صادق گلستانی
| مدرک تحصیلی: استادیار گروه جامعه شناسی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) |
مطالب
فیلتر های جستجو:
فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۱۲ مورد از کل ۱۲ مورد.
نابرابری اجتماعی از دیدگاه قرآن کریم با تأکید بر تفسیر المیزان(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
یکی از واقعیت های اجتماعی ریشه دار، مشهود و اجتناب ناپذیر هر جامعه، قشربندی و نابرابری است. جامعه شناسان در تبیین این موضوع دیدگاه های مختلفی ارائه کرده اند که عمدتاً به دو نظریة کلان، موسوم به تضادگرایی و کارکرد گرایی ارجاع دارند. این نوشتار درصدد است که با روشی توصیفی و تحلیلی مواضع کلی قرآن کریم را در این باره با محوریت تفسیر المیزان و دیدگاه های علّامه طباطبائی بحث و بررسی کند.
رویکرد انتقادی به برخی دیدگاه های مطرح جامعه شناختی و ارزیابی آنها بر پایة آموزه های قرآنی، بخشی از نتایج این مطالعه است.
بررسی تحلیلی سیر تفسیر اجتماعی قرآن کریم در قرن اخیر(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
مسئله اصلی این پژوهش، بررسی فرایند شکل گیری تفسیر اجتماعی، به عنوان یکی از تحولات فرهنگی - اجتماعی قرن اخیر در جهان اسلام است که با روش تحلیل محتوای و با مطالعه تفاسیر ترتیبی و موضوعی مفسران قرآن صورت می پذیرد. این رویکرد تفسیری، در چارچوب مواجهه جهان اسلام با جهان مدرن قابل شناسایی است. مواجهه دنیای اسلام با پیشرفت های علمی و فنی جهان غرب، در کنار عقب ماندگی جهان اسلام، برخی از مصلحان اجتماعی را به چاره اندیشی واداشت. آنان با شناخت درد جامعه اسلامی، درمان آن را در بازگشت به قرآن و بازخوانی آن، به گونه ای که پاسخ گوی نیازهای زمانه باشد، یافتند. تفسیر اجتماعی از آغاز قرن چهاردهم توسط برخی مفسران، مثل رشیدرضا، در قالب تفسیر ترتیبی «المنار» شروع شده و سیر تکاملی آن را در قالب تفسیر ترتیبی و موضوعی تا به امروز ادامه داده است. مهم ترین ویژگی این رویکرد تفسیر واقع گرایی و ملاحظه واقعیت اجتماعی در بررسی پیام الهی و نیز رویکرد انتقادی نسبت وضعیت موجود جهان اسلام و به ویژه جامعه مدرن است.
نقد و بررسی پیش فرض های نظریة عرفی شدن(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
بررسی قلمرو دین، و نقش اجتماعی و به ویژه موقعیت فرانهادیاش، از دیرباز در حوزه های مختلف علمی، چون کلام و جامعه شناسی در کانون توجه اندیشوران بوده است. این مقوله در دنیای جدید ـ که دنیای مدرن و عقلانی معرفی شده ـ محور مجادلة بسیاری از نویسندگان قرار گرفته است. برخی قلمرو حداقلی برای دین تعریف کرده و اساساً رابطة دین و دنیا را منکر شده و اندیشة ضرورت حذف دین را از ساحت عمومی اعلان کرده اند. شماری نیز بیآنکه آشکارا از منزوی ساختن دین سخن بگویند، بر این باورند که مقتضیات دنیای جدید این انزوا را در پی دارد؛ به عبارتی، افول موقعیت اجتماعی و انزوای اجتماعی دین را از لوازم دنیای جدید میدانند و از آن به «عرفی شدن»، یاد میکنند. این باور مبتنی بر پیش فرض هایی است که در این نوشتار بررسی و نقد میشود.
روش شناسی اندیشة اجتماعی علّامه طباطبائی(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
علّامه طباطبائی صاحب اندیشه های اجتماعی ناب در حوزه های مختلف اجتماعی است. در این مقاله، روش شناسی اندیشة اجتماعی او و زمینه های وجودی معرفتی و غیرمعرفتی آن بازخوانی، همچنین ملزومات روش شناختی آن مبانی بررسی می شود.
بخش گسترده ای از اندیشه های اجتماعی علّامه معطوف به شرایط اجتماعی و مسائل فرهنگی است. وی مطابق مبانی فلسفه اسلامی و با بهره گیری از آموزه های وحیانی و با رویکرد تلفیقی این اندیشه ها را در ابعاد توصیفی و تبیینی و هنجاری ارائه کرد. هرچند اندیشه های اجتماعی علّامه بر مدار هستی شناسی و انسان شناسی فطری سامان می یابد، انسان شناسی فطری نقش محوری در این اندیشه ورزی اجتماعی دارد. این اندیشه ها در کتاب های گوناگون علّامه بازتاب یافته، ولی بخش اعظم آن در تفسیر گران سنگ المیزان که محور این نوشتار می باشد، مطرح شده است.
سکولاریزاسیون و عقلانیت(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
«عقلانیت» ویژگی برجسته ای است که دنیای نوین بدان توصیف می شود. به اعتقاد جامعه شناسان، این ویژگی است که فرهنگ و جامعة جدید را از دوران قبلش متمایز ساخته است. این عقلانیت تحولاتی به دنبال داشته و افق جدیدی را برای شناخت و تحلیل زندگی اجتماعی فراروی بشر گشوده و شرایط جدیدی برای او ایجاد کرده است. از پیامدهای مهم این خصوصیت و سیطرة عقلانیت بر کنش و ساختار دنیای جدید، افول نقش دین در حیات اجتماعی و مواجه شدن آن با فرایند سکولاریزاسیون است. در این پژوهش، با بررسی انواع عقلانیت، سازوکار تأثیر آن بر فرایند سکولاریزاسیون نقد و بررسی می شود.
روش شناسی علم اجتماعی؛ با تأکید بر تفسیر اجتماعی المیزان(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
روش شناسی، از مسائل بنیادین مربوط به علم اجتماعی شمرده می شود. این مسئله، سهم زیاد در تولید علم اجتماعی و فهم نظریه های اجتماعی و داوری درباره آنها دارد. اهمیت این مسئله موجب شده تا مناقشات روش شناختی همواره در علم اجتماعی وجود داشته باشد؛ نزاع روش شناختی تفسیری و تبیینی، فردگرایی و جمع گرایی از جمله آن است. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که تفسیر اجتماعی المیزان، چه مسیری را برای شناخت اجتماعی معتبر می شمرد؟ آیا المیزان تنها بر روش تجربی در علم اجتماعی تأکید می روزد؟ کدام یک از رویکرد فردگرایانه، یا جمع گرایانه را در علم اجتماعی بر می گزیند؟ شیوه تفهمی و تبیینی، از چه جایگاهی در روش شناسی المیزان برخوردار است؟ پاسخ به این مسئله در این پژوهش، با روش توصیفی و تحلیلی و یا رویکرد المیزانی کسب معرفت در علم اجتماعی در سه سطح معرفی می گردد. این رویکرد، به روش تجربی در علم اجتماعی بسنده نمی کند، بلکه شامل روش عقلی و شهودی، در کنار روش تجربی معتبر و رویکرد کثرت گرایانه- تبیین فردگرایی و جمع گرایی روش شناختی، همراه با به کارگیری شیوه تبیینی و تفهمی را در علم اجتماعی ضروری می داند.
بررسی نحوه تأثیر ساختار بر کنش و معرفت عاملیت از منظر تفسیر اجتماعی المیزان(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
نسبت و چگونگی ارتباط فرد و جامعه، از مباحث پردامنه در علوم اجتماعی و جامعه شناسی است. جامعه و ساختار اجتماعی، دارای الزامات و آثاری است که فرد را از جهات گوناگون تحت تأثیر قرار می دهد. جهت دهی کنش و شکل دهی معرفت نمونه آن است. شناخت این مسئله، در تکوین نظریه های اجتماعی و نحوه تبیین پدیده ها، اهمیت بنیادین دارد. این پژوهش، با روش تحلیل محتوای تفسیر گرانسنگ المیزان، نگاه علامه را نسبت به میزان و نحوه تأثیر ساختار بر عاملیت بررسی می کند و به این پرسش ها پاسخ می دهد که المیزان، ابعاد و میزان تأثیرگذاری جامعه را بر کنش و معرفت چگونه ملاحظه می کند؟ و برای عاملیت در زندگی اجتماعی، چه جایگاهی قائل است؟ علامه، بر مبنای انسان شناسی فطری خود، به این پرسش ها پاسخ می دهد. ایشان از یک سو، به تأثیر جامعه در تعیین کنش افراد و در شکل گیری معرفت کنشگران، اذعان دارد و از سوی دیگر، با توجه به عنصر فطری اختیار، تسلط جامعه در تعیین کنش و نیز معرفت کنشگر را نمی پذیرد.
بازخوانی خانواده قرآنی مبتنی بر فطرت از منظر المیزان(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
موضوع خانواده به دلیل جایگاه و آثار مختلف و بی بدیلی که در حیات اجتماعی دارد، همواره به نوعی در جغرافیای دانش های مختلف علوم بشری حضور داشته است. تحلیل های روان شناختی، تاریخی، حقوقی و جامعه شناختی، نمونه هایی از رویکردهایی است که بر مدار خانواده صورت پذیرفته است و پژوهشگران رشته های مختلف سعی نموده اند تا متناسب با رویکردشان ابعاد و کارکرد و فراز و فرود آن را تحلیل کنند. قرآن کریم به عنوان کتاب زندگی بشر اهمیت خاصی به این مسئله داده است. اختصاص منظومه ای از آیات کریمه به این مسئله نشانگر جایگاه رفیع آن در این کتاب آسمانی و تأثیر عمیق آن در زندگی اجتماعی است. این پژوهش با روش تبیین کارکردی، مضامین آموزه های تفسیر المیزان را در باب خانواده صورت بندی نموده و بر پایه فطرت، آثار آن را در جامعه انسانی تبیین می کند و به این پرسش پاسخ می دهد که تفسیر المیزان منظومه خانواده قرآنی را بر محور فطرت چگونه سازمان می دهد؟المیزان خانواده را در منظومه معرفتی مبتنی بر فطرت تحلیل می کند؛ به این صورت که تکوین این بنا را بر محور فطری بودن اصل زندگی اجتماعی و غایات وجودی فطری انسان معرفی می نماید و عناصر حفظ و استمرار آن را بر این محور ارزیابی می کند. در همین راستا، به سرمایه جنسی - که عنصر کلیدی در مسئله ازدواج و تشکیل خانواده است – به عنوان ابزار تحقق آن غرض وجودی نگاه می کند و در همین مدار، تفکیک نقش های جنسیتی و نیز قوّامیت مردان در حریم خانواده را سازمان می دهد.
درآمدی بر دلالت های اجتماعی نظریه فطرت؛ با تأکید بر مسئله قانونمندی اجتماعی(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
علوم اجتماعی بر پایه برخی مبانی معرفتی سازمان می گیرد که انسان شناسی نقش محوری در آن دارد. ازاین رو، فطرت به عنوان دال مرکزی انسان شناسی، در این دانش اهمیت دوچندان پیدا می کند. شناخت فطرت و بازتاب های آن، در حوزه های گوناگون علم اجتماعی، می تواند در کسب شناخت اجتماعی راهگشا باشد. این نوشتار، بازتاب فطرت را در مقوله قانونمندی اجتماعی و لوازم آن، به عنوان یکی از مسائل مهم علوم اجتماعی بازخوانی می کند و به این پرسش پاسخ می دهد که بر اساس فطرت، چگونه می توان قانونمندی اجتماعی و لوازم آن را در علم اجتماعی تحلیل نمود؟ این مسئله، با روش تحلیلی منطقی پیگیری شده و بر اساس روش شناسی بنیادین، رابطه نظریه فطرت و دلالت های نظری آن، در علم اجتماعی تبیین گردیده و نشان داده شده که بر اساس فطرت، می توان اشتراک جوامع و فرهنگ های مختلف، در قانونمندی اجتماعی را اثبات نمود، همچنین امکان ارائه الگوی نظری واحد در تبیین پدیده های اجتماعی و ارائه نظام ارزشی جهانی و نیز امکان داوری ارزشی بین فرهنگ های مختلف را تبیین کرد.
فردگرایی و جمع گرایی روش شناختی در علم اجتماعی از منظر آیت الله مصباح یزدی(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
مقوله روش شناسی از مسائل برجسته فلسفه علوم اجتماعی است و مسئله فردگرایی و جمع گرایی روش شناختی از جمله مسائل پرمناقشه این عرصه می باشد. فیلسوفان اجتماعی را در یک صورت بندی می توان در سه دسته فردگرایی و جمع گرایی روش شناختی و تلفیقی دسته بندی کرد که هریک، مدعیات روش شناختی خود را با شواهدی قرین ساخته اند. مسئله اصلی این پژوهش بررسی دیدگاه آیت الله مصباح در این صورت بندی است. پرسش اصلی این است که مطالعه اندیشه های اجتماعی آیت الله مصباح ما را به کدام یک از آن سه رویکرد رهنمون می سازد. این مقاله که با روش تحلیل محتوای آثار آیت الله مصباح سازمان یافته، بر این مدعاست که به رغم دفاع استاد از اصالت فرد و انکار وجود حقیقی جامعه، آرای ایشان را می توان در رویکرد تلفیقی صورت بندی نمود: به این معنا که ایشان از مسیر فردگرایی و جمع گرایی روش شناختی، تأملات نظری خود را در حوزه جامعه و پدیده های اجتماعی سازمان می دهد. مبادی انسان شناختی شکل گیری جامعه و نقش اراده و اختیار در تکوین شخصیت، مؤید رویکرد فردگرایانه است، اما تحلیل های ساختاری و نقش جامعه در شکوفایی شخصیت، شاهدی بر رویکرد کل گرایانه ایشان شمرده می شود.
پیامدهای قشربندی اجتماعی(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
معرفت فرهنگی اجتماعی سال ۱۵ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۵۷)
105 - 118
حوزه های تخصصی:
اصل «نابرابری اجتماعی» که به تفاوت در بهره مندی از مزایای اجتماعی اشاره دارد، ریشه در مبادی انسان شناختی و ضرورت های اجتماعی دارد. ازاین رو برای جامعه نیز دارای آثاری مثبت است. ولی نحوه شکل گیری و میزان حضور آن می تواند پیامدهای سوئی بر جامعه تحمیل کند. تحلیل برخی از افراد برجسته از پیامدهای قشربندی، مسئله این پژوهش را شکل می دهد که با روش «تحلیل منطقی» بررسی شده است. به نظر می رسد تعدیل نشدن نابرابری اجتماعی می تواند انسجام اجتماعی را مخدوش سازد و بستر کینه اجتماعی را فراهم کند. همچنین باعث ایجاد بسیاری از کجروی ها متناسب با طبقه بهره مند و محروم جامعه گردد.