاد او به تکثر عقیدتی بوده است. اما تحلیل کنش ها و گفت وشنودهای خلیفه و مناظره کنندگان نشان دهنده ی وضعیت دیگری است. این تحقیق بر پایه ی روش کیفی تفسیری (مبتنی بر توصیف و تحلیل) در پی بررسی این مسئله است که به لحاظ روانی چه فضایی بر مناظره کنندگان، به ویژه غیرمسلمانان، حاکم بوده و تا چه اندازه در بیان باورهای خویش خودسانسوری می کرده اند و حضور مأمون چه تأثیری بر برگزاری مناظره ها داشته است. مدعای پژوهش حاضر این است که با توجه به برخوردهای خلیفه با مناظره کنندگان هدف از برگزاری این جلسات غلبه و سرکوب این گروه ها و پیروزی فکری مسلمانان بر آنان بوده است.
۹.

منصب معونت در شهرهای دوره آل بویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۱ (پیاپی ۹)

کلید واژه ها: دوره آل بویه تشکیلات نظامی معونت شرطه

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی آل بویه فرهنگی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی
تعداد بازدید : ۱۲۴۳ تعداد دانلود : ۷۳۵
هدف از این پژوهش بررسی روند دگرگونی معنایی و کارکردی منصب معونت از 321 تا 448 هجری قمری است. در این تحقیق به تأثیرات «ساختار سیاسی دولت آل بویه» و «تحولات درونی شهرها» بر نمود بیش از پیش منصب «معونت» در جامعه شهری آل بویه پرداخته می شود. روش انجام این پژوهش بر نظریه «نقش» و «کارکرد» گیدنز در حوزه علوم اجتماعی استوار است. بر این اساس، با توجه به منابع مکتوب، داده های منابع گردآوری و پس از آن با صورت بندی مبانی نظری، ضمن توصیف وضعیت «معونت»، داده های به دست آمده ارزیابی شده است. یافته های پژوهش گویای آن است که اهمیت یافتن منصب معونت، به مثابه بازوی نظامی و مجری قانون در شهرها، نشان دهنده بهره گیری هوش مندانه امرای آل بویه از تغییرات اجتماعی (شکل گیری فرهنگ غیردینی)، و رضایت نداشتن رعایای شهری از نهاد شرطه، و با هدف تسلط بر بغداد و دستگاه خلافت عباسی بوده است.
۱۰.

ساختار قدرت در ایران عصر ناصری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای سیاسی معاصر سال ششم زمستان ۱۳۹۴ شماره ۴ (پیاپی ۱۸)

کلید واژه ها: ساختار قدرت تجار روشنفکران ناصرالدین شاه اصلاحات

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی جامعه شناسی سیاسی جامعه شناسی سیاسی ایران
  2. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران در دوره قاجار (آقا محمد خان تا دوره ناصرالدین شاه)
تعداد بازدید : ۳۴۸۹ تعداد دانلود : ۳۵۳۶
این نوشتار در مطالعه ساختار قدرت در ایران عصر ناصری ، به بررسی ویژگی های ساختار قدرت در دو مقوله یکی فرم و صورت بندی ساختار قدرت ودیگری ماهیت سلطه و اقتدار خواهد پرداخت. ویژگی مشخص ساختار قدرت در ایران عصر ناصری ، استبداد بود . شاه مرکز ثقل و توزیع قدرت بود . در این ساختار ، دولت ، دربار و شخص شاه مقولاتی تفکیک ناپذیر بودندکه به تبع خود از موانع شکل گیری نهادهای مشروع و قانونی محسوب می شدند و پیدایش یک ساختار اداری و سیاسی بیرون از چهار چوب نظام خود کامه موجود ، امکان پذیر نبود . در چنین ساختاری امکان رشد طبقات اجتماعی بیرون از حکومت نیز وجود نداشت . ورود افکار متجددانه و نخستین تلاش ها برای انجام اصلاحات در ایران از نخستین چالش ها با ساختار قدرت در ایرن عصر قاجار بود. از سوی دیگر با رشد شتابان تجارت خارجی و برخورد فزاینده تجار ایرانی با غرب و سفرهای خارجی و آشنایی با دستاوردهای تمدن غرب ، موجب آگاهی آنها از جایگاه طبقاتی اشان شد و به منافع طبقاتی خود در برابر حکومت خود کامه قاجار پی بردند.
۱۱.

