غلامحسین رحیمی دوست

انقلاب صنعتی چهارم شرایط جوامع، سازمان ها و نهادهایی مانند دانشگاه را با تحولات بنیادینی روبرو نموده است و برای دانشگاه ها ضرورت دارد با رویکرد ناشی از مبانی نظری آن آینده نگری نمایند. بر این اساس، هدف از این پژوهش، شناسایی و تحلیل ساختاری پیشران های مؤثر بر آینده نظام آموزش دانشگاهی ایران در فضای انقلاب صنعتی چهارم است. پژوهش ازنظر هدف، توسعه ای-کاربردی و ازلحاظ ماهیت، توصیفی-اکتشافی است که از مدل آمیخته (کیفی-کمی) برای جمع آوری داده ها استفاده گردید. پس از طی مراحل انتخاب جامعه و نمونه آماری تعداد 59 سند علمی و 8 نفر خبره به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شد. در تجزیه وتحلیل داده ها، برای شناسایی پیشران ها از ابزار داده کاوی و برای تحلیل ساختاری پیشران های شناسایی شده از تکنیک دلفی و نرم افزار میک مک استفاده گردید. در مرحله اول یافته ها، تعداد 9 پیشران شناسایی گردید و در مرحله دوم نیز، نتایج تحلیل ساختاری نشان از 2 پیشران تأثیرگذار، 3 پیشران دووجهی، 3 پیشران وابسته و 1 پیشران قابل حذف داد. نتایج پژوهش نشان داد، متغیرهای «آموزش و یادگیری شخصی سازی شده»، «کلان داده»، «رویکرد آموزشی موک » و «ادغام دانش و مهارت» به عنوان عوامل کلیدی و شکل دهنده به آینده نظام آموزش دانشگاهی ایران هستند. انتظار می رود نتایج این پژوهش در ارائه تفسیری ساختارمند و سیستمی از متغیرهای اصلی اثرگذار بر آینده نظام آموزش دانشگاهی ایران و روابط بین آن ها گام اثربخشی باشد.

مقدمه و هدف : اداره نظام های آموزشی در اواخر قرن بیستم دچار تحولی اساسی شد و عواملی مانند پیشرفت های فناوری اطلاعات، اقتصاد دانش بنیان و جهانی شدن باعث شدند که گرایش به الگو ی مطلوب اداره سازمان، شدت بیشتری پیدا کند. حکمرانی خوب یکی از این رهیافت هاست که تصور می شود راه حل مناسبی برای حل مسائل پیچیده سازمان های آموزشی قرن بیست و یکم می باشد. بنابراین هدف اصلی این پژوهش شناسایی پیشران های حکمرانی خوب در آموزش و پرورش ایران با استفاده از رویکرد تحلیل تأثیر متقابل، که از روش های رایج در آینده پژوهی است، بود. روش شناسی پژوهش : جامعه پژوهش اندیشمندان و خبرگان حوزه تعلیم و تربیت بودند که به شیوه هدفمند و با استفاده از الگوی موارد مطلوب، 21 نفر برای مشارکت در پژوهش انتخاب شدند. در این فرایند براساس مطالعات پیشین ملی و بین المللی، پیشران های حکمرانی خوب در قالب 6 حوزه اصلی و 30 عامل استخراج و با استفاده از تکنیک دلفی، به 18عامل به نام پیشران های حکمرانی خوب در آموزش و پرورش تلخیص شدند. براساس لیست خروجی دلفی، ماتریس نهایی اثرات متقابل تشکیل گردید و پس از نمره دهی مجدد  مشارکت کنندگان، با استفاده از نرم افزار میک مک تجزیه و تحلیل شد.   یافته ها : بر اساس نتایج پژوهش، نحوه چینش پراکندگی متغیرها در نمودار تأثیرگذاری- تأثیرپذیری، نشان دهنده ناپایداری نظام آموزشی جهت تحقق حکمرانی خوب است. نتایج پژوهش نشان داد که اعتماد اجتماعی کلیدی ترین عامل ایجاد حکمرانی خوب در آموزش و پرورش ایران است. هم چنین براساس نتایج، هشت عامل اعتماد اجتماعی، قوانین شفاف، پایبندی به قواعد دموکراتیک، مدیریت فناوری اطلاعات، مشارکت جمعی، نظارت ذینفعان بر مدارس، نفوذ شبکه های مجازی و اعطای حق انتخاب به ذی نفعان، به نام پیشران های کلیدی حکمرانی خوب در آموزش و پرورش معرفی شدند. بحث و نتیجه گیری: عوامل هشتگانه در اثرات مستقیم و اثرات غیر مستقیم دارای بیشترین میزان تأثیرگذاری بودند. به عبارتی با ایجاد و استفاده بهینه از این عوامل، می توان امیدوار بود حکمرانی خوب در آموزش و پرورش اجرا و نهادینه شود.  

پژوهش حاضر، با هدف تدوین الگوی انتخاب رویکردهای آموزشی کارکنان در شرکت های صنعتی کوچک و متوسط شهر اهواز انجام شد. این پژوهش با استفاده از رویکرد کیفی و روش نظریه داده بنیاد، پس از مصاحبه حضوری با 11 تن از مدیران و کارکنان شرکت های صنعتی کوچک و متوسط واقع در شهرک صنعتی شماره یک اهواز، به اشباع نظری رسید و در ادامه برای اطمینان بیشتر تا مصاحبه یازدهم ادامه یافت. پس از تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از هشت سؤال شفاهی در طی فرایندهای کدگذاری آزاد، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی، نهایتاً الگوی کلی پژوهش استخراج گردید. مدل پارادایمی پژوهش در قالب شرایط علّی ،شرایط زمینه ای ، شرایط مداخله گر ، راهبردها و دستاوردها طراحی گردید. با توجه به هدف اصلی پژوهش که تدوین الگوی انتخاب رویکردهای آموزشی کارکنان (حمایتی، غیر حمایتی، خنثی و اقتضایی) است و در نظر گرفتن رویکردهای یاددهی-یادگیری که شامل آموزش های رسمی، غیر رسمی و آزاد است، در نهایت مشخص شد که اکثر مدیران رویکرد اقتضایی را بر می گزینند و در انتها که مدل کلی پژوهش استخراج گردید.

هدف پژوهش حاضر ساخت و اعتباریابی آزمون شایستگی های فناورانه برای معلمان دوره ی ابتدایی ابتدایی بود. بدین منظور پرسشنامه ای حاوی 69 ماده تهیه شد و بر روی 414 معلم دوره ی ابتدایی شهر اهواز که به روش نمونه گیری خوشه ای دو مرحله-ای انتخاب شده بودند، اجرا گردید. سپس داده های جمع آوری شده تحلیل عاملی شدند و بدین وسیله آزمون شایستگی های فناورانه ی معلمان مشتمل بر 3 عامل و 47 ماده استخراج گردید که نزدیک به 60 درصد از واریانس سازه را تبیین می کرد. در این آزمون 20 ماده روی عامل اول (شایستگی های تلفیق فناوری در آموزش)، 17 ماده روی عامل دوم (شایستگی های شناسایی، انتخاب و کاربست ابزارهای فناورانه) و 10 ماده روی عامل سوم (گرایش به کاربرد فناوری) قرار داشت. نتایج بررسی پایایی آزمون شایستگی های فناورانه ی معلمان به روش آلفای کرونباخ برای عوامل 3 گانه آزمون به ترتیب 91/0، 95/0، و 97/0 محاسبه گردید. نتایج کلی نشان داد که اکثر سوالات پرسشنامه، شایستگی های فناورانه ی معلمان را می سنجد و از اعتبار و روایی مناسبی برخوردار است و عوامل بدست آمده از تحلیل عاملی می تواند شایستگی های فناورانه ی معلمان را به گونه ای مناسب اندازه گیری کند.

مقدمه: پژوهش حاضر با هدف بررسی شیوه های بهره گیری دبیران کاردانش از شبکه های اجتماعی مجازی در آموزش انجام شده است. روش کار: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از جهت روش گردآوری داده ها، توصیفی- پیمایشی می باشد. جامعه آماری شامل کلیه دبیران کاردانش دوره دوم متوسطه کاردانش ناحیه یک اهواز، به تعداد 200 نفر بود که از این میان تعداد 127 نفر به عنوان نمونه با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته 50 سؤالی با استفاده از مقیاس لیکرت بود. روایی ابزار با استفاده از نظر کارشناسان تأیید شد و برای تعیین پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده گردید. سؤالات پژوهش با استفاده از روش های آمار استنباطی از جمله آزمون t تک نمونه ای، یو من وایتنی، کروسکال والیس و همبستگی اسپیرمن مورد تجزءیه و تحلیل قرار گرفت است. یافته ها: با توجه به اینکه میانگین استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی در مجموع 73/3 به دست آمد، بنابراین دبیران کاردانش ناحیه یک اهواز به میزان 73/0 بیشتر از میانگین نظری از شبکه های اجتماعی مجازی در امر آموزش استفاده می کنند. براساس این نتایج می توان گفت میزان استفاده دبیران کاردانش از شبکه های اجتماعی مجازی برای ایجاد بحث گروهی، رفع اشکالات آموزشی، ایجاد یادگیری مشارکتی، آماده سازی یادگیرندگان برای درس جدید، تمرین و تعمیق یادگیری و ایجاد انگیزه و شوق یادگیری به طور معناداری بالاتر از میانگین نظری است. نتیجه گیری: با توجه به امکاناتی که شبکه های اجتماعی مجازی در اختیار آموزش قرار داده اند، دبیران کاردانش می توانند در زمینه کیفیت تدریس خود و تعمیق یادگیری، افزایش انگیزش پیشرفت تحصیلی، مشارکت کلاسی و فعالیت های گروهی دانش آموزان از این شبکه ها بهره گیرند.

این پژوهش با هدف مقایسة تأثیر یادگیری ترکیبی خطی و غیرخطی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در درس علوم تجربی انجام شده است. روش پژوهش نیمه آزمایشی، از نوع طرح دوگروهی با پیش آزمون و پس آزمون بوده است. بدین منظور 50 نفر از دانش آموزان پسر پایة هفتم دورة اول متوسطة شهر اندیمشک با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند و سپس به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (خطی و غیرخطی) قرار گرفتند. آموزش به شکل ترکیبی از آموزش حضوری (تدریس معلم در کلاس درس) و یادگیری از طریق محیط یادگیری برخط، به مدت 7 جلسة 90 دقیقه ای ارائه شد. یکی از گروه ها روش ترکیبی را به صورت خطی و دیگری روش غیرخطی را آموزش دیدند. ابزار اندازه گیری، آزمون محقق ساختة سنجش میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در درس علوم تجربی شامل 30 سؤال چهار گزینه ای و پرسشنامة راهبردهای یادگیری خودتنظیمی شامل 22 سؤال بر اساس مقیاس پنج درجه ای لیکرت بود. پایایی آزمون محقق ساخته به روش باز آزمایی (75/.) و پایایی پرسشنامة راهبردهای یادگیری خودتنظیمی از طریق آلفای کرونباخ (78/.) محاسبه شده است. به منظور تحلیل داده ها، از روش تحلیل کواریانس تک متغیره استفاده شد. بر اساس یافته های پژوهش، گروه یادگیری ترکیبی خطی در مقایسه با گروه یادگیری ترکیبی غیرخطی پیشرفت تحصیلی بیشتری در درس علوم تجربی دارند. همچنین با کنترل راهبردهای یادگیری خودتنظیمی باز هم تفاوت معناداری بین دو گروه مشاهده می شود. در مجموع گروهی که به شیوة یادگیری ترکیبی خطی آموزش دیده بودند، در درس علوم تجربی عملکرد بهتری داشته اند.

این پژوهش با هدف ارزشیابی دوره های توانمندسازی معلمان مقطع ابتدایی عشایری ایذه  انجام شد .روش نمونه گیری به این ترتیب بود که ابتدا از بین 152 نفر معلم ابتدایی عشایر ایذه، 110 نفر  بر اساس جدول مورگان انتخاب شدند و در بخش کیفی از روش نمونه گیری هدفمند استفاده شد و15 نفر از مسئولان آموزش عشایر و معلمانی که بیشترین حضور را طی سال های93-1390 درکلاس های ضمن خدمت داشته اند در اولویت انتخاب انجام مصاحبه قرار گرفتند. در این پژوهش از دو ابزار پرسشنامه و مصاحبه استفاده شد. یافته های حاصل از پرسشنامه ها و همچنین مصاحبه با مسئولان آموزش عشایر و معلمان نشان می دهد که نقاط قوت و ضعف این دوره ها عبارت انداز: نقاط قوت شامل افزایش دانش، افزایش مهارت، افزایش نگرش، آشنایی با اطلاعات و مهارت های جدید تدریس و همفکری معلمان با یکدیگر، تبادل نظر و استفاده از راهکارها برای اداره بهتر کلاس ها، نقاط ضعف شامل کوتاه بودن ساعات دوره و برگزاری آن در کلاس ها، کمبود رسانه های آموزشی، اجرای دوره ها در زمان نامناسب، عدم تناسب دوره ها با نیازهای آموزشی معلمان عشایر، ضعف علمی مدرسان دوره، ضعف محتوایی ارائه شده در دوره ها از لحاظ به روز بودن. نتایج نشان داد، فراگیرندگان واکنش مطلوبی نسبت به دوره های آموزشی نشان داده اند.

یکی از مهم ترین مؤلفه های الگوی طراحی محیط های یادگیری حل مشکل تکیه گاه سازی است. هدف اصلی این تحقیق بررسی ابعاد تکیه گاه سازی آموزشی و تدوین الگوی مطلوب برای محیط یادگیری سازنده گرای مشکل گشایی مبتنی بر کامپیوتر بود. روش تحقیق مورد استفاده روش آمیخته و شامل تحلیل محتوای کیفی و پیمایش بود. روش تحلیل محتوای کیفی مورد استفاده روش قیاسی بود. ابزار تحقیق پیمایش یک پرسشنامه ی محقق ساخته بود که روایی آن به تأیید 5 نفر متخصص حوزه ی علوم تربیتی رسید. برای تعیین پایایی از روش بازآزمایی استفاده شد. ضریب همبستگی به دست آمده (499/0) بین دو آزمون در سطح 05/0 معنی دار بود. روش نمونه گیری تحلیل محتوای قیاسی روش انتخاب هدفمند بود. همچنین روش نمونه گیری تحقیق پیمایش، تصادفی ساده بود. یافته های تحقیق نشان داد که تکیه گاه سازی آموزشی مطلوب بر اساس مهارت های فراشناختی یادگیرنده مستلزم استفاده از تکیه گاه سازی فراشناختی است و در ادامه نیز راهبردهای تکیه گاه سازی فراشناختی برای پشتیبانی از مهارت های فراشناخت یادگیرنده تعیین شدند. همچنین یافته ها نشان داد که تکیه گاه سازی آموزشی مطلوب بر اساس سطح انگیزش پیشرفت تحصیلی یادگیرنده مستلزم استفاده از تکیه گاه سازی انگیزشی است و در ادامه نیز راهبردهای تکیه گاه سازی انگیزشی برای پشتیبانی از انگیزش یادگیرنده تعیین شدند. همین طور یافته ها نشان داد که تکیه گاه سازی آموزشی مطلوب بر اساس دانش پیشین یادگیرنده مستلزم استفاده از تکیه گاه سازی شناختی است و در ادامه راهبردهای تکیه گاه سازی شناختی مشخص شدند. همچنین راهبردهای تکیه گاه سازی آموزشی مطلوب بر اساس محیط های یادگیری حل مشکل شناسایی شدند. بدین ترتیب چارچوب تکیه گاه سازی آموزشی شناسایی و الگوی تکیه گاه سازی آموزشی مطلوب تدوین شد. در نهایت الگوی پیشنهادی از نظر 20 متخصص حوزه ی تکنولوژی آموزشی اعتباربخشی شد.  

یادگیری الکترونیکی به عنوان یک فناوری آموزشی جدید به سرعت در حال گسترش، توسعه و تحول است. چنین گستردگی دست اندرکاران را ملزم به اعمال روش های علمی و منطقی در اجرا، مدیریت و ارزشیابی پروژه های یادگیری الکترونیکی کرده است. یکی از روش های پیروی از منطق و عقلانیت در یادگیری الکترونیکی امکان سنجی پیش از اجرای پروژه های یادگیری الکترونیکی است. پژوهش حاضر با هدف بررسی امکان اجرای یادگیری الکترونیکی در دانشگاه شهید چمران اهواز انجام شده است. جامعه ی آماری تمامی دانشجویان و استادان دانشگاه شهید چمران اهواز در نیمسال دوم سال تحصیلی 86-85 بودند. نمونه ی این پژوهش از میان دو گروه دانشجویان (351 نفر)، و استادان (129 نفر)، انتخاب شد. روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی بود. ابزار پژوهش پرسشنامه های استانداردی بود که قبلاً توسط پژوهشگران دیگری مورد استفاده قرار گرفته بود. در این پژوهش از دو پرسشنامه ی استاندارد، یکی برای دانشجویان و دیگری برای استادان استفاده شد. برای تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار و واریانس) و آمار استنباطی (تحلیل واریانس یک راهه ANOVA) استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که دانشجویان و استادان دانشگاه شهید چمران برای شرکت در یادگیری الکترونیکی آمادگی نسبی دارند. به علاوه، تحلیل استنباطی داده ها نشان داد که بین دانشجویان گروه های علوم انسانی و علوم پایه از نظر آمادگی برای شرکت در یادگیری الکترونیکی تفاوت معنی داری وجود دارد، اما بین پیشرفت تحصیلی دانشجویان و آمادگی برای شرکت در یادگیری الکترونیکی تفاوت معنی داری وجود ندارد. بر اساس یافته ی دیگر این پژوهش، تفاوت معنی داری بین مرتبه ی علمی اعضای هیأت علمی و نگرش آنان نسبت به میزان آمادگی استادان برای ارائه ی دروس به صورت الکترونیکی وجود ندارد.

این پژوهش با هدف بررسی نقش دانشگاه در افزایش میزان مطالعه کتاب از دیدگاه دانشجویان انجام شده است. بدین منظور از میان دانشجویان دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز نمونه ای به حجم 263 نفر انتخاب شدند. روش پژوهش زمینه یابی بود و داده های موردنیاز برای پژوهش با استفاده از یک پرسشنامه 13 سوالی جمع آوری شد (a=0.80). با استفاده از روش های توصیفی و استنباطی نظیر تحلیل واریانس یکراهه، همبستگی پیرسون، همبستگی اسپیرمن و آزمون ویلکاکسون داده ها تحلیل شدند. نتایج نشان داد که به طور کلی دانشگاه ""تا حدودی"" در ارتقای میزان کتابخوانی دانشجویان نقش دارد. همچنین میزان مطالعه افراد پس از ورود به دانشگاه کاهش یافته است. نتایج دیگر این پژوهش نشان می دهد که بین نگرش دانشجویان رشته های علوم تربیتی، روان شناسی، مشاوره و کتابداری در زمینه نقش دانشگاه در کتابخوانی تفاوتی وجود ندارد. یافته های دیگر این پژوهش نشان داد که بین نگرش دانشجویان دختر و پسر نسبت به نقش دانشگاه در کتابخوانی تفاوتی وجود ندارد. در ضمن تفاوتی بین نگرش دانشجویان کارشناسی ارشد و دانشجویان کارشناسی در مورد نقش دانشگاه در کتابخوانی مشاهده نشد. بین پیشرفت تحصیلی دانشجویان، و میزان تحصیل آنان در دانشگاه با نگرش آنان نسبت به نقش دانشگاه در کتابخوانی نیز رابطه ای به دست نیامد. لیکن بر اساس یافته های دیگر پژوهش بین علاقه به رشته تحصیلی و نگرش نسبت به نقش دانشگاه در کتابخوانی رابطه مستقیمی وجود دارد.