انسیه خزعلی

انسیه خزعلی

مدرک تحصیلی: استاد گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۳۳ مورد.
۱.

نظریه الأفعال الکلامیه في آیات الأحکام الزواج أنموذجا(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: القرآن الکریم نظریه الأفعال الکلامیه آیات الأحکام الزواج

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴ تعداد دانلود : ۵۸
فتحت التداولیه آفاقا واسعه جدیده عبر دراسه استعمال اللغه وعلاقتها بمستعملیها فی سیاقات محدّده. وتنحدر منها نظریه الأفعال الکلامیه التی تعدّ من أبرز نظریات الفلسفه اللغویه التی أرسى دعائمها أوستن فی العشرینیات، وهی تعادل قضیه الخبر والإنشاء لدى العلماء العرب. ومن هنا، جاء البحث بالاعتماد على المنهج الوصفی التحلیلی، لمعالجه الأبعاد التداولیه فی الآیات المرتبطه بالزواج. وتبرز أهمیه الموضوع فی أنّ استیعاب الخطاب القرآنی یفتقر إلى منهج یتناول اللغه باعتبار المتکلم والمخاطب والمقام. وأهم ما توصّل إلیه البحث أنّ الأفعال الکلامیه توزّعت بین المباشره وغیر المباشره، إلا أنّ الأولى المتمثله فی الأمر والنهی، احتلّت نسبه کبرى من الآیات المدروسه؛ لاعتبار الزواج وما یرتبط به حُکما وتشریعا إلهیا ذا أهمیه قصوى فی الإسلام، فلا بدّ أن یکون الفعل الکلامی ذا قوه إنجازیه تعبیریه إیحائیه؛ لیدفع المتلقّی إلى الطاعه والامتثال. أما شروط الملاءمه، فهی توفرت فی الأفعال الکلامیه: شرط المحتوى القضوی هو الأمر بإیتاء المهر، وتحریم الزواج من أزواج الآباء وتحریم مناکحه المتصفین بالشرک رجالا ونساء حتى یؤمنوا، وعدم التصریح بخطبه المرأه المعتدّه، والأمر بإقامه العدل عند تعدد الزواج وغیرها. وهذه الأفعال مطلوبه من المسلمین والمؤمنین رجالا ونساء؛ أما الشرط التمهیدی فهو تحقق لدى المخاطبین؛ لکونهم قادرین على إنجاز الأفعال المطلوبه، والمتکلم على یقین من قدراتهم. وشرط الإخلاص بدیهی تحققّه؛ لأنّ اللّٰه لا ینطق عن لغو وهوى، فیرید حقا من المخاطبین أن یمتثلوا أوامره ونواهیه. والشرط الأساسی تحقق فی إرادته التأثیر فیهم؛ لینجزوا الأفعال المحدّده. والفعل التأثیری من الواضح أن یتحقق فی المجتمع الإسلامی لاسیّما عند من یلتزم بحدود اللّٰه، فیحاول تطبیق الأمور التکلیفیه والشرعیه على حیاته.
۲.

تحلیل تصویری آیات تقابلی انفاق (مطالعه موردی آیات 261-274سوره البقره)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن تصویرهنری تقابل انفاق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵ تعداد دانلود : ۷۵
بیان تصویری در انتقال مفاهیم قرآنی نقش بسیار مؤثری دارد. تصاویر هنری در آیات قرآن ابزاری برای انتقال معانی مورد نظر به ذهن مخاطب است. بررسی و دقت در تصویرگری هنری قرآن و بیان کارکردهای این تصاویر راز اعجاز نظام بیانی و فکری بافت قرآن را روشن تر می کند و از نتایج ثمربخش آن تحریک عقل و عواطف انسانی در درک و فهم بیشتر آیات الهی است. سیّد قطب و دیگر ادیبان معاصر فراتر از دانشمندان قدیم رفته و اصطلاح " تصویر " را جایگزین اصطلاحات پیچیده ی بلاغی کرده و مهمترین عناصر آن را برشمرده اند. در این راستا این پژوهش بر آن شد که با توجه به آرای سیّد قطب، محمدداود و حسین جمعه به برخی از مهمترین عناصر تصویرپردازی، هماهنگی هنری و خیال پردازی حسی در تحلیل   تصویرهای تقابلی در آیات انفاق (261-274) سوره ی البقره بپردازد؛ زیرا این گونه تقابل ها در تصاویر قرآن و به خصوص در بافت های همجوار، به وضوح بیشتر مفاهیم بلند قرآنی و القای سهل تر معانی به ذهن مخاطب می انجامد. این پژوهش با روش توصیفی_تحلیلی به این نتایج دست یافته است که بعضی از اسلوب های هنریِ خیال، همچون تجسیم و تشخیص در توصیف انفاق کافران و مؤمنان، مشابه هستند؛ اما برخی مانند کنایه، بیشتر برای هشدار و تهدید کافران به کار رفته است و تقابل تضادی یکی از مهم ترین و پر بسامد ترین روابط معنایی در این آیات است. افعال حرکتی بیشتر از نوع انتقالی است و به کارگیری آن همراه دیگر اسالیب نقش آن را در پویایی تصاویر پررنگ تر کرده و در توصیف انفاق کافران بیشتر استفاده شده است.
۳.