بازتاب زندگی اجتماعی و فرهنگی زنان ایل بختیاری بر اساس آثار سفرنامه نویسان خارجی دورة قاجاریه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه زنان سال ششم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۳ (پیاپی ۱۳)

کلید واژه ها: قاجار زنان بختیاری سفرنامه نویسان خارجی زندگی اجتماعی و فرهنگی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی مطالعات زنان زن در حوزه های علم، فرهنگ، هنر و سیاست زن در حوزه های ادبی
  2. حوزه‌های تخصصی مطالعات زنان زن در حوزه های علم، فرهنگ، هنر و سیاست زن در حوزه فرهنگ
تعداد بازدید : ۱۸۱۲ تعداد دانلود : ۹۹۹
مقالة حاضر بر آن است به این پرسش پاسخ دهد که سفرنامه نویسان خارجی در نگاشته هایشان چگونه مؤلفه های اجتماعی و فرهنگی زنان بختیاری را تبیین کرده اند؟ پژوهش حاضر، که به شیوة تبیین تاریخی و با مراجعه به منابع و داده های سیاحان خارجی تنظیم شده، حاکی از آن است که سیاحان به وضعیت زنان بختیاری توجه خاصی معطوف داشته اند، به ویژه سفرنامه نویسان زن که با زنان بختیاری ارتباط تنگاتنگی داشته اند و با موشکافی و دقت نظر بیش تری دربارة طرز زندگی آنان بحث کرده اند. در میان سیاحان، توجه سفرنامه نویسان انگلیسی و اطلاعات آن ها دربارة زنان بختیاری، به نسبت سفرنامه های سیاحان کشورهای دیگر بارزتر و غنی تر است. این امر را می توان در راستای تلاش انگلیسی ها در این دوره برای توسعة نفوذ سیاسی و اقتصادی خود در ایل بختیاری دانست.
۱۲.

ستیز و سازش اشرافیت ایرانی با شهریاران در عصر ساسانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۳۹۳ شماره ۱۵

کلید واژه ها: ساسانیان دهقانان پادشاهان اشراف موبدان اسپاهبدان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۹۵ تعداد دانلود : ۸۳۶
تاریخ اجتماعی – اقتصادی در عهد ساسانی حکایت از مبارزه ای مستمر میان اشرافیت ایرانی و پادشاهان است که جز با وقفه های اندک تا پایان عمر دولت ساسانی ادامه داشته است تا جایی که می توان یکی از علل مهم انحطاط و انقراض حکومت ساسانی را همین منازعه میان اشرافیت ایرانی و سلطنت دانست. این نوشتار با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به طور مشخص در پی تبیین این مساله است که رابطه اشراف و پادشاهان در حکومت ساسانیان چه فرایند تاریخی را طی کرده است و در جهت تفسیر تاریخی این مسأله به طرح فرضیه زیر پرداخته است: گسترش روابط تجاری میان شرق و غرب، رشد اقتصاد پولی و اقتصاد مبتنی بر بازرگانی و صنعت و توسعة شهرها و راه های ترانزیت و به تبع آن تغییر در مناسبات اجتماعی و به چالش کشیده شدن نظام اجتماعی دورة ساسانیان، موجب شدکه نظام اشرافی که مبتنی بر اقتصاد کشاورزی و ساختار روستایی بود، در چالش های جدی قرار گیرد. این چالش ها به چالش های دینی هم منتهی شد تا جایی که اتحاد اشراف با موبدان در مخالفت با پادشاه، موبدان را به رقابت های سیاسی کشاند و با قبول ترویج عقاید مزدکیان و حمایت از شورش اجتماعی آنان از سوی قباد، ضربه ای به اتحاد اشراف و روحانیون زرتشتی وارد آمد و به خصومت میان پادشاه و اشراف دامن زده شد. پادشاهان ساسانی نیز توانستند از دورة خسرواول، در چالش میان اقتصاد شهری و اقتصاد روستایی از طریق دهقانان، استقلال اقتصادی خود را از اشراف و از طریق اسپاهبدان، استقلال نظامی خود را نیز از نیروهای روستایی و اشراف به دست آوردند و بر تمرکز قدرت سیاسی خود دربرابر اشراف بیفزایند.
۱۳.

مالیات بر بازار در دورة خلفای اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال سوم بهار و تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱ (پیاپی ۵)

کلید واژه ها: بازار خلفای عباسی خلفای اموی مالیات بر بازار هشام بن عبدالملک

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ اسلام تاریخ تمدن اسلامی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ اسلام و عرب تاریخ خلفای نخستین
تعداد بازدید : ۲۱۲۴ تعداد دانلود : ۹۸۹
پس از تشکیل حکومت اسلامی به دست پیامبر اکرم (ص) و به دنبال آن تشکیل حکومت خلفا، در مقاطعی خاص، دولت های اسلامی با افزایش یا کاهش درآمد و در برخی مواقع با هزینه های غیر قابل پیش بینی روبه رو می شدند. کاهش درآمد و دست یابی به منابع جدید مالی سبب شد دولت ها برای جبران کمبود هزینه ها به فکر راه حل های تازه ای بیفتند. یکی از این راه حل های پیشنهادی «مالیات بر بازار» بود که بسیار مورد توجه قرار گرفت. این نوع از مالیات، که در دولت های پیشین نیز به نوعی وجود داشته است، در دورة خلفای اموی و عباسی با روش خاصی برقرار شد. تبیین ویژگی ها و نیز دلایل وضع و پیامدهای آن مورد نظر پژوهش حاضر است که با مراجعه به منابع تاریخی، به خصوص آن دسته از منابع که به مسائل اقتصادی در دورة مورد نظر مربوط می شود، به تجزیه و تحلیل داده ها و نقد مطالعات کنونی می پردازد. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این پرسش است که مالیات بر بازار برای اولین بار در دورة خلافت اسلامی در چه زمانی و بنا به چه دلایلی برقرار شد؟ برای پاسخ به این پرسش نخست، انواع مالیات ها در دورة اسلامی اعم از زکات، خراج، جزیه، و مالیات بر کشاورزی بررسی و سپس، ویژگی ها و تمایزات آن با مالیات بر بازار مشخص می شود و در ادامه نوع مالیاتی که بر بازار وضع شده بود و دلایل و پیامدهای آن تبیین می شود. در ضمن یافته های این مقاله شرایط دوره ای از خلافت اسلامی را مشخص می کند که برای اولین بار مالیات بر بازار وضع شده بود؛ در دورة پیامبر و خلفای راشدین مالیاتی بر بازار وضع نشد و برای اولین بار این مالیات در دورة هشام بن عبدالملک از بازاریان اخذ شد و بر این اساس دلایل برقراری آن را نقد و واکاوی می کنیم.
۱۴.

فرهنگ و آئین حکمرانی در نامه طاهر بن حسین به فرزندش عبدالله(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال پنجم تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱۶

کلید واژه ها: ابن خلدون طبری فرهنگ حکمرانی نامه طاهر بن حسین عبدالله بن طاهر

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی طاهری فرهنگی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی
تعداد بازدید : ۳۹۵۸ تعداد دانلود : ۱۲۹۷
پژوهش حاضر، درصدد است با بررسی نامه ی طاهر به فرزندش عبدالله، دیدگاه وی را دربار ه ی حکومت، رعیت، و رابطه ی متقابل آنها تبیین، و آئین حکمرانی در دوره طاهریان را مشخص کند. نتایج تحقیق، مشخص می کند نظام مطرح شده در این نامه، از فرهنگِ حکمرانی دلالت می کند که در مقایسه با دولت های نوین، بسیاری از کارکردهای امروزین آن را در بر می گیرد. در بررسی عملکرد امرای طاهری، می توان آن را دستورالعمل مکتوب و آئین نامه حکومتی آنان، و در سطوح بالاتر، به خصوص در دوره ی مامون، به عنوان دستورالعمل اجرایی ماموران دولتی دانست. برخی دیگر از یافته های پژوهش حاضر، حاکی از تاثیر اندیشه ها و شیوه های مطرح شده در نامه ی طاهر، در خصوص اداره ی حکومت و نظرات مالیاتی ایشان بر اندیشه های ابن خلدون در مقدمه می باشد.
۱۵.

گردش نظام پولی خلافت عباسی در قالب چک و سفته(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال اول بهار و تابستان ۱۳۹۱ شماره ۱

کلید واژه ها: سفته چک سیاست های پولی و مالی خلافت عباسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۹۶ تعداد دانلود : ۸۷۱
سیاست های مالی و پولی در هر دوره از تاریخ به اشکال گوناگون اجرا می شده است. یکی از این سیاست ها چگونگی و نحوة گردش نظام پولی است که در مقاطع تاریخی نمودهایی خاص داشته است؛ در دورة خلافت عباسی، به سبب افزایش معاملات تجاری و حمل و نقل های مالی، نظام پولی در قالبی خاص عرضه می شد. این الگو استفاده از چک و سفته بود. خلافت عباسی برای پیشبرد فعالیت های مالی و تجاری و معاملات کلان خود در عملیات مالیاتی با هدف رفع مشکلات ناشی از حمل و نقل پول های سکه ای، به ویژه زر و سیم های بسیار سنگین، به روش پرداختی ایمن، سبک، راحت، و سهل الوصول نیاز داشت. بنابراین کاربرد چک و سفته، با وزن کم و قابلیت جابه جایی بسیار آسان، از ابزارهای سپرده گذاری و حوالة مالی در راستای سیاست های گردش پولی در امپراتوری عباسی گسترش یافت. استنادات این پژوهش بر اساس مراجعه به متون و منابع تاریخی، به ویژه منابع مالی و خراجی دورة مورد نظر، و تجزیه و تحلیل داده ها استوار است. مستندات تاریخی حاکی از افزایش و پیشرفت فعالیت های مالی، شبیه به بانک های امروزی، در دورة خلافت عباسی در قالب چک و سفته است که باعث شکل گیری شیوة نظارتی جدید و هم چنین گسترش نهادی به نام صرافی بود که در پرداخت مابه ازای پولی معاملات در روش جدید نقش مهمی را ایفا می کرد.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان