فقه تطبیقى (مقاله ترویجی حوزه)

زائران کنجکاو ایرانی در موسم حج و عمره از چگونگی حج گزاری و اجمالی از تفاوت های اعمال حج و عمره در فقه امامی وفقه شافعی و حنفی(1)
نماز اهل سنت و تفاوت های عملی و فقهی آن با حج و نماز شیعه پرسش بسیار دارند. آنچه در این مقاله می خوانید، پاسخی است به پرسش فوق، تا خوانندگان محترم را با برخی از تفاوت های اساسی فقه شیعه و دو مذهب شافعی و حنفی که بیشتر ایرانیان سنی مذهب پیرو آنها هستند در عمره و حج و شیوه نمازگزاری، به صورت تطبیقی و مقایسه ای آشنا نماید.
امید آنکه در آینده با استفاده از منابع اصلی فریقین، این کار تکمیل و به شکل بهتری عرضه شود.
مکان احرام
امامی
1 ـ کسانی که با هواپیما به حج می روند و می خواهند بعد از حج به مدینه * بر گرفته از مناسک حج امام خمینی رحمه الله و مناسک مصور حج اهل سنت که توسط آقایان : مولوی اسحق مدنی ، ماموستا سید محمد شیخ الاسلامی مولوی حامد و عبدالصمد رامنی و ماموستا محمد امین راستی تهیه شده.
شافعی و حنفی
1 ـ حاجیانی که مدینه بعد هستند و مستقیما از فرودگاه جده وارد مکه
مشرف شوند، احتیاط آن است که بدون احرام بروند «جده»، و از اهل اطلاعِ مورد اعتماد تحقیق کنند، اگر جده یا «حده» محاذی با یکی از میقات هاست از آنجا محرم شوند و الاّ بروند به میقاتِ دیگر؛ مثل جُحفه و از آنجا محرم شوند.
می شوند ، چون هنگام پرواز از میقات عبور می کنند و باید در آن لحظه ها محرم باشند، لازم است در ایران لباس احرام را بپوشند.
تلبیه
2 ـ «لَبَّیکَ الَّلهُمَّ لَبَّیْکَ، لَبَّیْکَ لا شَریکَ لَکَ لَبَّیْکَ» و احتیاط مستحب است پس از آن بگوید : «اِنَّ الْحَمدَ وَالنِّعْمَةَ لَکَ وَالْمُلکَ لاشریکَ لَکَ لَبَّیْکَ.»
2 ـ «لَبَّیکَ الَّلهُمَّ لَبَّیْکَ، لا شَریکَ لَکَ لَبَّیْکَ، اِنَّ الْحَمدَ وَالنِّعْمَةَ لَکَ وَالْمُلکَ، لاشریکَ لَکَ».
تکرار و قطع تلبیه
3 ـ از مستحبات تلبیه، تکرار آن است به خصوص در :
ـ وقت برخاستن از خواب .
ـ بعد از هر نماز واجب و مستحب .
ـ وقت رسیدن به سواره .
ـ هنگام بالا رفتن از تلّ و سرازیر شدن از آن، و ...
ـ و شخص متمتّع، تلبیه گفتن او در عمره مستمر خواهد بود تا آنکه خانه های مکه را ببیند .
3 ـ تکرار تلبیه بعد از بستن احرام در همه احوال، به خصوص هنگام تغییر زمان و حالات ... سنت است، جز در حال طواف و سعی صفا و مروه. در این دو حال دعای مأثوره از حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله را بخواند ، لازم به توضیح است محرم به حج ، تا رمی جمره عقبه که در روز عید انجام می گیرد، تلبیه می کند ولی معتمر تا وارد مسجد الحرام می شود و شروع به طواف می کند ، تلبیه را قطع می نماید .
* * *
محرمات احرام
4 ـ محرمات احرام (امامی)
1 ـ پوشیدن چیز دوخته ، مثل پیراهن و زیرجامه و قبا و امثال آن .
2 ـ پوشیدن مرد سر خود را .
3 ـ پوشاندن زن روی خود را به نقاب و روبند و برقع .
4 ـ استعمال عطریات .
5 ـ ازاله مو از بدن .
6 ـ ناخن گرفتن .
7 ـ جماع کردن با زن و بوسیدن و دست بازی کردن و نگاه به شهوت بلکه هر لذت و تمتعی بردن .
8 ـ عقد کردن زن از برای خود یا دیگری .
9 ـ جدال و آن گفتن «لا واللّه » و «بلی واللّه » است .
10 ـ شکار صحرایی که وحشی باشد .
11 ـ استمنا .
12 ـ سرمه کشیدن .
13 ـ نگاه در آینه .
14 ـ پوشیدن موزه و چکمه و گیوه و جوراب و هرچه تمام روی پا را می گیرد برای مردان .
15 ـ فسوق .
16 ـ روغن مالیدن به بدن .
17 ـ سایه قرار دادن بالای سر ، برای مردان .
18 ـ بیرون آوردن خون از بدن .
19 ـ انگشتر به دست کردن برای زینت .