الجدل بین ذاکره الماضی وبین مشروع السلوک المستقبلي في القرآن الکریم قراءه سیمیائیه - ثقافیه لقضیه الخوارق في سوره الإسراء (الآیات 90 - 95) علی ضوء مبادئ مدرسه تارتو(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۴۱ تعداد دانلود : ۷۳
یتشکل الفضاء السیمیائی فی فتره معینه، من خلال العلامات الرئیسه التی یقدمها المرسِل علی مستوی الثقافه. فی فترات التأثیر الهائل للثقافه علی محیطها الخارجی، تمتص الثقافه من هذا المحیط ما یتوافق معها، ثم قد تغیر خلال فترات تطورها الشامل، النصوص التی لم تکن تستطیع الحلّ فیها. تتضمن دراسه الفضاء السیمیائی للقرآن الرؤیه الخاصه بالقرآن. قد انتزع القرآن الکریم الأنساق الثقافیه المسبقه من سیاقها وخصائصها التاریخیه أو السیکولوجیه وقام بتأسیس أنظمه ثقافیه جدیده دون أن یتجاهل أو ینفصل عن الأنساق المعرفیه التی جاء فی حیزها تاریخیاً وثقافیاً. إنّ هذه العملیه تکتسب مغزاها فقط من الاختراقات السیمیائیه المستمره. بعباره ثانیه، بدلاً من أنّ الحیز الخارجی یقتحم القرآن الکریم کحیز داخلی، الحیز الداخلی هو المقتحم وهو الطامس بذلک مجال اللاتنظیم واللاثقافی الذی ترسخ فی الذاکره السیمیائیه قبل نزول القرآن. علی صعید أرقی من الخرافه والأسطوره التی طالب بها المشرکون فی سوره الإسراء، کان تأسیس المعرفه فی إطار "الخوارق" قائماً علی منظور مخالف تماماً للتأسیس الخرافی للکفار. فمن خلال توقفنا عند سوره الإسراء، نهدف فی هذا المقال بمنهج وصفی – تحلیلی، ووفق الرؤیه السیمیائیه – الثقافیه لمدرسه تارتو، إلی دراسه الانقلاب الذی أعلنه القرآن الکریم وأحدثه علی الصعیدین العملی والنظری لقضیه الخوارق، فیما أنّ الاستناد إلی بطل أسطوری أولاً وفعله الخوارق ثانیا، هو ما طُمس فی ذاکره الماضی وأصبحت النبوه مقتصره علی الشخص الذی استند إلی ممکناته البشریه، فصار ذلک المشروع للسلوک المستقبلی فی أنساق تتدافع. وبالنتیجه، حیث غیّر القرآن نسق البطل الأسطوری، قد أرسی قواعد الاختراق والاعجاز من جدید.
۴.

دگردیسی نشانه ای مفهوم "سدره المنتهی" با تکیه بر رویکرد نشانه شناسی فرهنگی یوری لوتمان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سدره المنتهی نشانه شناسی فرهنگی مکتب تارتو یوری لوتمان دگردیسی نشانه ای سپهر نشانه ای

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴ تعداد دانلود : ۷۰
متن قرآن، نظامی نشانه ای با پیکره ای خاص است که در یک برهه زمانی خاصی نازل شده است. فرایندهای نشانه ای که در هر دوره خاصی رقم می خورند، دریافت این متن را در معرض چالش های متعددی قرار داده اند. در این میان، تعبیر «سدره المنتهی» در سوره ی نجم، یک تعبیر منحصر به فرد قرآنی است که در طول تاریخ به عنوان یک اصطلاحِ ساخت یافته از سوی عالمان حوزه های مختلف، مورد استفاده قرارگرفته است. اکثر مفسران، اغلب در پی توضیح معراج نبی(ص) به سدره المنتهی، پرداختی گذرا در قالب دورترین نقطه ی بهشت داشته اند، حال آنکه به نظر می رسد، در پی روند آگاهی افزایی مسلمانان در خصوص این ترکیب قرآنی بود که معنای امروزین یعنی «والاترین درجه ی قرب الهی» قابل درک و دریافت است. در مقابل، بعید به نظر می رسد که قرآن در خطاب به مشرکان، چنین معنای پیچیده ای از فرهنگ اسلامی را لحاظ کرده باشد. در این بررسی، با روش توصیفی - تحلیلی، نخست کاربرد سدره المنتهی در بافت آیات سوره نجم، بازخوانی اولیه شده و سپس مروری بر تفاسیر متقدم از آن صورت می گیرد و در ادامه، کوشش می شود، دگردیسی نشانه ای آن، با توجه به رویکرد نشانه شناسی فرهنگی لوتمان، تبیین شود. لوتمان، بر سازوکار پویای تولید و دگردیسی نشانه ای از زاویه ی فرهنگ تأکید دارد. از نتایج اصلی مطالعه حاضر، تبیین این مقوله است که قرآن از طریق تنوع معنایی خود، نسبت به آینده کاملاً باز است و در سطحی فراتر از تنوع معنایی، مجهز به نیرویی هنجاربخش است که قدرت برساخت نشانه ای مقوله ها و تعابیر را دارد.
۵.

کارکرد بلاغی التفات و تناسب آن در سور عزائم (سجده، فصلت، نجم، علق)(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۱۰۵ تعداد دانلود : ۱۰۱
اسلوب التفات با توجه به کارکرد بلاغی خود، همواره در پی شناخت مفاهیم و دلالت های برجسته و نهفته ی قرآنی است تا بدین طریق وجه ارتباطی مستحکمی میان معانی آیات هر سوره بیابد. دراین میان، سور عزائم درکنار نقاط مشترک بسیاری، اعم از اغراض، تکرار آیات و ساختارنحوی، دربردارنده ی تناسب التفاتی چشم گیری نیز می باشند. لذا درپژوهش حاضر، با روش توصیفی-تحلیلی ضمن نگاهی گذرا به مباحث نظری التفات، به اغراض هر سوره و انواع التفات ها ازجمله عددی، ضمیری و نحوی پرداخته شد و رابطه ی اصلی آن ها با محور عمودی سوره نیز مورد توجه قرار گرفت که درنهایت نتایجی از این قبیل به دست آمد: التفات عددی و ضمیری، تنها التفات هایی بوده اند که دراین سوره ها مرتباً تکرار شده اند. علاوه براین، التفات های به کار رفته دراین سوره ها ازمنظر نوع، تعداد و غرض با یکدیگر هماهنگ و متناسب بوده تا جایی که التفات عددی و ضمیری با بسامدهای یکنواختی همراه با چهار غرض مشترک یعنی: تعظیم شأن خداوند و قدرت نمایی، تحقیر وتوبیخ کافران، تهدید و تخویف آن ها و همدردی با پیامبر اکرم(ص) تکرار شده اند.
۶.

واکاوی الگوواره های مقاومت فلسطین در خوانش همسان کاریکاتور و شعر (مطالعه موردی: کاریکاتور ناجی العلی و شعر ابراهیم نصر الله)(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۱۱۱
مفهوم پایداری، در بستر متن و تصویر، هماره با مسئله فلسطین، به عنوان چارچوب اصلی ادبیات مقاومت، گره خورده است. این پیوند، نتیجه آن است که زبان در خط و شکل نوشتاری خود جنبه تصویری و ویژگی بصری دارد. درمقابل، کاریکاتور در اندیشه و مفهوم خود، حامل ویژگی جدایی ناپذیر زبانی است. وجوه مشترکی که در این دو سبک هنری (کاریکاتور و شعر) همچون نشانه های پنهان استعاره، مجاز، تشبیه و سایر نشانه های لایه ای وجود دارد و همچنین تأثیرگذاری غیر قابل انکار این دو گونه در عامه مردم، موجب شد که آثار دو تن از نام آوران این عرصه، یعنی ابراهیم نصرالله و ناجی العلی بررسی و با معیارهای نقدی واحد سنجش و تحلیل شوند. پژوهش حاضر با بهره گیری از شیوه توصیفی - تحلیلی و با رویکرد تطبیقی نشانه - معنا شناسی و الگوهای روایی - مفهومی، درپی شناخت مشترکات و تفاوت های این دو گونه هنری برآمده است. یافته های جستار پیش رو در بررسی کاریکاتورها و اشعار با موضوع واحد چنین است که در بخش نشانه های لایه ای؛ از قبیل جلوه های جانشینی، استعاری و تشبیهی، همچنین مشترکات هم نشینی، ترادف و تضاد و بهره گیری از مجاز هردو گونه اشتراکات و مشابهت های فراوان دارند، اما در بررسی روایی - مفهومی؛ تمایزاتی نیز بین دو گونه مشهود است؛ به گونه ای که در اشعار نصرالله، ضمن نمود بردار حرکتی و رنگ، جنبه روایتی غلبه دارد و در کاریکاتورهای ناجی العلی، جنبه مفهومی و نمادین الگوی غالب است و عنصر رنگ در سیاه و سفیدبودن کاریکاتورها تجلّی می یابد.
۷.

نقد ترجمه عناصر فرهنگی کتاب «تَذَکَّرِی» با تکیه بر مثل ها و کنایه ها(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ترجمه معادل کارکردی کنایه ضرب المثل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۷ تعداد دانلود : ۳۴۸
در جریان ترجمه داستان، ضرب المثل ها و کنایه ها از عناصر فرهنگی مهم و کلیدی هستند که مفاهیم و پیام های متن اصلی را به خواننده انتقال می دهند.مشکل عمده مترجم در این مسیر، روش برخورد صحیح با این عناصر است. در این چالش، معادل ها یکی از عوامل مهمی هستند که کمک شایانی به مترجم می کنند. معادل خوب باید نه تنها معنا، بلکه روح، حس و تجربه نویسنده ادبی را به مخاطب منتقل کند. این پژوهش، در نظر دارد شیوه ترجمه یکی از آثار پرمخاطب ادبیات پایداری با نام «یادت باشد» را با به کارگیری الگوی نیومارک، به بوته نقد بنشاند. نیومارک در مدل خود، مؤلفه های فرهنگی را مدنظر قرار داده و آن ها را در پنج گروه (بوم شناسی، فرهنگ مادی، فرهنگ اجتماعی، نهادها، آداب و رسوم و مفاهیم و حرکات، اشارات و زبان بدن) تقسیم بندی کرده است. پژوهش حاضر با تمرکز بر گروه چهارم به بررسی کیفیت ترجمه مفاهیم، شامل کنایه ها و ضرب المثل ها پرداخته و آن ها را با تطبیق بر روش های ترجمه فرهنگی نیومارک، تحلیل می کند. در این پژوهش توصیفی-تحلیلی، پس از بررسی نمونه های متعدد و تطبیق آن ها با راهکارهای نیومارک مشخص شد که مترجم با بهره گیری از شیوه معادل کارکردی در ترجمه مفاهیم کتاب موفق عمل کرده است. وی بیشتر از ترجمه معنایی، مدد جسته و گاه نیز معنای ضرب المثل یا کنایه به خوبی درک نشده و در نتیجه معادلی اشتباه در متن وارد شده است.
۸.

السّرد الروائی فی خطاب «ناجی العلی» الکاریکاتیری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ناجی العلی الکاریکاتیر الخطاب السردیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۰ تعداد دانلود : ۱۷۰
یتناول هذا البحث الجوانب الروائیه لرسوم "ناجی العلی" الکاریکاتیریّه مستعیناً بمنهج السّردیّه. حیث إنّ حضور الجوانبِ الروائیّه فی هذه الرسوم والتی تمثلتْ فی الشخصیاتِ الثابته وتسمیّتِها، وکونِها مزوّدهً بالوحداتِ السّردیّه والنسیجِ اللغوی عبر التعلیق المرفَق بالرسوم والمشاهد أضفتْ علیها بعداً روائیّاً. یهدف البحث إلى استجلاء العناصر السّردیه فی أربعین لوحه مختاره قد تمّ اختیارها وفق الموضوع المتناول والمیزات السّردیه والروائیه فیها والتی شکّلتْ القضیّه الفلسطینیّه مادّه دَسِمه فیها بصفتها مِن ضمن أدب النضال أو فن المقاومه. وهی الاشتغال اللونی للأسود والأبیض، الحدث، والشخصیه والبنیه الزّمکانیه. وقام بالکشف عن الجوانب السّردیه للوحات فی خطاب اللوحات البصری، والخطاب الکتابی فی التعلیق الذی یشفعه "العلی" عاده برسومه. یُعدّ "ناجی العلی" رائد الکاریکاتیر السیاسی العربی بلْ المبدئ والمبدع فی هذا الفنّ. توصّل البحث إلى أنّ الاعتماد على الشخصیّات الثابته هی استراتجیه العلی السّردیه وأنّه بَرَعَ فی توظیفِ تقنیهِ الاسترجاع عبرَ النسیجِ اللغوی والاستباق بالخطوط والأحجام. وعن الحدث ووعاءه المکان ووظائفه فی أعماله، ففلسطین والأرض هی الحاضنُ المکانی الرئیس للأحداث فی أعماله ووظائفُ المکان تتجلّى إما عبرَ التصریحِ المباشر بالدوائر المکانیّه وإما عبر الخواءِ المکانی وغیابِ المکان. أیضاً تغطی لوحاته ثیمات الأبیض والأسود المتجلیّه فی ثیمات الفضاء السّردی لتوحی إلى دلالات الخواء المکانی عبر الأبیض والحاله السوداویه المؤلمه عبر الأسود.
۹.

الأفعال الکلامیه التعبیریه فی الخطاب القرآنی (لیت من أسلوب التمنی نموذجا)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: أفعال کلامیه تعبیریه القرآن الکریم الفعل التأثیری الغرض الإنجازی أسلوب التمنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۶ تعداد دانلود : ۲۹۰
التداولیه تقوم بدراسه اللغه وعلاقتها بمستعملیها فی ظروف معیّنه، ونظریه الأفعال الکلامیه من أهم النظریات فی التداولیه التی أرسى دعائمها أوستن، مؤکدا أننا حین نتلفظ بجمله ما، نقوم بثلاثه أفعال: فعل القول والفعل المتضمن فی القول والفعل التأثیری. وقسّم الأفعال إلى الحکمیات والتنفیذیات والوعدیات والعرضیات والتعبیریات، والأخیره تدل على إراده المتکلم للتعبیر عن مشاعره وخلجاته النفسیّه.    یقوم هذا البحث بدراسه أسلوب التمنی (لیت نموذجا) فی ضوء الأفعال الکلامیه التعبیریه بالاعتماد على المنهج الوصفی- التحلیلی؛ بغیه إدراک مدى تحقق الفعل الکلامی فی التمنی. وتکمن أهمیه البحث وضرورته فی الکشف عن الانفعالات النفسیه لدى الأشخاص وکیفیه التعبیر عنها بأسلوب التمنی، ومدى توفر شروط الملاءمه فی تحقق الفعل الکلامی(لیت). وأهم ما توصّل إلیه البحث أن شروط الملاءمه لم تکتمل عند أوستن وسیرل؛ ولذلک یمکن أن یضاف إلیها شرطا الزمان والمکان. أما التمنی فی القرآن الکریم فهو یتعلق بمواقف الدنیا عند المؤمنین وغیرهم، وتتجلّى قوته الإنجازیه فی إظهار التوبه والندامه والتحسر على فوات الفرصه، والاسترحام والاستغفار، وخوف الفتنه والإنکار، والتلهف والتأسف، کما أنه یتوافر فی مواقف القیامه ؛ للتعبیر عن الانفعالات النفسیه للظالمین والکفار؛ لما عاینوا من أهوال القیامه ونار الجحیم؛ مما أدى إلى أن یعتریهم خوف ورهب، وإظهار الندامه تأثیرا على المخاطب؛ لیتخلّصوا من الواقع الألیم. أما شروط الملاءمه فقد توفرت فی کثیر من کلام المتکلمین إلا أن شرطی الزمان والمکان لم یتحققا فی جمیع المواقف؛ مما أدى إلى إخفاق الفعل الکلامی فی التمنی، وذلک فی تمنی الکفار والظالمین یوم القیامه فی ما یرتبط بالعوده إلى الدنیا وتعویض ما فاتهم من عمل الصالحات والخیرات.
۱۰.

العلاقه بین الوظیفه و البنیه فی نظریه النظم دراسه فی التقدیم و التأخیر و الحذف(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: الوظیفیه البنیه البلاغه حلقه براغ عبدالقاهر الجرجانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۸ تعداد دانلود : ۳۷۸
یرتبط اسم حلقه براغ اللسانیه باللسانیات الوظیفیه عموماً؛ إذ أنها اهتمّت بوظیفه اللغه، وهی التواصل وأسبقیه الوظیفه على البنیه، لأنّالوظیفیین ینظرون إلى علاقه الوظیفه والبنیه عبر التأکید على دور المتکلم والسامع. وأما الجرجانی بصفته عالماً فی البلاغه واللغه وصاحب» الوظیفیه « کتاب دلائل الإعجاز، فیرکّز على المواءمه بین الوظیفه والبنیه، والتی تعدّ من أهمّ المعالم الوظیفیه. وبناءً علیه یمکن القول إنتتقارب مع البلاغه العربیه عامهً بما أنّ مهمّه البلاغه هی الترکیز على العلاقه بین المقام والمقال. إذن یستهدف هذا البحث دراسه العلاقه بینالوظیفه والبنیه عند الجرجانی عبر الترکیز على مبادئها وهی: وظیفه اللغه، والعلاقه بین البنیه والوظیفه، ودور المتکلم والسامع من خلالتطبیقها على التقدیم والتأخیر، والحذف، مستخدماً المنهج الوصفی  التحلیلی لتبیین علاقه نظریه النظم للجرجانی والوظیفیه عبر تفسیرهذه النماذج. ومما توصل إلیه البحث هو أنّ نظریه الجرجانی تتمحور على أنّ الوظیفه الأساس للغه هی إقامه التواصل بین متکلمیها،والتواصل لا یکون بالمفردات، وإنما یکون بالجمل والوظیفه سابقه على اللفظ، والوظیفه المقصود ههنا وظیفه مقامیّه. وبناء علیه نستطیعأن نعتبر الجرجانی وظیفیاً، ولو عنده تشابهات مع المدارس اللسانیه الأخری.
۱۱.

تحولات روابط ادبی ایران و مصر در دهه های اخیر

کلید واژه ها: زبان و ادبیات فارسی زبان و ادبیات عربی مصر ایران روابط ادبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۲ تعداد دانلود : ۲۱۶
این پژوهش به بررسی شکل و رویکرد روابط ادبی ایران و مصر در دوران معاصر می پردازد و برای جامع و کامل تر بودن نظرات، شرایط تاریخی، فرهنگی و سیاسی مؤثر بر روابط ادبی دو کشور را نیز مورد بررسی قرار می دهد. اهمیت موضوع در آن است که به رغم عدم وجود روابط پیوسته و مستقیم در این دوران و فرازونشیبهای فراوان در روابط، پژوهشگران و اندیشمندان ایرانی و مصری، رابطه های ادبی بین زبان و ادبیات فارسی و زبان و ادبیات عربی ایجاد نموده اند تا تعامل فرهنگی این دو ملت را حفظ و توسعه بخشند. در این جستار از روش تحلیلی توصیفی استفاده شده، نخست با اشاره به آثار ادبی فارسی و عربی دو کشور در حوزه تألیف، ترجمه، مقاله و پایان نامه، میزان و شکل اهمیت دادن به ادبیات فارسی در مصر و ادبیات عربی در ایران یافته شده و سپس نوع فعالیتها مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش حاضر بیانگر این مطلب است که به رغم تلاش های جریان غرب گرایی استعمار در کشورهای اسلامی؛ و وجود گسستهای متعدد متأثر از اختلافات سیاسی در روابط رسمی دو کشور در دهه های اخیر ( قبل و بعد از انقلاب اسلامی ایران) ؛ علاقه و اهتمام به ادبیات فارسی و عربی از سوی پژوهشگران دو کشور وجود داشته است و چه بسا دقت و تحقیقی که از سوی ادیبان و پژوهشگران و نویسندگان مصری بر روی ادبیات فارسی انجام شده است، نسبت به آنچه در ایران نسبت به ادبیات عربی و به صورت خاص ادب مصری انجام شده، بیشتر بوده است.
۱۲.

بررسی سیر تحول اسماءِ جلالی در متون عرفانی قرون چهارم و ششم (مطالعه ی موردی در کشف المحجوب و روح الارواح)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تفسیر عرفانی اسماءالله اسماء جلالی روح الارواح کشف المحجوب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۶ تعداد دانلود : ۱۲۸۹
در این پژوهش، به روش توصیفی تحلیلی و با بررسی آثار مشخص شده، ابتدا به جست وجویی مختصر در تاریخچه کاربرد اسماءالله در آثار منثور عرفانی و سیر در نظریات عارفان در این باره و تقسیمات آن، خصوصاً اسماء جمالی و جلالی پرداخته شده و سپس در مبحث اصلی پژوهش، در دو اثر برجسته عرفانی متعلق به قرون چهارم و ششم، کشف المحجوب هجویری و روح الارواح سمعانی، چند اسم جلالی پروردگار از قبیل عزیز، ملک، غنی و جلیل، نتایج تجلیّات و غلبه این اسماء بر باطن سالک، تفاوتها و شباهتهای کارکرد آنها از دید این دو نویسنده عارف، شبکه اندیشه گانی آنها و جنبه های بلاغی به کارگرفته شده در نگارش این دو متن، مورد بررسی قرار گرفته است.
۱۳.

موتیف الوطن فی شعر حازم رشک التمیمی دیوان الأحرف المشبهه بالمطر نموذجا(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: الموتیف الوطن الشعر السیاسی حازم رشک التمیمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۴ تعداد دانلود : ۴۷۴
یشکّل الوطن هاجسًا کبیرًا فی التکوین العاطفی للإنسان؛ والعراق فقد کان ومازال یعانی من الحروب والاحتلال، والشاعر العراقی کان ومازال یطالب بالمحافظه على الهویه الوطنیه والخصوصیه الثقافیه، بشکل یضمن الانتماء الذاتی والحضاری للمواطن. ولا یستثنى الشاعر العراقی المعاصر حازم رشک التمیمی عن بقیه الشعراء، ذلک لأنّ الوطن عنده هو شعور وارتباط عاطفی ووجدانی یتدفق من أعماقه عبر فمه على هیئه کلام بلیغ ذی لحنٍ ووقعٍ کبیر على نفس المتلقی. أصبح الوطن موتیفًا فی دیوان الشاعر، والموتیف هو موقف أو حدث قصصی أو فکره أو صوره نمطیه مما نجده ماثلًا ومتکررًا فی شتّى الأعمال الأدبیه والحکایات الشعبیه والاساطیر. تهدف هذه الدراسه إلى إضاءه جانب فنی من دیوان الأحرف المشبهه بالمطر لحازم رشک. وقد اختارت الدراسه منهجًا نقدیًا یجمع بین الوصف والتحلیل، حیث تصف الموتیف معتمدًا على الدراسات السابقه، ثمّ تقوم بالتحلیل الفنی للنماذج الشعریه الداله على موتیف الوطن فی دیوان الشاعر. والدراسه تصل إلى نتائج أهمها: أنّ معاناه العراق أدّت إلى أنْ یبرز حازم رشک الوطن فی قصائده بروزًا واضحًا؛ حیث ظهرت صوره الوطن عنده ممزوجه بالحزن والألم والمعاناه وهذا انعکاس للواقع الّذی یعیش فیه الشعب العراقی.کما ظهر أنّ نص الشاعر الشعری یعمل على استبطان وتکثیف جمله من القضایا الوطنیه ویعالجها عبر مربع الوطن، وأضلاعه الأربعه هی المدن، والشعب، والدین والحکام العراقیون.
۱۴.

التواصل الادبی الایرانی – الکویتی المعاصر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: الأدب المقارن التواصل الادبی إیران الکویت الترجمه البحوث العلمیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۸ تعداد دانلود : ۴۵۶
إن التواصل الادبی رغم تأثره بالمؤشرات التأریخیه و الثقافیه و الاجتماعیه و السیاسیه بین البلاد، لکن یفوق العوائق فی تقریب الافکار و الشعوب. یتمیز تواصل إیران الاسلامیه و الکویت بقدم العلاقات و حسن الجوار و تواجد الایرانیین فی الکویت؛ کما لا تخلو من الانتباه تنمیه حرکه التنویر الفکری و الاهتمام بالقضایا الثقافیه و الاجتماعیه فی البلدین خلال العصر الحاضر؛ و بما أن الأدب جسر بین الشعبین للتواصل، فدراسه ما بذل من الجهود العلمیه الأدبیه فی البلدین تجاه الأدب المقابل تکشف عن أنماط التواصل الادبی و قدره رسوخ جذوره. إن هذه الدراسه تحاول العثور علی معرفه الجوانب الملفته للإهتمام بین الأدباء و الباحثین فی الأدب الکویتی و الفارسی و تحلیل النشاطات فی ظلّ العوامل المؤثره علی التواصل ایجابیاً و سلبیاً، کما تعرض إحصائیات عن وسائط التواصل الادبی بین البلدین فی حقل البحوث العلمیه المتمثله فی التألیف و الترجمه، المقاله العلمیه و الرساله و الاطروحه الجامعیه و المساعی المبذوله فی النشاطات الثقافبه مثل المنتدیات و الندوات و اللقاءات و البعثات. کل هذا فی محاوله معتمده علی المنهج الوصفی التحلیلی مستعیناً بالکتب و الدراسات فی جمع المعلومات و تقدیم الاحصائیات. لعل من أهم ما توصل إلیه البحث هو أن إیران بذلت جهوداً مثمره فی معرفه الأدب العربی الکویتی ودراسته و ترجمته فی العصر الحدیث و لا سیما بعد العقد الثانی من انتصار الثوره الاسلامیه حیث ازدادت البحوث العلمیه و المقالات و الدراسات فیها، کما أولت الکویت بالمقابل اهتماماً کبیراً بالأدب الفارسی و نشر الکتب المترجمه من الفارسیه فی العالم العربی. فمثل هذا التواصل الذی جری بین البلدین خلال عشرین سنه من عمره، یستدعی انتباهاً أکثر من جانب المهتمین بالامر لعرض صوره واضحه فی الآتی.  
۱۵.

