رسول ربانی

" آسیب های فردی و اجتماعی به صورت انحراف، خطا، بی نظمی، اختلال و ... موضوعی است که در همه زمان ها، افراد و جوامع با آن درگیر بوده اند. به دلیل تغییرات اجتماعی، آسیب ها در هر دوره ای متفاوت است. آسیب ها به عنوان یک بیماری اجتماعی همواره مورد توجه اهل علم بوده است؛ به طوری که جامعه شناسان امروزی نیز به طور تخصصی به آن پرداخته اند؛ این موضوع از دیدگاه شاعران و نویسندگان بزرگ نیز پنهان نمانده و آنان با زبان خویش آن را مطرح کرده اند. در این پژوهش برخی از موضوعات اساسی مانند: هنجار و ناهنجار، نسبی بودن آسیب ها، خاستگاه آسیب ها، نابسامانی اجتماعی، نظریه برچسب، نظارت اجتماعی و جامعه پذیری و مسایلی همچون ارتشا، آز، طمع و گناه از دیدگاه مکاتب ساختی- کارکردی، هم چنین از دیدگاه برخی از بزرگان ادب فارسی بررسی و تحلیل می گردد. در اینجا پرسش هایی مطرح گشته و سعی شده پاسخی برای آن یافته شود؛ مانند: آسیب شناسی در جامعه شناسی و ادب فارسی به چه معنایی آمده؟ امر هنجار و نابهنجار کدام است؟ نسبی بودن آسیب ها یعنی چه؟ بر چسب دارای چه کارکردها و پیامدهای اجتماعی است؟ ارتشا چه آسیبی بر پیکره جامعه وارد می سازد؟ انواع نظارت چیست؟ "

"«از خود بیگانگی»، به معنی دور شدن ا زاصل خویش، موضوعی است که در دوران‏های مختلف، مورد توجه دانشمندان بوده است؛اما در عصر جدید و در جامعه صنعتی، به شکل تازه‏ای ظهور کرد و چهره خویش را نمودار ساخت؛به طوری که دانشمندان بزرگ جامعه شناس، درباره این پدیده هشدارها داده و جامعه را از آن برحذر داشته‏اند. در جامعه‏شناسی«از خود بیگانگی»، در حوزه تقسیم فنی کار(تکنولوژی)، از جنبه فردی و اجتماعی توجه صاحب‏نظران را به خود جلب کرده است؛زیرا در این راستا، انسان یا نسبت به خود، بیگانه می‏شود یا نسبت به جامعه.در جوامع صنعتی، توکویل را اولین کسی دانسته‏اند که بدون ذکر «الیناسیون»به تبیین آن پرداخت، سپس مارکس، این دیدگاه‏ها را تکمیل کرد؛البته برخی از این دانشمندان تنها از دیدگاه اقتصادی، به این موضوع نگریسته‏اند.میشل فوکو، آلن تورن و ملوین زیمن نیز دیدگاه‏های خویش را، دراین‏باره تبیین کرده‏اند. در متون ادب فارسی نیز این موضوع، نه تنها از جنبه ظاهری؛بلکه از جهات مختلف، مورد توجه قرار گرفته است.ناصر خسرو، یکی از اولین شاعرانی است که با مطرح کردن ارزش انسان و اهمیت او، با توجه به اوضاع اجتماعی، فرهنگی و سیاسی روزگار خود، درباره این بیگانگی، سخن می‏گوید و انسان‏ها را از غفلت و بی‏خبری نسبت به جایگاه خویش، برحذر می‏دارد.او گرفتار شدن انسان را به زرق و برق‏های دنیوی و اسارت در چنگال دیو، دور شدن از مقام خود می‏داند و کفتاروارگی را رمز بزرگ غفلت می‏شمارد. "