20 ـ پوشیدن زیور برای زینت ( برای بانوان ) .
21 ـ کشتن جانورانی که در بدن ساکن می شوند .
22 ـ ناخن گرفتن .
23 ـ کندن دندان .
24 ـ کندن درخت یا گیاهی که در حرم روییده باشد .
* * *
4 ـ عمل های ممنوع در حالت احرام (شافعی و حنفی)
1 - پوشیدن لباس ، پیراهن و شلوار ، کلاه ، عمامه ، کت و لباسِ زیر برای آقایان ، جز کمربند برای حفظ پول که اشکالی ندارد ، بقیه لباس ها ممنوع است .
2 - پوشیدن سرو صورت و پشت پا برای آقایان و پوشیدن صورت برای زنان .
3 - به کار گرفتن و استفاده کردن از عطریات ، هر نوع که باشد ، صابون و کرم خوشبو و بوییدن گل های خوشبو با قصد و اراده و عمدا ، اما چنانچه خود قصدی نداشت و بوی خوشی به مشامش رسید، ایرادی ندارد .
4 - کوتاه کردن و تراشیدن موی بدن از هر جا که باشد .
5 - گرفتن ناخن .
6 - جماع و یا مقدمات آن ، مانند بوسه و غیره .
7 - بحث و گفتگوی جماع در حضور زنها .
8 - جنگ و جدل و برخورد نامناسب با حجاج .
9 - شکار و همکاری با شکارچی .
10 - کشتن و گرفتن ملخ و امثال آن .
* * *
طواف
5 ـ برای طواف کننده مستحب است در هر شوط ، ارکان خانه کعبه و حجرالأسود را استلام نماید .
5 ـ برای هر شوط طواف بلند کردن دست ها و بوسیدن آن ها لازم است ، بدین ترتیب جمعا هفت شوط طواف را هفت مرتبه در هنگام ازدحام از دور دست ها را بلند کند و بوسه دهد .
* * *
6 ـ از جمله مستحبات مکه معظمه، طواف کعبه است ، درهر شبانه روز ده مرتبه، در اوّل شب سه طواف و در آخر شب سه طواف و پس از دخول صبح دو طواف ( بعد از ظهر دو طواف ) ولی پس از احرام عمره، قبل از طواف و پس از احرام حج قبل از وقوف به عرفات و پس از بازگشت از منا، قبل از طوافِ زیارت احتیاط آن است که طواف مستحب بجا نیاورد .
6 ـ در تمام اوقات شبانه روز طواف جایز است حتی در اوقاتی که نماز مکروه است، بجز وقت خطبه نماز جمعه و موقع اقامه نماز جماعت که در این دو وقت طواف مکروه است .
* * *
7 ـ عبارت شهیدین ( قدس سرّهما ) در لمعه و شرح آن، این چنین است :
وسنّته ( الطواف ) الغسل ... .
والرّمل ـ بفتح المیم ـ وهوالإسراع فیالمشی مع تقارب الخطا ، دون الوثوب والعدو ثلاثا و هی الأولی والمشی أربعا بقیة الطواف علی قول الشیخ فی المبسوط فی طواف القدوم خاصة .... وانّما یستحب علی القول به للرجل الصحیح ، دون المرأة والخنثی والعلیل ، بشرط أن لا یؤذی غیره ولا یتأذیبه .(2)
7 ـ در طواف عمره و طواف حج ، که بعد از آن باید سعی انجام بگیرد، سنت است که مردان در سه شوط اول «رمل» و در هر هفت شوط «اضطباع» کنند البته در وقت نماز سنت آن است که اضطباع نکنند .
رمل؛ یعنی تکان دادن بازوها و قدم برداشتن همچون پهلوانان.
اضطباع؛ یعنی حوله احرام را زیر بغلِ راست عبور دهد و روی شانه چپ بگذارد ، اما هنگام خواندن نمازها بغل را بپوشاند .
* * *
نماز طواف
8 ـ واجب است بعد از تمام شدن طواف عمره دو رکعت نماز بخواند مثل نماز صبح .
8 ـ در فقه شافعی نماز طواف جزء سنت های حج و در فقه حنفی از واجبات حج می باشد .
* * *
9 ـ واجب است این نماز نزد مقام ابراهیم واقع شود و احتیاط واجب آن است که پشت مقام بجا آورد که سنگی که مقام است بین او و خانه کعبه واقع شود و بهتر آن است که هر چه ممکن باشد نزدیک تر بایستد لکن نه به طوری که مزاحمت با سایرین کند .
9 ـ نماز طواف دو رکعت است که باید آن را پشت مقام ابراهیم بخواند و در ایام حج چون ازدحام است و در مقام ابراهیم مشکل است در محاذی آن و یا در جای خلوت تری می تواند نماز طواف را بخواند و اگر خلوت باشد در مقام ابراهیم بخواند .
* * *
حلق یا تقصیر
11 ـ واجب است بعد از آنکه سعی کرد، تقصیر کند ؛ یعنی قدری ....
و تراشیدن سر در تقصیر کفایت نمی کند بلکه حرام است .
11 ـ در عمره تمتع نیز مخیر است بین حلق و تقصیر .
* * *
اعمال حج
احرام
12 ـ وقت احرام حج موسّع است و تا وقتی که بتواند بعد از احرام به وقوف اختیاری عرفه برسد، می تواند تأخیر بیندازدوازآن وقت نمی تواندعقب بیندازد.
12 - زمان احرام حج، روز هشتم ذی الحجه تا روز دهم است .
* * *
استقرار در منا
13 ـ مستحب است شب عرفه را در منا بوده و به طاعت الهی مشغول باشد . و بهتر آن است که عبادات و خصوصا نمازها را در مسجد خیف بجا آورد و چون نماز صبح را خواند تا طلوع آفتاب تعقیب گفته، پس به عرفات روانه شود .
13 ـ حجاج پس از احرام به سمت منا حرکت می کنند و سنت است که شب نهم را در منا بگذرانند و نماز ظهر ، عصر، مغرب، عشا و صبح روز نهم را در چادرها بخوانند . ماندن در منـا سنت است .(3)
* * *
وقوف در مشعرالحرام .
14 ـ احتیاط واجب آن است که شب دهم را تا طلوع صبح در مشعرالحرام به سر ببرد و نیت کند اطاعت خدا را در این به سر بردن شب .
15 ـ چون صبح طلوع کرد، نیت وقوف به مشعر الحرام کند تا طلوع آفتاب .
14 و 15 ـ این وقوف چهارمین عمل از اعمال حج، وقت آن بعد از غروب آفتاب روز نهم است؛ به گونه ای که حجّاج نماز مغرب در عرفات نمی خوانند بلکه پس از غروب از عرفات به سوی مزدلفه حرکت می کنند و در وقت عشاء نماز مغرب و عشاء را به طریق جمع و قصد ادا می کنند ...
* * *
16 ـ مستحب است نماز شام و خفتن را تا مزدلفه به تأخیر اندازد ، اگر چه ثلث شب نیز بگذرد و میان هر دو نماز به یک اذان و دو اقامه جمع کند و نوافل مغرب را بعد از نماز عشاء بجا آورد و در صورتی که از رسیدن به مزدلفه 16 ـ تأخیر نماز مغرب به وقت عشاء و جمع بین نماز مغرب و عشاء در فقه شافعی سنت است ولی در فقه حنفی واجب است و لذا اگر شخصی حنفی نماز مغرب را در عرفات یا بین راه و در وقت مغرب بخواند باید آن را در وقت پیش از نصف شب مانعی رسید باید نماز مغرب و عشاء را به تأخیر نیندازد و در میان راه بخواند .
عشاء در مزدلفه اعاده نماید .
* * *
17 ـ اقوی جواز کوچ کردن بلکه استحباب آن است، کمی قبل از طلوع آفتاب، به نحوی که قبل از طلوع آفتاب از وادی محسّر تجاوز نکند و اگر تجاوز کرد گناهکار است ولی کفاره بر او نیست و احتیاط آن است که وقتی حرکت کند که قبل از طلوع آفتاب وارد وادی محسّر نشود .
17 ـ * طبق مذهب حنفی، اگر کسی قبل از طلوع فجر مزدلفه را ترک کند، بر او دَم واجب می شود؛ چون وقت وقوف سنت را که قبل از طلوع فجر بوده، عمل کرده امّا بعد از طلوع فجر که وقوف واجب است، آن را ترک نموده است .
* در مذهب شافعی، حضور کوتاه در مزدلفه بعد از نصف شب کافی است و اگر در نصف دوم شب در مزدلفه نباشد ، با دم جبران می شود ( وجوبا یا استحبابا علی اختلاف القول ) .
* * *
رمی جمره عقبه
18 ـ وقت انداختن سنگ، از طلوع آفتاب روز عید تا غروب آن و اگر فراموش کرد تا روز سیزدهم می تواند بجا آورد و اگر تا آن وقت متذکر نشد ، احتیاطا در سال دیگر خودش یا نایبش بیندازد .
18ـ وقت زدن هفت سنگریزه در روز دهم از طلوع خورشید تا زوال آن است.
* اما در فقه حنفی به دلیل ازدحام می توان بعد از زوال تا غروب رمی کرد اما رمی بعد از غروب مکروه است ، در فقه شافعی زدن سنگریزه درروزدهم لزوما قبل از زوال است ولی برای افراد ضعیف و مریض بعد از غروب هم جایز است.
19 ـ واجب است در انداختن سنگ ها چند امر : ...
سوم آنکه: انداختن، به جمره برسد. پس اگر سنگ را انداخت و سنگ دیگران به آن خورد و به واسطه آن یا کمک آن به جمره رسید کافی نیست، لکن اگر سنگ به جایی بخورد و کمانه کند و به جمره برسد کافی است ظاهرا .
19 ـ سنگریزه ها اگر به جمره نخورد ولی نزدیک آن داخل محوطه دیوار شده بیفتد ایرادی ندارد چنانچه خارج از محدوده بیفتد ادا نمی شود، باید آن را اعاده کرد .
* * *
قربانی
20 ـ باید ذبح را بعد از رمی جمره عقبه بکند به احتیاط واجب .
ـ احتیاط واجب آن است که ذبح هدی را از روز عید تأخیر نیندازد .
20 ـ پس از رمی جمره عقبه، ذبح گوسفند به عنوان دم شکر ، که اصطلاحا قربانی گفته می شود ، واجب و تا سه روز انجام آن جایز است .
* * *
21 * ـ به احتیاط واجب باید در منا اول رمی جمره کند و بعد از آن ذبح کند و بعد تقصیر یا حلق . اگر بر خلاف این ترتیب عمل کند ، پس اگر از روی غفلت و سهو بوده، اعاده لازم نیست و اگر از روی جهل به مسأله بوده بعید نیست که اعاده نخواهد و احتیاط به اعاده است و اگر از روی علم و عمد بوده در صورت امکان احتیاط را ترک نکند .
21 ـ در فقه حنفی تا قربانی را انجام نداده، حلق و قصر ( که بعضی ناآگاهان انجام می دهند ) صحیح نیست و حاجی نمی تواند با انجام آنها از احرام خارج شود اما در فقه شافعی اولاً : ترتیب فوق لازم نیست ثانیا : تحلّل اول به رمی جمره عقبه و حلق یا قصر قبل از قربانی حاصل می شود .
* * *
حلق یا تقصیر
22 ـ هر مکلفی مختار است که بعد از ذبح کردن، یا سر بتراشد و یا از ناخن یا موی خود قدری بچیند مگر چند طایفه :
اول ـ زن ها که باید از مو یا ناخن خود قدری بگیرند .
دوم ـ کسی که سال اول حج او باشد که باید سر بتراشد به احتیاط واجب .
22 ـ واجب است حاجی از حلق یا تقصیر یکی را انجام دهد .
* * *
23 - احتیاط آن است که حلق یا تقصیر در روز عید باشد، اگر چه بعید نیست جواز تأخیر تا آخر ایام تشریق .
23 ـ * در فقه حنفی، حلق یا تقصیر پس از قربانی در روز دهم تا دوازدهم انجام گیرد.
* در فقه شافعی حلق مقید به روزهای خاص نیست و قابل تأخیر است .
* * *
24 ـ محل تراشیدن سر و تقصیر نمودن، منا است و جایز نیست اختیارا در غیر آنجا .
24 ـ حلق سر در منا سنت است و در جاهای دیگر محدوده حرم جایز است ولی خارج از محدوده حرم ، طبق مذهب حنفی موجب دم است ولی در فقه شافعی اشکال ندارد .
* * *
25 ـ زن ها باید از مو یا ناخن خود قدری بگیرند و کافی نیست ظاهرا برای آنها سر تراشیدن .
25 ـ طبق فقه حنفی خواهران به اندازه یک انگشت از یک چهارم موی سر را قصر کنند کافی است و از احرام در تقصیرکفایت می کند مقدار کمی از مو را چیدن ، به هر نحو و با هر آلت که باشد و یا ناخن گرفتن و بهتر است که هم مقداری از مو بگیرد و هم ناخن را بگیرد .
بیرون آیند و طبق فقه شافعی کوتاه کردن حتی سه مو هم برای زنان مانند مردان کافی است .
* * *
طواف زیارت
26 ـ جایز است ، بلکه مستحب است روز عید که از اعمال منا فارغ شد بیاید به مکّه برای بقیه اعمال، جایز است تأخیر بیندازد تا روز یازدهم و بعید نیست که جایز باشد تأخیر آن تا آخر ذی الحجه؛ به این معنی که روز آخر ذی الحجه هم اگر آمد و اعمال را بجا آورد مانع ندارد .
26 ـ بهترین وقت برای ادای این طواف، روز دهم ذی الحجه است ولی اگر تا پیش از غروب آفتاب روز دوازدهم نیز انجام گردد، جایز است .
اگر کسی طواف زیارت را از غروب دوازدهم به تأخیز انداخت ، طبق فقه حنفی ، یک دم لازم می گردد ، اما طبق فقه شافعی دم لازم نیست ولی تأخیر آن بعد از ایام التشریق مکروه است .
* * *
27 ـ جایز نیست طواف حج و نماز و سعی و طواف نساء و نماز آن را قبل از رفتن به عرفات و بجا آوردن اعمال عرفات و مشعر و اعمال سه گانه منا بجا آورد در حال اختیار .
27 ـ سنت است که این طواف بعد از رمی به حلق یا تقصیر و قربانی انجام شود .
طبق مذهب حنفی، پیش از این سه عمل نیز می توان طواف زیارت بجا آورد ولی در فقه شافعی این رخصت نیست و طواف زیارت حتما باید بعد از اعمال فوق انجام شود .
* * *
28 ـ بعداز بجاآوردن طواف زیارت و نماز آن و سعی بین صفا و مروه، به تفصیلی که گذشت ، حلال می شود بر او بوی خوش ولی زن بر او حرام است .
بعد از بجاآوردن طواف نساء و نماز آن ... حلال می شود بر او زن نیز .
28 ـ بعد از انجام این طواف، از احرام خارج و کلّیه محرمات؛ از جمله مباشرت با همسر که بعد از تحلّل اول همچنان باقی بود بر حاجی حلال می گردد .
نماز طواف
29 ـ اعمالی که در مکه واجب است بجا آورد :
اول طواف حج است که آن را طواف زیارت می گویند .
دوم نماز طواف است .
سوم ..........
29 * ـ طبق مذهب حنفی، بعد از کلّیه طواف ها خواندن نماز طواف واجب و بر اساس نظر فقهای مذهب شافعی سنت می باشد .
بیتوته در منا
30 ـ واجب است بر حاجی که شب یازدهم ذی الحجه و شب دوازدهم را در منا بیتوته کند ؛ یعنی در آنجا بماند از غروب آفتاب تا نصف شب .
30 ـ تمام حجاج شب یازدهم و دوازدهم از غروب آفتاب تا اذان صبح را با قصد قربت در منا می گذرانند .
بیتوته در منا در فقه شافعی واجب و در فقه حنفی سنت مؤکد است .
رمی جمرات سه گانه
31 ـ وقت انداختن سنگ، از اول طلوع آفتاب تا غروب آفتاب روزی است که شب آن روز را بیتوته کرده است .
31 ـ حاجی شبِ روز یازدهم و دوازدهم را درچادرهابگذراندودر این دو روزبعد اززوال، وقت رمی جمرات است.
طواف وداع
32 ـ برای کسی که می خواهد از مکّه بیرون رود، مستحب است طواف وداع نماید .
32 ـ پس از پایان اعمال روز دوازدهم به مکه بر می گردند و قبل از خروج از مکه انجام طواف وداع واجب است .
خواهرانی که موقع وداع حیض داشته باشند می توانند از جلوی درِ مسجد وداع کنند و وارد نشوند و از بیرون کفایت می کند .
نماز در حجاز
1 ـ به فتوای امام رحمه الله و مراجع در مکه و مدینه، در مسافرخانه و هتل نباید نماز را به جماعت بخوانند و می توانند در جماعت سایر مسلمین در مساجد شرکت کنند و نماز را به جماعت بخوانند .(4)
2 ـ تبیین فضیلت نماز در مسجد الحرام و مسجد النبی صلی الله علیه و آله و استناد به روایاتی مانند :
الف : عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله «صَلاةٌ فی مَسْجِدی هُنا تَعْدِلُ عِنْدَاللّه ِ عَشْرَةَ آلاف صَلاة فی غَیْرِهِ مِنَ الْمَساجِدِ».(5)
ب : عَنِ الإمام الْباقِرِ علیه السلام «صَلاةٌ فی الْمَسْجِدِالْحَرامِ أَفْضَلُ مِنْ مِائة أَلْف صَلاةٍ فی غَیْرِهِ مِنَ الْمَساجِدِ».(6)
3 ـ بهتراست نماز فرادا را نیز در مسجد الحرام و مسجد النبی صلی الله علیه و آله بخوانیم :
«سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُصَلِّی فِی جَمَاعَةٍ فِی مَنْزِلِهِ بِمَکَّةَ أَفْضَلُ أَوْ وَحْدَهُ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ، فَقَالَ: وَحْدَهُ» .(7)
4 ـ به فتوای مراجع، نماز با عامه فضیلت و ثواب دارد ، حتی اگر نیاز به اعاده داشته باشد . عباراتی مانند :
«مَنْ صَلَّی مَعَهُمْ فِی الصَّفِّ الأَوَّلِ کَانَ کَمَنْ صَلَّی خَلْفَ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله » (8) یا «فَإِنَّ الْمُصَلِّیَ مَعَهُمْ فِی الصَّفِّ الأَوَّلِ کَالشَّاهِرِ سَیْفَهُ فِی سَبِیلِ اللّه ِ» .(9) یا روایت بسیار مهم زید شحّام از امام صادق علیه السلام که در وافی، ج2، ص 182 نقل شده قابل استناد است .
5 ـ به فتوای امام و مراجع «وقتی که در مسجد الحرام یا مسجد النبی نماز جماعت منعقد شد، مؤمنین نباید از آنجا خارج شوند و باید از جماعت تخلّف نکنند و با سایر مسلمین به جماعت نماز بخوانند.(10)
6 ـ هنگام برگزاری نماز، از تجمع در کنار بقیع یا ایستادن در کنار خیابان ها و مغازه ها و یا حرکت برخلاف جهت نمازگزارانی که به سوی مسجد می روند، جدّا پرهیز کنیم .
7 ـ نماز خواندن در کنار بقیع و در داخل آن ممنوع است و نمازهای مستحبی؛ مانند نماز زیارت را می توانیم در حرم یا هتل بخوانیم .
8 ـ نماز تحیّت ( احترام ) مسجد در فقه شافعی و حنبلی ( مذهب رایج حجاز ) مورد تأکید است . هنگام ورود به مسجد از آن غفلت نکنیم .
9 ـ در هنگام برگزاری نماز جماعت از نماز فرادا جدا خودداری کنیم .
10 ـ به محض شنیدن « قد قامت الصلاة » برخیزیم و در صف جماعت بایستیم .
11 ـ پیش از نماز صبح دو اذان و یک اقامه گفته می شود اولین اذان برای « نماز شب » است و حدود یک ساعت پیش از اذان صبح گفته می شود ، اذان دوم نیز برای اعلام « طلوع فجر » و فرا رسیدن وقت نماز صبح است و بعد از حدود 20 دقیقه، اقامه نیز پیش از شروع نماز گفته می شود .
12 ـ در همه نمازهای پنجگانه، میان اذان و اقامه چند دقیقه فاصله است تا نمازگزاران به مسجد برسند، کمترین فاصله بین اذان و اقامه نماز مغرب است که حدود 5 الی 7 دقیقه است .
13 ـ اهل سنت اهمیت فراوانی به منظم بودن صف های نماز جماعت می دهند. امام جماعت قبل از گفتن تکبیرة الاحرام با جملات زیر نماز گزاران را به تسویه صفوف و منظم ایستادن در صفوف دعوت می کند : «سَوُّوا صُفُوفَکُم»، «اِسْتَوُوا»، «أَتِمُّو الصَّفَّ الأَوَّل فَالاْءَوَّل»، «سَدُّوا الْخِلَلَ» و ... اگر در صف های جلو جای خالی وجود دارد، در صف بعد نایستید .
14 ـ اهل سنت اتصال صفوف را در «مکان واحد» مانند مسجد النبی صلی الله علیه و آله یا مسجد الحرام لازم نمی دانند، ولی شیعیان سعی کنند جایی به نماز بایستند که اتصال برگزار باشد.
15 ـ بلافاصله پس از امام، تکبیرة الاحرام بگویید و وارد نماز شوید.
16 ـ در رفتن به رکوع و سجده ها و برخاستن از آنها، حتما از امام تبعیّت کنید و تأخیر محسوس نداشته باشید .
17 ـ از تکتّف و تأمین ( دست بسته نماز خواندن و گفتن آمین پس از حمد) خودداری کنید که به فتوای فقهای شیعه مبطل نماز است، پس از حمد مستحب است « اَلْحَمْدُ للّه ِِ رَبِّ الْعالَمِین » بگویید .
18 ـ اهل سنت «بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم» را جزو سوره نمی دانند و در صورتی که آن را قرائت کنند نیز آهسته قرائت می کنند.
19 ـ در نماز به طور معمول قنوت نمی خوانند ولی گاهی پس از رکوع بجا می آورند، توجه داشته باشید در این صورت پیش از امام به سجده نروید.
20 ـ سجده بر فرش بر اساس بسیاری از فتاوای فقها مجزی است . از هنگام ورود به فرودگاه جده تا بازگشت به آن، رعایت کنیم و از گذاشتن مهر یا کاغذ یا دستمال کاغذی خود داری کنیم ولی در جایی که اهل سنت تردد ندارند و نیز در هتل حتما باید سجده بر چیزی باشد که بر اساس فقه شیعه سجده بر آن صحیح است .
21 ـ اهل سنت «جلسه استراحت» ندارند و پس از سجده بلافاصله بر می خیزند. شما جلسه استراحت را رعایت کنید ولی زیاد طول ندهید .
22 ـ بسیاری از مراجع نماز با اهل سنت را مجزی می دانند و نیاز به اعاده نیست و به فتوای برخی نیز مشروط به تلاوت اخفاتی حمد و سوره یا حدیث نفس آن است ( آیة اللّه خوئی ، تبریزی ، سیستانی) و فقط آیة اللّه گلپایگانی مجزی نمی دانند و باید اعاده شود .
23 ـ در نماز جماعت، مأمومین باید ذکرهای رکوع ، سجده ، تشهد و تکبیرها و ... را اخفاتا بگویند .
34 ـ اهل سنت در رکعت سوم و چهارم همواره سوره حمد می خوانند ما نیز مخیّر بین تسبیحات اربعه و سوره حمد هستیم .
25 ـ اهل سنت تجافی ندارند ما نیز به جهت تبعیت در جماعت آنان، تجافی نمی کنیم و به حال تشهد می نشینیم.
26 ـ پس از نماز، گفتنِ «اللّه اکبر» جزو نماز نیست بلکه اولین تعقیب نماز است . در هنگام گفتن تکبیرات، دست ها را بالا نیاورید و جملات تکبیر را کمی بلندتر بگویید تا بشنوند و برخی توهمات آنان زدوده شود .
27 ـ در صورتی که نماز شکسته می خوانید دو نماز خود را با یک نماز اهل سنت اقتدا کنید و بین نماز به گونه ای عمل کنید که شکسته بودن نماز معلوم نشود ( پس از تشهد رکعت دوم به سلام آخر اکتفا کنید و بدون برگرداندن رو از قبله بایستید و هنگام رفتن امام به رکوع تکبیرة الاحرام نماز دوم را بگویید و به رکوع بروید).
28 ـ نماز خواندن پس از جماعت صبح تا بر آمدن آفتاب و پس از نماز عصر تا هنگام مغرب مورد نهی فقه حنبلی است ، حتی المقدور از آن خود داری کنید
29 ـ حتی المقدور در نماز جماعت عصر و عشای اهل سنت نیز شرکت کنید .
30 ـ اگر پس از نمازهای واجب، نماز میّت برگزار شد، حتی الامکان نماز میت را بخوانید. نماز میت در مذهب حنبلی چهار تکبیر دارد .
31 ـ نماز عصر حدود سه ساعت پس از نماز ظهر، و نماز عشاء حدود یک ساعت پس از نماز مغرب برگزار می گردد .
32 ـ در نماز صبح روزهای جمعه امام غالبا پس از حمد آیات سجده دار، قرآن را تلاوت می کند ، باید هماهنگ با امام بین نماز سجده واجب را رعایت کنید .
33 ـ هنگام اذان و اقامه نمازها و نیز هنگام خطبه های نماز جمعه از گفتگو با یکدیگر و نماز خواندن و تلاوت قرآن خودداری کنید .
34 ـ از محل سجده نمازگزاران عبور نکنید؛ زیرا برخی از اهل سنت از این کار منع می کنند .
35 ـ در مسجد الحرام در مسیر طوافِ طواف کنندگان به نماز نایستید .
36 ـ در صورتی که پلیس حرم از نماز خواندن در نزدیک مقام ابراهیم منع می کند ،حتما مراعات کنید .
37 ـ نماز طواف مستحبی در همه جای مسجدالحرام صحیح است، از خواندن نماز طواف مستحبی یا سایر نمازها در پشت مقام ابراهیم خودداری کنید و آنجا را برای کسانی که نماز طواف واجب دارند، خالی بگذارید.
38 ـ احکام مربوط به نماز استداره ایی در مسجدالحرام و اختلاف فتاوای مراجع را برای زائران تبیین کنید .
39 ـ محل ایستادن امام جماعت در مسجد الحرام :
صبح ، مغرب و عشاء : نزدیک مقام ابراهیم .
ظهر : زیر بالکن، مقابل حد فاصل بین رکن یمانی و رکن حَجَر .
عصر : بین حِجْر اسماعیل و درِ کعبه .
در نماز جمعه : نزدیک مقام ابراهیم .
هرگاه صفوف جماعت دور تا دور کعبه تشکیل شده باشد امام جلو یا پشت مقام ابراهیم علیه السلام ایستاده و اگر در صفوف شکاف وجود دارد مقابل شکاف است .
40 ـ حکم نماز قصر و اتمام در مکه و مدینه : مسافر می تواند در چهار مکان نماز را تمام بخواند (تخییر) : مسجد النبی صلی الله علیه و آله ، مسجد الحرام ، مسجد کوفه و حائر حسینی علیه السلام .
تبیین اختلاف فتاوا :
الف : برخی مراجع این تخییر را نمی پذیرند ( شبیری زنجانی) .
ب : برخی تخییر را در محدوده مسجد قدیم می پذیرند (بهجت) .
ج : برخی در تمام بخش های مسجد می پذیرند (امام، اراکی).
د : برخی آن را به محدوده مدینه و مکه قدیم توسعه می دهند (خوئی، تبریزی).
ه : برخی آن را به همه شهر توسعه می دهند (خامنه ای، مکارم، فاضل لنکرانی، صافی، سیستانی، نوری همدانی، گلپایگانی، صانعی) .
مختصری از تفاوت های نماز اهل سنت مکه و مدینه با مذهب اهل بیت علیهم السلام (11)
قرائت
1 ـ در رکعت اول و دوم نمازهای واجب یومیّه، انسان باید اول حمد و بعد از آن یک سوره تمام بخواند .
1 ـ پس از حمد هر مقدار که بتواند قرآن بخواند .(12)
* * *
ذکر رکوع
2 ـ انسان هر ذکری در رکوع بگوید کافی است ولی احتیاط واجب آن است که به قدر سه مرتبه «سُبْحانَ اللّه ِ» یا یک مرتبه «سُبْحانَ رَبّـِیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ» کمتر نباشد .
2 ـ پس از قرائت به رکوع می رود در حالی که می گوید : «اللّه اکبر» و دست ها را بر زانو می گذارد و می گوید : «سُبْحانَ رَبّـِیَ الْعَظِیمِ» و تکرار آن تا سه مرتبه یا بیشتر سنت است .
قیام پس از رکوع
3 ـ مستحب است بعد از آنکه از رکوع برخاست و راست ایستاد ، در حال آرامی بدن بگوید : «سَمِعَ اللّه ُ لِمَنْ حَمِدَهُ»
3 ـ اگر نماز گزار منفرد یا امام جماعت است، هنگام برخاستن از رکوع می گوید : «سَمِعَ اللّه ُ لِمَنْ حَمِدَهُ» و هنگامی که کاملاً ایستاد می گوید : «رَبَّنا وَلَکَ الْحَمْدُ حَمْدا کَثِیرا طَیِّبا مُبارَکا فِیه مِلْ ءُ السَّموات وَمِلْ ءُ ما بَیْنَهُما وَمِلْ ءُ ما شِئْتَ مِنْ شَیْ ء بَعْد».
ولی اگر نمازگزار مأموم است، هنگام برخاستن ازرکوع بگوید:«رَبَّناوَلَکَ الْحَمْدُ» و پس از ایستادن آنچه ذکر شد بگوید .
ذکر سجده
4 ـ در سجده هر ذکری بگوید کافی است ولی احتیاط واجب آن است که مقدار ذکر از سه مرتبه «سُبْحانَ اللّه ِ» یا یک مرتبه «سُبْحانَ رَبِّیَ اْلاَعْلی وَ بِحَمْدِهِ» کمتر نباشد و مستحب است: «سُبْحانَ رَبِّیَ اْلاَعْلی وَبِحَمْدِهِ» را سه مرتبه یا پنج یا هفت مرتبه بگوید .
4 ـ در حالی که به سجده می رود بگوید : «اَللّه ُ اَکْبر» و در سجده سه بار یا بیشتر بگوید : «سُبْحانَ رَبِّی اْلاَعْلی» و هرچه خواست دعا بخواند .
تشهد و سلام
5 ـ در رکعت دوم تمام نمازهای واجب و رکعت سوم نماز مغرب و رکعت چهارم نماز ظهر وعصر و عشاء باید انسان بعد از سجده دوم بنشیند ودر حال آرام بودن بدن تشهد بخواند ؛ یعنی بگوید : «اَشْهَدُ اَنْ لااِلَهَ اِلاَّاللّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّدا عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»
بعد از تشهد رکعت آخر نماز مستحب است در حالی که نشسته و بدن آرام است بگوید : «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللّه ِ وَ بَرَکاتُهُ» و بعد از آن باید بگوید : «اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ» و احوط استحبابی آن است که «وَ رَحْمَةُ اللّه ِ وَ بَرَکاتُهُ» را اضافه نماید یا بگوید : «اَلسَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلَی عِبادِاللّه الصّالِحِینَ».
5 ـ التحیّات للّه ِِ والصّلوات والطیّبات .
«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللّه ِ وَ بَرَکاتُهُ».
«اَلسَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلَی عِبادِاللّه الصّالِحِینَ».
«اَشْهَدُ اَنْ لااِلَهَ اِلاَّ اللّهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّدا عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ»
اگر نمازی که می خواند دو رکعتی باشد مثل نماز صبح و نماز جمعه، نشستن را طول دهد و بگوید : «اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ کَما صَلَّیتَ عَلی اِبْراهِیمَ وَعَلی آلِ اِبْراهِیم ، اِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَبارِکْ عَلی مُحَمَّد وَعَلی آلِ مُحَمَّدٍ، کَما بارَکْتَ عَلی اِبْراهِیمَ وَعَلی آلِ اِبْراهِیمَ اِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِید».
سپس می گوید : اَلّلهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ مِنْ عَذابِ جَهَنَّم وَمِنْ عَذابِ الْقَبْر وَمِنْ فِتْنَةِ الْمَحْیا وَالْمَماتِ وَمِنْ فِتْنَةِ الْمَسیحِ الدَّجّال» و سپس هر چه بخواهد دعا کند ، و در پایان هر نماز رو به طرف راست کند و بگوید «اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللّه ِ» و بعد از آن به طرف چپ رو کند وبگوید : «اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللّه ِ».
پی نوشتها:
________________________________________
1 ـ شرح لمعه ، کتاب الحج : الفصل الرابع ، فی اعمال العمره .
2 ـ شیعیان معمولاً عصر هشتم و یا صبح نهم ذی الحجه از مکه مکرمه به سوی عرفات حرکت می کنند و بسیاری از اهل سنت هم صبح روز نهم از مکه مستقیما وارد عرفات می شوند .
3 ـ نک : مناسک محشی ،13152
4 ـ وسائل الشیعه : ج 3 ، ص 536
5 ـ ثواب الأعمال ، ص 127
6 ـ کافی، ج4، ص527
7 ـ من لایحضر : باب الجماعة و وافی : ج 2 ، ص 182
8 ـ وافی : ج 2 ،ص 182
9 ـ نک : مناسک محشی ،م 1313
10 ـ برگرفته از رساله توضیح المسائل امام خمینی ( قدس سره ) و رساله «تعلیم الصلاة» عبداللّه بن احمد ابن علی الزید، هدیه وزارت الشؤون الإسلامیه و الأوقاف والدعوة و الإرشاد بالملکة العربیة السعودیه .
11 ـ از آنجا که «بسم اللّه » را جزو سوره نمی دانند، اگر سوره ای خوانده شود لازم نیست «بسم اللّه » نیز خوانده شود .