حرکت در تصویر پردازی داستان های پیامبران(مطالعه موردی سوره هود)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تصویر پردازی حرکت سوره هود

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۹ تعداد دانلود : ۸۲۶
از دیر باز تصویر پردازی به عنوان یکی از جنبه های ادبی کلام مورد استقبال ادیبان بسیاری بوده است ؛دراین میان نظریه پردازان معاصر،همواره با جستجوی تصویرگری در قرآن کریم به ریشه یابی این صنعت بلاغی پرداخته اند. در میان سوره قرآنی ،سوره هود دربردارنده تصاویر متعددی از سرگذشت اقوام پیامبران بوده است ، شاکله ی اصلی سرنوشت اقوام پیشین را، حرکت و تکاپو تشکیل داده ؛ بدین جهت در مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی افعال حرکتی در تصویر پردازی این داستان ها اقدام خواهد شد وسپس نوع افعال حرکتی و دلیل سیطره و غلبه آنها بررسی خواهد شد.غلبه افعال حرکتی انتقالی بر سایر افعال ،دال بر تصویر گری موزون و ملموس داستان ها بوده است ؛درمیان افعال حرکت انتقالی نیز ،حرکت انتقالی افقی بیش از سایر افعال نمود پیدا کرده که این امر نشان دهنده بازتاب اعمال آدمی به خود است .زیرا شاخص های افعال حرکت انتقالی افقی که همان آمد وشد ، مدت غیاب و حضور، سرعت و قدرت است با شاخص های برگشت عمل هر انسان به خود هم مسیر است.نتیجه عمل انسان ها مدتی غیاب دارد و سپس حاضر می شود و با سرعت وقدرت متناسب در هر زمان خود را درزندگی فرد بروز می دهد .خیر و شر تماما در سیر افقی خود در حرکتند که نتیجه آن به آدمی خواهد رسید از این رو دراین سوره که مالامال از ترسیم سرنوشت اقوام گذشته است شاهد به کارگیری این نوع فعل حرکتی هستیم که همواره دال بر بازگشت عمل هر انسان به خود است
۱۶.

بررسی مقایسه ای سیر اسماء جمالی خداوند در متون عرفانی قرن چهارم و ششم هجری (مطالعه موردی کشف المحجوب و روح الارواح)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اسماء جمالی تفسیر عرفانی روح الارواح کشف المحجوب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۰۶ تعداد دانلود : ۶۰۸
در متون صوفیانه و عارفانه و در آموزه های عارفان، مبحث اسماءالله جایگاه ویژه ای دارد که می توان گفت تقریباً از سایر مباحث عرفانی گسترده تر و بااهمیت تر است. به خصوص بحث در باب اسماء جمالی و جلالی پروردگار، چگونگی جلوه آن ها و آثار خاصی که هریک در روح انسان به جا می گذارند، بخش اعظمی از آثار عرفانی را به خود اختصاص داده است و نویسندگان صوفی مسلک به طرح نظریات خویش در این زمینه پرداخته اند. در این پژوهش، به روش توصیفی-تحلیلی و با جست وجو در منابع و آثار مربوط، پس از جست وجویی مختصر در تاریخچه مطالب مرتبط با اسماءالله و کاوشی در نظریات عارفان در این زمینه، در دو سطح اندیشگانی و ادبی دو اثر برجسته عرفانی قرن چهارم و ششم، یعنی کشف المحجوب و روح الارواح مطالعه می شود. می توان گفت که در قرن چهارم، آثار عرفانی به شکل متشرعانه و نگارش هایی تعلیمی و رسمی و به نثر مرسل نوشته شده اند، اما به موازات حرکت عرفان از زهد به سوی عشق، به تدریج به سمت انتزاعی ترشدن تصاویر و ساختار مجرد و ادبیت متن پیش می روند. در روح الارواح ، مبادرت آگاهانه سمعانی به بیان تجربه های عرفانی به وضوح در تمام اثر دیده می شود. این نکته با جایگاه جمال شناسی خاص و منسجم نثر روح الارواح نیز مرتبط است که از طریق بیان، ذوق و حس عاشقانه و تعبیرات و تجربه های عارفانه به خواننده منتقل می شود؛ نکته ای که در بیان تعلیمی و خشک کشف المحجوب دیده نمی شود.
۱۷.

بررسی درون مایه های اجتماعی رمان ساقه ی بامبو (اثر نویسنده کویتی سعود السنعوسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: رمان اجتماعی سعود السنعوسی ساقه ی بامبو جامعه ی کویت درون مایه های اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۴۲ تعداد دانلود : ۳۷۴
ادبیات هر جامعه ای عامل موثری در بازتاب واقعیت های اجتماعی و اصلاح ضعف ها و کاستی های آن جامعه است. رمان و به ویژه رمان های اجتماعی واقع گرا، به عنوان بخشی از ادبیات، بهتر می تواند مخاطبان خود را در بدست آوردن تصویری شبیه به واقعیت یاری رساند. «ساقه ی» بامبو رمانی اجتماعی است که به شیوه ی واقع گرایانه به توصیف جامعه کویت می پردازد، لذا این پژوهش کوشیده است تا با روش توصیفی تحلیلی مهمترین درون مایه های اجتماعی مطرح شده در آن اعم از: رفاه زدگی، تش طبقاتی، اهمیت نژاد، تفاخر طبقاتی، کنترل اجتماعی، آداب و رسوم و وضعیت کارگران آسیایی را استخراج و بررسی کند. رمان نمایانگر جامعه ای چند وجهی است که برخی از وجوه آن با برخی دیگر در تناقض است. جامعه ای مسلمان با ارزش هایی که اسلام آن را نمی پذیرد، آداب و رسوم و سنتهای این جامعه به صورت جمعی معنا می یابد اما درون آن تنش طبقاتی زیادی وجود دارد. در نهایت نویسنده می کوشد با توصیف واقعیت ها از نگاه دیگری (شخصی خارج از جامعه) مخاطبان را بر آن دارد به مسائل موجود متفاوت بنگرند و با آشنایی زدایی از مسلم ترین اصول اسلامی و تاکید بر اصل تسامح راه حلی برای بهبود این وضعیت ارائه کند.
۱۸.