نابرابری اجتماعی و استمرار فاصله طبقاتی یکی از معضلات جوامع بشری است. این نابرابریها از گذشته های دور به صور گوناگون ادامه یافت و از دیرباز یکی از مهمترین مباحث، در بین اقوام و ملل بو ده است و برمبنای فلسفه، مذهب و قوانینی که داشته اند این سؤال را مطرح می کردند که آیا افراد انسانی همه برابر و مساوی اند و یا برحسب نژاد، رنگ، زبان، مذهب و … دارای حقوق و مزایای گوناگونی می باشند؟ در حقیقت این مقاله با رویکرد ادیان متعدد سعی می کند تا به آن سؤال پاسخ دهد و از این طریق به تشریح دیدگاه مذاهب متعدد درخصوص قشربندی اجتماعی بپردازد. بطوری که کنکاش درباره مباحث فوق چنین می نمایاند که در دین هندو به دلیل وجود مقررات شدید مذهبی نابرابری امری اجتناب ناپذیر است همچنانکه این مقوله در دین زرتشت نیز دیده می شود و به نظر می رسد تحرک یک فرد از طبقه ای به طبقه دیگر درعمل غیرممکن است. از منظر یهود هم به دلیل اعتقاد آنها به شاخصه نژاد برتر نابرابری برون طبقاتی امری شایع و متداول بوده اما دین مسیح با رویکرد متساوی به همه ابنای بشری می نگرد و خداوند را به عنوان پدر و همه آدمیان را فرزندان آن می انگارد. این مهم در جهان بینی اسلامی نیز امری ضروری است اما آن به خاطر وجود تفاوتهای انسانها به لحاظ استعداد و قابلیتهای مختلف است. بطوری که مطابق با استدلال دین اسلام جایگاههای متفاوتی در جامعه برای رفع نیازهای متعدد وجود دارد و هرکس براساس صلاحیت خود میتواند به آن وارد شود.

"مقاله حاضر به بررسی ارتباط ابعاد فقر با قانون گریزی شهروندان می پردازد و فرضیه اصلی آن این است که فقر و قانون گریزی آسیب های عمده اجتماعی هستند که در تعامل با هم می باشند و هر چه شدت فقر افزایش یابد هنجارها، قوانین و ساختارهای تنظیم کننده روابط اجتماعی انسان ها ضمانت اجرایی خود را از دست می دهند. از این رو براساس نظریه ساختاری فرصت مرتن، بوم شناختی برگس، تکنیک خنثی سازی ساترلند و نظریه تضاد به تحلیل ارتباط ابعاد فقر با قانون گریزی پرداخته شد. جامعه آماری بررسی حاضر شهروندان تبریز و حجم نمونه طبق فرمول کوکران 670 نفر بود که نمونه ها به روش خوشه ای چند مرحله ای استخراج شدند و گردآوری داده ها با پرسش نامه و مصاحبه صورت گرفته که عمده ترین نتایج آن به شرح زیر است: 90 درصد از شهروندان در 6 ماه دوم سال 83 حداقل یکبار قانون گریزی کرده اند. با این وجود قانون گریزی یک آسیب اجتماعی جدی است و با پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی شهروندان در ارتباط است و طبقه فقیر جامعه شهری میزان قانون گریزی بیشتری دارند. همچنان که براساس مدل رگرسیونی به ترتیب فقر اقتصادی ـ اجتماعی، فقر نگرشی به قانون، فقر دینی، فقر فرهنگی و فقر شهروندی بسترهای مساعدی را برای قانون گریزی و توجیه اعمال قانون گریزانه فراهم می کند و فرد را در موقعیت های هدف یابی به مکانیسم های خنثی سازی هدایت می کند تا به روش های فردی و غیرهنجاری عمل نماید"

"این مقاله به بررسی تاثیر خاستگاه طبقاتی بیماران آرتریت روماتویید بر کیفیت ادارک و تفسیر آن ها از بیماری شان در قالب مدل خود گردانی و دیگران می پردازد. مطالعه حاضر با روش پیمایشی و به صورت مقطعی انجام شده است. داده های این پژوهش از 146 بیمار سرپایی جمع آوری شد که به صورت تصادفی از میان مبتلایان به بیماری آرتریت روماتوییدی انتخاب شدند و در فاصله زمانی دو ماه در شهر اصفهان به دو مرکز دولتی و خصوصی ارائه دهنده مراقبت های این بیماری مراجعه کرده بودند. ابزار گردآوری داده ها عبارت بود از پرسشنامه اصلاح شده ادراک بیماری (IPQ-R) نتایج به دست آمده تفاوت معنادار بیماران ارتریت روماتویید را با خاستگاه طبقاتی مختلف در زمینه ادراک بیماری نشان داده است. مقایسه پاسخ های بیماران به 10 بعد از متغیر ادراک بیماری نیز تفاوت معنادار بیماران سه طبقه اجتماعی را در مورد سه بعد کنترل درمان، انسجام بیماری، و کنترل شخصی نشان داده است. نتایج تحلیل رگرسیون سلسله مراتبی چندگانه نیز نشان داده که متغیر محل اقامت (متغیر اجتماعی- دموگرافیک) در مرحله اول، وضعیت بیمه بیماران آرتریت روماتویید و تعداد دفعات مراجعه به پزشک بر اثر آرتریت روماتویید در مرحله دوم، و خاستگاه طبقاتی بیماران آرتریت روماتویید در مرحله سوم، توانسته اند به ترتیب 4.5 درصد، 17.9 درصد و 2.6 درصد از واریانس متغیر تحت مطالعه ادراک بیماری را تبیین کنند. "

"پژوهش حاضر با عنوان «فاصله نسلی با تاکید بر وضعیت دینداری و ارزشهای اجتماعی» در سال 1382 هجری شمسی به شیوه پیمایش و از طریق مصاحبه ساختمند در قالب یک پرسشنامه 64سوالی در نمونه ای با حجم 220 نفر از افراد بالای 15 سال در شهر دهدشت به اجرا در آمد. هدف کلی تحقیق پی بردن به پیامد ها و آثار تغییرات اجتماعی فرهنگی بر فاصله نسلی بود. در کنار آن اهداف فرعی دیگری نظیر بررسی تطبیقی نسل جوان و بزرگترها در شاخصهای دینداری و ارزشهای اجتماعی مد نظر بوده است. چارچوب نظری این تحقیق مبتنی بر نظریه فرامادیگری رونالد اینگلهارت پژوهشگر تحولات ارزشی و فرهنگی می باشد. اینگلهارت پس از حدود دو دهه پژوهشهای تجربی نتیجه می گیرد که در کشورهای پیشرفته صنعتی تحولی از ارزشهای مادی به فرامادی به وقوع پیوسته است که روند این تحول را در جهت کاهش نگرشهای دینی جوانان و گرایش بیشتر آنها به ارزشهای فرامادی در مقایسه با بزرگترها می داند. در این تحقیق با توجه به موضوع و مساله اصلی تحقیق و نیز چارچوب نظری آن دو فرضیه مورد آزمون قرار گرفتند: 1) بین نسل جوان و بزرگترها از لحاظ میزان دینداری کلی رابطه وجود دارد. 2) بین اولویتهای ارزشی نسل جوان و بزرگترها رابطه وجود دارد. بر اساس نتایج حاصل از آزمونهای آماری توصیفی و استنباطی بکار گرفته شده در این پژوهش هردو فرضیه تحقیق مورد تایید قرار گرفتند که حکایت از وجود تفاوتهایی بین دو گروه مورد مقایسه در متغیرهای مورد سنجش دارد"

اعتبار هر نظریه و مکتبی از یک جنبه در میزان علمی و کاربردی شدن ان است. نظریه ها و مکاتب مختلف جامعه شناسی شهری درصدد تبیین موقعیت و کاربری مناطق شهری هستند، برای مثال، نگرش سیستمی شهر را یک نظام پویا و متضمن تفکرات و روابط واقعی می داند که در ان انواع سنخ های ارمانی یافت می شود. دیدگاه دورکیم، مارکس، زیمل، وبر، پارک، ویرث، مکنزی و ... هر کدام به نحوی شهر را مورد بررسی قرار می دهند. انچه مهم است انطباق این دیدگاه ها با شرایط شهرهای مختلف است و مهم تر اینکه شهرها چقدر توانسته اند براساس این دیدگاه ها ساخته شوند. در این تحقیق ضمن بررسی دیدگاه های مختلف، در جهت انطباق انها با شرایط شهر قم تلاش شده است. در این شهر قم (با توجه به فضای مذهبی شهر) ما شاهد جنبه های ناهمگون فرهنگی و نابهنجار قومی در این زندگی شهری هستیم و مهاجر پذیر بودن این شهر و مهاجرت بی رویه فقرا و طبقات متوسط به پایین به این شهر، موجب شکل گیری شکاف های حادی گردیده است. در جهت تسهیل روند تحقیق، شهر قم به چهار منطقه و 65 محله تقسیم گردید و البته تاکید بر محلات شهری در راستای پر اهمیت بودن انها به عنوان کوچکترین واحدهای اجتماعی در شهر های اسلامی بوده است. بدین طریق زمینه های مشارکت اجتماعی شهروندان امکان تحلیل و بررسی یافته و مقدمات برنامه ریزی مبتنی بر ""محله"" (و نه ""منطقه"") فراهم گریده است

مطالعه و پژوهش راجع به فرهنگ و جنبه های مختلف آن همواره مورد توجه علاقهه مندان و صاحب نظران جامعه شناسی بوده است . مهاجرت از نقطه ای به نقطه ی دیگر اثرات گوناگونی به بار می آورد . این تاثیر هم بر مهاجران و هم بر گروه ها و ساختارهای اجتماعی که این مهاجران درون آن جا به جا می شوند بازتاب هایی را به همراه دارد . از لحاظ تاریخی پرمعناترین نتیجه ی مهاجرت اشاعه فرهنگ بوده است . در اثر مهاجرت میان مردمانی که از لحاظ جغرافیایی دور از یکدیگر بوده اند . تماس برقرار می شود ....

"این مقاله که حاصل تحقیق میدانی است ویژگی های کارآفرینی دانش آموختگان را در بخشهای مطبوعاتی جامعه مورد بررسی قرار داده است و با این جهت گیری که دانش آموختگان رشته های مختلف دانشگاهی به ویژه رشته های علوم انسانی باید نقش ممتازی در توسعه مطبوعاتی کشور داشته باشند، مطالعات آن آغاز شده است. لذا با انتخاب حجم نمونه ای بر اساس فرمول مربوطه به تعداد 286 نفر از شاغلین در عرصه نشریات و مطبوعات مستقر در شهر تهران به بررسی تجربی سوالها و فرضیه های تحقیق پرداخته است. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه بوده و سوالات با طیف لیکرت تنظیم شده است. در این تحقیق علاوه بر شناسایی مشخصات فردی شاغلین در مطبوعات به ویژگی هایی از جمله، دارا بودن مدارک دانشگاهی، داشتن انگیزه فردی، ریسک پذیری، مهارت فردی، خلاقیت و سایر ویژگی های کارآفرینانه توجّه شده است. بررسی تجربی نشان داده است که بین ویژگی های کارآفرینی با داران بودن آموزشهای رسمی دانشگاهی، ریسک پذیری، داشتن مهارت فردی و خلاقیت رابطه معنی داری وجود دارد و در این میان سهم دانش آموختگان رشته های علوم انسانی در توسعه مطبوعات و نشریات کشور بیش از سایر دانش آموختگان در رشته های دیگر دانشگاهی بوده است. "

"توسعه شهرنشینی و پیدایش مناطق کلان شهری در کشورهای جهان سوم با توسعه شهرنشینی در کشورهای جهان صنعتی غرب که از فردای انقلاب صنعتی در کشورهای مذکور آغاز گردید بسیار متفاوت است. هجوم سیل آسای روستاییان به شهرها به ویژه شهرهای بزرگ در کشورهای در حال توسعه را باید در از هم پاشیده شدن نظام های سنتی تولید روستایی از یک سو و وجود فرصت های شغلی مناسب از سوی دیگر جستجو کرد. مهاجران به محله های مهاجرنشینی هجوم می برند که در حاشیه شهرها مانند قارچ رشد می کنند و آنان در جایی که «حاشیه گندابی» یا «آپاندیس نواحی شهری» نامیده می شود سکنی می گزینند. بسیاری از آنها در شرایطی زندگی می کنند که از کمترین امکانات اولیه نیز بی بهره اند. همزمان با افزایش مکانهای آلونک نشین، شاهد گسترش بی رویه نابرابری های اجتماعی، فقر، بیکاری، بزهکاری، تفاوتهای فرهنگی و بیسوادی هستیم. حلبی آبادها نتیجه کاربری ارضی نابرابر بین بخش های مختلف شهری است که به صورت های مختلف زمین ها را در خارج از محدوده ها در اشغال خود دارند. حلبی ابادها بدون امکانات بازافرینی، از لحاظ اشتغال و دیگر منابع می توانند حتی ریشه در مناطق روستایی داشته باشند. بیشترین امید آنها به کار در شهر می باشد. در راستای این بررسی، میتوان متغیرها و عوامل زیادی را برشمرد که هر یک بنوعی بر چگونگی زیست شهری تاثیرگذار هستند. مناطق حاشیه نشین ارزنان و دارک اصفهان از جمله پدیده هایی است که تاثیرات منفی بسیاری را بر شهر اصفهان، محیط زیست و امور سیاسی و اقتصادی بر جای می گذارد. شرایط فیزیکی - کالبدی این زاغه ها عبارت است از تراکم بالای جمعیت، فقدان تسهیلات مناسب زندگی، کمبود خدمات اولیه زیربنایی، محیط زیست الوده و غیربهداشتی. همچنین در این محل ها درصد بالایی از بیسوادی، بیکاری، جنایت و ناهنجاری های روانی مشاهده می گردد. مقاله حاضر با تاکید بر زمینه های شکل گیری مسایل اجتماعی در شهر، بر انست تا حاشیه نشینی و آثار اجتماعی و فرهنگی بر ان را مورد مطالعه قرار دهد."

"هدف از این تحقیق، بررسى مسائل و مشکلات حاشیه نشینى است. حاشیه نشین ها به کسانى گفته مى شود که در اطراف شهر ساکن هستند ولى جذب نظام اقتصادى اجتماعى آن نشده اند. آن ها اغلب مهاجرانى هستند که براى به دست آوردن زندگى بهتر، به سمت شهرها مهاجرت کرده اند، ولى به علت عدم تمکن مالى و همچنین نداشتن سرمایه، مهارت و تحصیلات نتوانسته اند جذب اقتصاد شهر شوند. در نتیجه، به حاشیه ها رانده شده اند. این افراد قشر فقیرى را تشکیل مى دهند که با عوارضى چون بهداشت ناکافى، انحرافات، بیکارى، و بزهکارى سروکار دارند. این بررسى سعى کرده است به جنبه هاى مختلف اقتصادى، اجتماعى و سیاسى مسئله توجه کند و این معضل را در مفهوم جدید بررسى نماید. پژوهش حاضر به روش پیمایشى صورت گرفته است. با توجه به فرضیات مطرح شده، پرسش هایى تهیه گردید و با استفاده از روش نمونه گیرى تصادفى، نتایج جمع آورى شد. در فرضیات، متغیرهاى حاشیه نشینى و شغل قبلى به عنوان متغیرهاى مستقل و مشارکت هاى اجتماعى، سیاسى و فرهنگى، انحرافات، بیکارى و کار کردن به عنوان متغیرهاى وابسته انتخاب شدند. این فرضیات با کمک نرم افزار SPSS و روش ناپارامترى بررسى شد و از ضرایب گاما، کندال و اسپیرمن براى مشخص کردن میزان پیوند و از آزمون هاى خى دو و t-test براى تایید یا رد فرضیات استفاده شد که نتایج بیانگر تایید ارتباط حاشیه نشینى با مشارکت هاى سیاسى، اجتماعى و فرهنگى، انحرافات، بیکارى و شغل قبلى بود، ولى فرضیه ارتباط حاشیه نشینى و کار کودکان رد گردید. "