ناصر شیربگی

امروزه اثربخشی به عنوان یکی از مهم ترین شاخص های سنجش و ارزیابی عملکرد افراد در سازمان ها مورد استفاده قرار می گیرد. بررسی اثربخشی آموزشی و عوامل مؤثر بر افزایش و کاهش آن در نظام آموزش و پرورش به عنوان رکن اصلی جامعه از اهمیّت فراوانی برخوردار است. مسأله اصلی تحقیق حاضر نیز عبارت است از این که چه عواملی بر اثربخشی آموزشی تأثیرگذار هستند؟ و چه رابطه ای بین شناخت معلّمان از اهداف نظام آموزش و پرورش و اثربخشی آموزشی وجود دارد؟ چارچوب مفهومی و نظری پژوهش تلفیقی از رویکرد الگوی هدف، اثربخشی فردی و نظریه اثربخشی آموزشی اندرسون می باشد. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه معلّمانی می باشد که در شهر سنندج در سال تحصیلی 91– 90 که مشغول به تدریس بودند، که کلاً 1200 نفر بودند و با استفاده از فرمول کوکران و روش نمونه گیری طبقه ای نسبی 300 نفر از آنها انتخاب گردید. یافته های پژوهش حاکی از آن است که میان شناخت معلّمان از اهداف نظام آموزش و پرورش و اثربخشی آموزشی رابطه معناداری وجود دارد. دیگر نتایج تحقیق نیز بیانگر آن است که سطح اثربخشی آموزشی معلّمان در سطح متوسط و پایین قرار دارد.

کشف تجارب اعضای آموزشی جامعه مدرسه از به کارگیری معلمان فاقد صلاحیت و تعامل با آنان در مدارس و تبیین نحوه برخورد این معلمان با اعضای آموزشی مدرسه، دانش آموزان و والدین آنان از اهداف پژوهش کیفی حاضر هستند. روش پژوهش، داده بنیاد با رویکردی سیستماتیک است که با نمونه گیری هدفمند و از طریق مصاحبه با 46 نفر از شرکت کنندگان که اعضای جامعه مدرسه شهر سنندج بودند، در سه مرحله کدگذاری نظری مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت، تعداد 211 کدباز، 60 کد محوری و 17 کد گزینشی از داده ها احصا و با نرم افزار 2020 MAXQDA مدلی نهایی از آن ها استخراج گردید. مشارکت کنندگان، به مسائل معیشتی وفرهنگی معلمان و سیاست زدگی آموزش وپرورش بعنوان زمینه های موجودجذب معلمان فاقدصلاحیت؛ نقص در شیوه های استخدامی و دیوان سالاری معیوب در نظام آموزشی جهت دلایل استخدام این معلمان؛ پشتیبانی از توسعه حرفه ای، کمک به ارتقای رضایت شغلی و اجرای اقدامات تنبیهی بعنوان راهکارهایی جهت تعامل با این معلمان و مهارت های سه گانه مدیران(فنی، انسانی و ادراکی)جهت عوامل مؤثر و دخیل در رهبری آنان اشاره کرده اند. ارائه نتایج در دو بعد و دخالت دادن دانش آموزان و والدین آن ها در فرایند مصاحبه از نوآوری های این پژوهش است. براساس نتایج، تعداد بسیار کمی از این معلمان تغییر کردند و عملکرد تحصیلی مطلوب عاید شده است؛ اما بسیاری از این معلمان متحول نشده و بی توجهی به ابعاد روانی– اجتماعی دانش آموزان، ضعف در برقراری روابط انسانی، غیرحرفه ای گرایی و بازدهی نامطلوب آموزشی را در پرونده کاری خود بر جای گذاشته اند.

مدیران ارشد دانشگاه ها برای گزینش، نگهداری و تسهیل فرصت های پیشرفت حرفه ای اعضای هیأت علمی کارآمد، مسئولیتی عمده بر عهده دارند. برای ادای این مسئولیت، مدیران نیازمند اتخاذ تصمیم های مهمی هستند. اهمیت اندازه گیری اثربخشی تدریس به دلیل فراهم ساختن مستنداتی است که برای اتخاذ چنین تصمیم های سرنوشت سازی درباره آینده نظام آموزش عالی بکار می رود. به دلیل پیچیدگی فرایند اندازه گیری اثربخشی تدریس دانشگاه ها باید راهبردهای متنوع و متفاوتی را برای اندازه گیری اثربخشی تدریس مدنظر داشته باشند تا تصویری جامع، معتبر و صحیحی از عملکرد اعضای هیأت علمی فراهم شود. معیارها و شاخص های موردنظر در نظام آموزش عالی هرکشوری تعیین می کند که در فرایند ارزیابی اثربخشی تدریس چه چیزی باید اندازه گیری شود و چگونه اندازه گیری به انجام برسد. این مقاله، الگویی مرکب از راهبردهای مختلف اندازه گیری اثربخشی تدریس، نوع ابزار بکار رفته در آنها، ارائه کننده مستندات، افراد ذی نفع از آنها و نوع تصمیم گیری بر مبنای آن مستندات را تشریح می کند. این راهبردها می توانند در اتخاذ تصمیم های مربوط به فعالیت های بهبود فرایند تدریس و امور استخدامی اعضای هیأت علمی، بکار روند. 

مقاله حاضر، موانع و راه کارهای ممکن برای اندازه گیری و بهبود بهره وری در آموزش عالی را مورد بررسی قرار می دهد. ارزیابی بهره وری در آموزش عالی مستلزم اندازه گیری کارایی و اثربخشی است. بهره وری در آموزش عالی، می تواند برحسب استانداردها، مانند نسبت استاد به دانشجو یا برحسب ارزش ها مانند شایستگی دانش آموختگان تعریف شود. سازمان های آموزشی، برای اینکه بتوانند بهره وری آموزش عالی را بهبود بخشند، باید روش های تدریس و سازمان یادگیری را ارتقاء دهند، اما قبل از اقدام اندازه گیری یا بهبود بهره وری، باید چند مسئله اساسی در این زمینه روشن شود که عبارت اند از: تعیین اهداف آموزشی، تعریف درون دادها و برون دادها، اندازه گیری بهره وری و ارائه نشانه های بهبود در بهره وری؛ پس از مشخص شدن این موارد، راه کارهای بهبود بهره وری می تواند تحلیل شود. اندازه گیری میزان بهره وری حتی در بخش صنعتی و دولتی مشکل است و آموزش عالی نیز قطعاً از این قاعده مستثنا نیست؛ از طرف دیگر، دست اندرکاران، باید تصمیم بگیرند که بهره وری در چه سطح یا سطوحی از سازمان اندازه گیری شود. نکته مهم دیگر، در اندازه گیری بهره وری، این است که معیارها نباید قبل از تعیین اهداف تهیه شوند. انجام چنین کاری، دست اندرکاران آموزش عالی را به جای اندازه گیری مقولات با ارزش، به اهمیت دادن به مواردی که قابل اندازه گیری است، هدایت می کند. راه کارهای مختلفی برای بهبود بهره وری در آموزش عالی وجود دارد که شامل: خصوصی سازی، تمرکززدایی، بهبود کیفیت یادگیری دانشجویان و افزایش انعطاف پذیری در شاخص های اعضای هیئت علمی است. بیشتر این راه کارها، نیازمند تغییر در فرهنگ اداری و ذهنیت اعضای هیئت علمی و مدیران عالی رتبه است. اجرای این راه کارها ممکن است با مقاومت و حتی چالش های قانونی از طرف سازمان ها و انجمن های حرفه ای مختلف رو به رو شود. نگارندگان معتقدند که بهبود بهره وری، یک مفهوم چند وجهی و دارای سطوحی چندگانه است و نظریه های مربوط به بهره وری در بخش های صنعتی و دولتی پس از بررسی و پژوهش می تواند با موفقعیت مراکز آموزش عالی منطبق شود و مورد استفاده قرار گیرد. در پایان بحث، الگویی برای بهبود بهره وری نظام آموزش عالی در سطوح مختلف پیشنهاد شده است.

این پژوهش با هدف تعیین میزان همخوانی نتایج راهبردهای مختلف ارزشیابی از تدریس استادان پژوهشی از نوع توصیفی- همبستگی انجام گرفت. جامعه آماری تحقیق دانشجویان، دانش آموختگان و اعضای هیئت علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه کردستان در سال 1391 بودند. ابزار پژوهش، پرسشنامه اقتباس شده از کاربرگ های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بود. پایایی پرسشنامه ها با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ تأیید شد. برای تحلیل داده ها از آزمون ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون استفاده شد. یافته ها نشان داد که بین میانگین نمره های ارزشیابی استادان بر اساس راهبردهای مختلف ارزشیابی تفاوت وجود دارد. استادان و همتایان آنان نمره های بالاتری به کیفیت تدریس داده بودند. تجزیه و تحلیل رگرسیون گویای آن بود که نتایج ارزیابی دانشجویان، دانش آموختگان، همتایان و خودارزیابی، اگرچه می تواند 21 درصد از واریانس ارزشیابی کارفرمایان را تبیین کند اما از لحاظ آماری معنی دار نبود. با توجه به نتایج متفاوت حاصله از راهبردهای مختلف ارزشیابی تدریس، ضروری است برای ارزشیابی جامع استادان، ضمن استفاده از ابزارهای مناسب سنجش، از تلفیق راهبردهایی متنوع برای شناسایی نقاط ضعف و قوت کیفیت تدریس استادان استفاده شود.

در زمینه ارزشیابی اثربخشی تدریس اعضای هیأت علمی، معمول ترین شیوه گردآوری داده ها به کارگیری مقیاس های ارزیابی توسط دانشجویان است. پتانسیل های موجود برای نتایج نادرست و ابهام در این منبع به تنهایی می تواند به سوگیری و خطای مختلف ارزشیابی منجر شود. این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از داده های گردآوری شده از پیشینه تحقیقاتی، مقالات و کتب موجود به بررسی این سؤال پژوهشی پرداخته است که چه خطاهایی ادراک دانشجویان از تدریس استادانشان را تهدید می کند. نتایج نشان داد که حداقل هشت منبع سوگیری و خطا در ارزشیابی دانشجویان از تدریس وجود دارد که عبارتند از: خطا در محتوای ابزار ارزشیابی، خطا در تفسیر معانی و نتایج ارزشیابی ، نمایش، خطا در پایایی ابزار، اهداف چندگانه ارزشیابی، ناهماهنگی در به کارگیری ابزارها، تأثیرات ارزشیابی، خطا در کاربرد داده ها. از این رو، نظام های ارزشیابی کنونی برای انعکاس پیوستار گسترده تری از صفات تدریس در تمام گونه های موجود تدریس، نیازمند تغییر و بازنگری هستند. این مقاله در انتها الگویی برای حل این مشکل پیشنهاد می نماید. 

هدف: پژوهش حاضر باهدف اعتبار یابی شاخص های سنجش ادراک نابرابری شغلی در بین معلمان تهیه شده است.روش پژوهش: پژوهش حاضر یک پژوهش بنیادی با رویکرد کمی است، برای اعتبار شناسایی شده کلیه ی معلمان شاغل به تحصیلی در منطقه2شهر سنندج در سال تحصیلی 97-96 با جمعیت 2000 نفر به عنوان جامعه آماری انتخاب شدند. در ادامه با تحلیل محتوای مبانی نظری و پیشینه پژوهش و دیدگاه متخصصان، شاخص ها و نشانگرهای ادراک نابرابری شغلی معلمان پس از تحلیل عاملی اکتشافی،  روایی سنجی و حذف گویه های ضعیف تر (CVR) شناسایی شدند. مشارکت کنندگان در پژوهش به کمک جدول مورگان شامل 338 نفر از معلمان  با روش تصادفی ساده تعیین شده و به ابزار پژوهش پاسخ دادند. پایایی سوالات با آزمون آلفای کرونباخ برای کل مولفه ها مقدار 84/0 به دست آمد. آزمون مقدار مقادیر داده ها با تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی انجام شد.یافته ها: نتایج نشان داد شاخص های ادراک نابرابری شغلی در بین معلمان عبارت اند از وضعیت حقوق و مزایای شغلی با 8 گویه ، وضعیت ارتقاء شغلی با 9 گویه، محدودیت های جنسیتی-سنی-جسمی با 11 گویه ، و نهایتاً مسئولیت و نقش سازمانی با 13 گویه.نتیجه گیری: این نتایج نشان می دهد که جهت سنجش ادراک مبنی بر نابرابری شغلی می توان از مولفه های تایید شده در این پژوهش بهره گرفت.

 ارزشیابی عملکرد اعضای هیئت علمی با استفاده از منابع مختلف اطلاعاتی با هدف بهبود کیفیت دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی به تازگی مورد توجه قرارگرفته است. رایج ترین شکل ارزیابی درونی، بهره گیری از دیدگاه دانشجویان برای ارزشیابی از عملکرد استادان است. گرچه ارزیابی کیفیت دانشگاه بر اساس عملکرد اعضای هیئت علمی با تمرکز بر تدریس و یادگیری کلاسی با مطالعه دیدگاه دانشجویان انجام می گیرد، اما دیدگاه استادان و مدیران آموزشی نیز می تواند داده های جامع تری در اختیار برنامه ریزان آموزش عالی قرار دهد. هدف پژوهش حاضر بررسی دیدگاه های استادان درباره مؤلفه های ارزیابی عملکرد آموزشی خود با هدف بهبود کیفیت دانشگاهی است. رویکرد پژوهش از نوع کیفی و راهبرد آن مبتنی بر شیوه نظریه داده بنیاد است. نمونه گیری از نوع نظری بود و قاعده اشباع نظری، معیار اتمام نمونه گیری قرار گرفت. تعداد 16 نفر از استادان گروه های آموزشی دانشگاه کردستان در این پژوهش شرکت کردند. بر اساس یافته ها می توان راهبردهای ارزشیابی عملکرد آموزشی اعضای هیئت علمی را در سه دسته راهبرد کلی جامعیت و واقع نگری؛ اجرایی و پشتیبانی؛ و بهسازی و رشد حرفه ای برشمرد.