الشخصیّة وأسالیب رسمها فی روایة «السقا مات» لیوسف السباعی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: الموت یوسف السباعی رسم الشخصیات النظرة التحلیلیة النظرة التمثیلیة

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی رویکردهای نقد ادبی روایت شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی ادبیات عرب نثر
تعداد بازدید : ۱۱۳۸ تعداد دانلود : ۶۷۹
تُعدُّ الشخصیة فی الروایة عنصراً أساسیاً، وتکشف دراسته وکیفیة ترسیم الراوی له الستار عن وجهة نظر الروای نفسه، والمجتمع الذی یعیش فیه، وهی بمنزلة وسیلة تجسّد رؤیته وتعبّر عن إحساسه بالواقع. إنَّ یوسف السباعی أحد الروائیین المصریین الکبار، وله آثار عدیدة فی المجالات المختلفة منها الروایة، والقصة القصیرة، والمسرحیة، ومقالات فی النقد فی الاتّجاهات المتضاربه بین الواقعیة، والرومانسیة، والفانتزیة، والکومیدیا. هذه الدراسة تعالج روایة ""السقامات"" وتدرس وظیفة أحد عناصر القصة، ودوره فی تسریع وتیرة الأحداث، وأسلوب الروائی فی کیفیة تصویر الشخصیات. فی هذه الروایة شخصیات کثیرة یختارها الروائی من الطبقة السفلى ویترکها الکاتب فی وسط الروایة ولم یتکلّم عنها أبدا ویکتفی بعدد یسیر منها. والأسلوب الذی یستخدمه فی رسم الشخصیات هو إلصاق الصفات عن طریق التقاریر المباشرة ثم اتّباعها بالوحدات القصصیة التّی تدلّ على ذلک إمّا عن طریق العمل أو فی إطار الحوار الذی هو الأسلوب الغالب فی تمثیل شخصیاته وتجسیدها.
۱۹.

بررسی موردی «همزیه» احمد شوقی و «در بزرگداشت پیامبر اکرم» رهی معیری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ادبیات تطبیقی احمد شوقی رهی معیری جلوه های تصویری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۳ تعداد دانلود : ۱۰۱
حماسی و اجتماعی بودن مضامین شوقی در برابر فردی و غزل گونه بودن مدایح رهی ، سادگی و روانی شعر احمد شوقی در برابر بهره گیری از صنایع ادبی و پیچیدگی الفاظ در شعر رهی معیری ، سیر منطقی و جامعیت شعر شوقی و پردازش جنبه های مختلف زندگی پیامبر در برابر انتخاب یک موضوع محدود در شعر رهی همچنین پرداختن به خصوصیات اخلاقی پیامبر در شعر شوقی در برابر توصیفات ظاهری رهی از حضرت از ویژگی های بارز تفاوت در دو مدح است. اگرچه واقع گرایی، ارادت قلبی و پرهیز از تکسب و تصویر گری زیبا در هر دو مشترک و از نوع نگاه و ایدئولوژی آن ها نشأت گرفته است. از مضامین قابل توجه در شعر شوقی توسل به اهل بیت است که در شعر رهی با وجود آنکه در محیط شیعی پرورش یافته است ملاحظه نمی شود.
۲۰.

جلوه های تمدنی در مناظره امام رضا (ع) و جاثلیق در موضوع نبوت و بر مبنای مربع ایدئولوژیک ون دایک(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: برجسته سازی تحلیل گفتمان امام رضا (ع) حاشیه رانی مربع ایدئولوژیک جاثلیق

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ تشیع
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ ادیان
تعداد بازدید : ۲۲۲۶ تعداد دانلود : ۶۳۷
تحلیل گفتمان حاصل تعامل کنش های زبانی و غیرزبانی، اندیشگانی، فرهنگی و تعامل یا تقابل ایدئولوژی ها است که لایه های درونی در متن را تحلیل تا به معناهای عمیق آن دست یابد. مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان بر پایه برجسته سازی و حاشیه رانی ایدئولوژیک ون دایک، به تحلیل مناظره امام رضا(ع) و جاثلیق در اثبات نبوت پیامبر(ص) می پردازد. امام(ع) در انتخاب واژگان از کلماتی استفاده کرده که بار معنایی عمیقی دارند، و از دلالت های زبانی برای انتقال معنا استفاده نموده، لذا انتخاب و چینش کلمات و انواع تأکید ها و مطلع و مقصد کلمات می تواند در برجسته سازی مفاهیم اصلی که مورد نظر امام (ع) بود، نقش بسزایی را ایفا نماید، و با استفاده از استفهامی که باعث تردید یا زیر سؤال بردن اعتقادات طرف مقابل می شود، به حاشیه رانی گفتمان وی بپردازد.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان