استفتاآت (مقاله ترویجی حوزه)

در شماره 7 فصلنامه، تعدادى از جدیدترین مسائل فقهى حج را که از محضر مراجع بزرگوار تقلید حضرت آیت اللّه العظمى اراکى - دام ظلّه - و حضرت آیت اللّه العظمى گلپایگانى - قدس سره - استفتاء شده بود، تقدیم خوانندگان گرامى گردید، ولى در شماره 8 موفق به انجام این وظیفه نشدیم، بدان سبب که پاسخ برخى از سؤالهایى که به محضر مراجع بزرگ، تقدیم شده بود به دستمان نرسید. خوشبختانه پس از انتشار آن شماره، تعدادى از مسائل فقهى حج، که از محضر مبارک امام خمینى - قدّس سرّه - سؤال شده و دفتر استفتاى ایشان به آنها پاسخ داده بود، به دستمان رسید که در مجموعه استفتاآت الحاقى به مناسک ایشان، چاپ نشده است. لذا با افزودن چند استفتاى دیگر، که مرجع عالیقدر حضرت آیةالله العظمى اراکى - مدّظله - به آنها پاسخ گفته اند، تقدیم شما خوانندگان عزیز مى گردد. امیدواریم که در شماره آینده، با دستیابى به پاسخ سؤالهایى که در حج سال گذشته، از نمونه هاى مختلف پیش آمده، بخشى از فصلنامه را به این امر مهم اختصاص دهیم و این نکته بر کسى پوشیده نیست که هر ساله در حج، با گذشت زمان و تغییر مکانى مواقف حج، مصادیق نوینى پدید مى آید که دستیابى به احکام شرعى آنها، ارتباط با مراجع بزرگوار تقلید را مى طلبد و شایسته ترین شیوه این ارتباط استفتا از احکام آن مصادیق و چاپ و نشر آنهاست، تا آنان که در سال جدید براى انجام مناسک حج عازم بیت اللّه الحرام هستند، به مشکلى دچار نشوند و با وقوف کامل بر وظیفه شرعى خود، اعمال را بطور صحیح به پایان ببرند و از برکات معنوى آن نیز بهره مند شوند، و به فرموده امام خمینى - ره - : «رسیدن به مراتب معنوى حج، جز با عمل دقیق و مو به موى اعمال و مناسک میسّر نخواهد بود». بار دیگر از کلیه افرادى که استفتاآتى را در اختیار دارند که تاکنون به چاپ نرسیده، جهت استفاده از آن در این فصلنامه تقاضا داریم، یک نسخه از آن را براى ما به نشانى تهران، خیابان آزادى، سازمان حج و زیارت طبقه دوم، معاونت آموزش و تحقیقات بعثه مقام معظم رهبرى بفرستند و از پاداش اخروى این عمل خیر بهره مند شوند. س 1 - در حال احرام عمره تمتع، مى توان قبل از انجام عمره، طواف مستحبى انجام داد؟ (امام خمینى - قدس سره -): احتیاطاً ترک نماید. س 2 - کسى که قرائت حمد و سوره اش صحیح نیست، مى تواند نیابت در حج را بپذیرد؟ (امام خمینى - قدس سره -): نمى تواند نایب شود. س 3 - زنى که قبل از احرام مى دانسته طبق عادت ماههاى قبل، ده روز خون حیض مى بیند و قبل از احرام حج نمى تواند عمره تمتع را بجاى آورد، و نمى دانست باید به نیت حج افراد محرم شود و یا مى دانسته ولى ناسى یا غافل بوده و نیت احرام عمره تمتع کرده است، وظیفه اش چیست، آیا محرم است یا خیر؟ و در همین مسأله اگر علیرغم عادت ماههاى قبل، قبل از ده روز پاک شد، آیا مى تواند با همان احرام، عمره تمتع بجا آورد یا خیر؟ (امام خمینى - قدس سره -): احرام او صحیح است و اگر پاک شد با همان احرام باید عمره تمتع انجام دهد. س 4 - کسى که تصمیم قطعى داشته وقتى به حجرالأسود مى رسد طواف را شروع کند و فکر مى کرد باید نیت را اول حَجرالاسود به زبان بیاورد و چون نتوانست، تصمیم گرفت که این دور را رها کند و از دور بعدى طواف را شروع کند و بعد از آن نماز طواف را هم خواند و بقیه اعمال عمره را بجا آورد، وظیفه اش چیست آیا باید طواف را اعاده کند؟ (امام خمینى - قدس سره -): چنانچه از اول حجرالأسود نیت نکرده و در دور بعد نیت کرده طواف او صحیح است و اگر نیت کرده و مقدارى رفته با نیت، و رها کرده طواف اشکال دارد و باید طواف را اعاده نماید. س 5 - کسى که معذور از طواف است و مى بایست نایب بگیرد، مى تواند یک نفر را براى طواف و دیگرى را براى نماز آن نایب بگیرد؟ (امام خمینى - قدس سره -): نمى تواند. س 6 - زنى که احتمال مى دهد خون حیض ببیند و نتواند داخل مسجدالحرام شود، مى تواند براى عمره مفرده مستحبى محرم شود؟ و اگر خون دید براى طواف و نماز نایب بگیرد؟ و همچنین مریضى که احتمال مى دهد نتواند اعمال عمره مفرده را انجام دهد؟ (امام خمینى - قدس سره -): اشکال ندارد و چنانچه وظیفه او نایب گرفتن شد، عمل به وظیفه نماید. س 7 - زنها و افرادى که از رمى در روز معذور هستند ولى در شب مى توانند رمى کنند، آیا رمى در شب بر آنها متعین است یا مخیّرند بین آن و نایب گرفتن؟ (امام خمینى - قدس سره -): مخیّرند. س 8 - اگر مردى که مى تواند در روز رمى کند، براى رمى زنى هم نایب شده باشد، مى تواند رمى آن زن را در شب انجام دهد؟ (امام خمینى - قدس سره -): نمى تواند و باید رمى در روز انجام دهد. س 9 - کسى که از منا برگشته و هنوز اعمال واجب مکه را انجام نداده، مى تواند طواف مستحبى انجام دهد؟ (امام خمینى - قدس سره -): احتیاطاً ترک نماید. س 10 - آیا موالات بین طواف نساء و نماز آن، با اعمال قبل آن، شرط است و یا این که فصل طویل بلامانع است؟ (امام خمینى - قدس سره -): فصل طویل مضر نیست. س 11 - تأخیر عمره مفرده در حج اِفراد، تا چه وقتى باعذر جایز است؟ (امام خمینى - قدس سره -): باید مبادرت نماید عرفاً و تأخیر به مقدارى که مسامحه و تهاون لازم آید جایز نیست. س 12 - آیا کسى که قصد انجام عمره مفرده یا تمتع دارد مى تواند از مدینه به مسجد شجره برود و در آنجا محرم شود سپس به مدینه برگردد و با هواپیما به جده رفته و از آنجا به مکه برود؟ (آیةاللّه اراکى): مانع ندارد ولى استظلال محرم در روز حرام است و کفاره دارد. س 13 - کسى که تمام شرایط استطاعت را دارد ولى پول قربانى را ندارد، آیا باید حَجّةالاسلام بجا آورد و بدل قربانى روزه بگیرد و یا مستطیع نمى باشد و حج مستحبى بجا آورد؟ (آیةالله اراکى): مستطیع است و پول هدى جزء استطاعت نیست. س 14 - شخصى در ماههاى حج به مدینه رفته و شرایط استطاعت را داراست ولى مقررات اداره اى که در آن مشغول به کار است، به وى اجازه ماندن تا ایام حج را نمى دهد، و باید به ایران برگردد، آیا باید بماند و حَجةالاسلام بجا آورد و یا با منع ادارى استطاعت براى او حاصل نیست، و در صورتى که با اصرار و درخواست و گرفتن مرخصى بدون حقوق به وى اجازه مى دهند، آیا واجب است اقدام کند و تا ایام حج بماند و حَجّةالإسلام بجا آورد یا واجب نیست؟ (آیةاللّه اراکى): اگر ماندن در مدینه تا ایام حج، موجب اخلال به شغل او نمى شود و رجوع الى الکفایه اش از بین نمى رود، باید بماند و حج واجب خود را بجا آورد ولى اگر ماندن و مخالفت با مقررات ادارى موجب اخلال به شغل او است و راه دیگرى هم براى جبران ندارد و قهراً رجوع الى الکفایه اش از بین مى رود، در این صورت مستطیع نیست و با اصرار مرخصى گرفتن چون تحصیل استطاعت است وجوب ندارد، مخصوصاً اگر مرخصى گرفتن حرجى باشد و اگر مرخصى را گرفت استطاعت حاصل شده است و حج واجب است. س 15 - آیا اذن زوج براى رفتن زوجه به حج، براى نذر احرام قبل از میقات هم از آن باب که «اذن به شئ اذن به لوازم آن است» کافى است و یا باید جداگانه اذن بگیرد؟ (آیةالله اراکى): اذن به حج، اذن به نذر نیست و اذن صریح لازم دارد. س 16 - اگر یکى از حجاج یا اعضا یا کارکنان کاروان، نماینده و وکیل تعدادى از حجاج شده که قربانى آنها را برایشان ذبح کند و براى انجام این کار به قربانگاه رفت و بدین جهت از انجام رمى جمره در روز دهم ذیحجه بازماند، آیا مى تواند در روز عید بجاى خودش قربانى نماید و حلق یا تقصیر نموده و از احرام بیرون آید و روز بعد رمى جمره عقبه را قضا نماید؟ یا باید براى حفظ ترتیب، این دو عمل را نیز تا روز بعد به تأخیر بیاندازد؟ (آیةالله اراکى): در فرض مزبور وکالت از حجاج براى انجام ذبح عذر محسوب نمى شود و باید اول رمى جمره را که واجب خودشان [خودش] است انجام دهد ولى اگر قبل از استطاعت اجیر شده باشد که تمام روز دهم را در قربانگاه باشد جزء معتذرین محسوب شده و ذبح و حلق یا تقصیر قبل از رمى مانعى ندارد و قضاى رمى را روز یازدهم قبل از رمى یازدهم انجام دهد و مراد از استطاعت بعد از اجاره استطاعتى است که از اجاره حاصل شده باشد. س 17 - سازمان حج و زیارت براى انجام خدمت مورد نیاز حجاج، با افرادى؛ مثلاً ذابحین، که وظیفه ذبح در کشتارگاههاى صنعتى را بر عهده دارند یا افرادى که وظیفه امداد حجاج و گمشدگان را در روز عید برعهده دارند، اجازه مى دهد حج تمتع انجام دهند، به شرطى که از نیمه شب روز دهم ذیحجه تا غروب عید قربان براى انجام وظیفه در اختیار سازمان حج و زیارت باشند، به فرض این که محل کار آنها در سرزمین منا یا وادى محسِّر باشد. آیا آن شرط موجب مى شود که اولاً فرد مجبور باشد در مشعرالحرام وقوف اضطرارى کند و ثانیاً رمى جمره عقبه خود را در عید قربان انجام ندهد و قضاى آن را به روز بعد موکول کند، لیکن فرصت لازم براى انجام ذبح قربانى و انجام حلق و یا تقصیر وخارج شدن از احرام را دارند. آیا آن افراد با این شرط و اطلاع از معاذیر و تبعات آن، مى توانند براى عمره تمتّع محرم شوند و حج تمتع خود را انجام دهند؟ (آیةالله اراکى): اگر افراد مذکور استطاعت داشته اند و این قرارداد بعد از استطاعت واقع شده، این قرارداد مشروعیت ندارد و باید به وظیفه خود عمل کنند و اگر مستطیع نبوده اند و این کار قبل از استطاعت انجام گرفته که بین الطلوعین روز دهم را در غیر مشعر باشند و تمام روز دهم را در غیر محل رمى جمره باشند با توجه به این که قدرت بر انجام اعمال حج را دارند حج آنان صحیح و از حجّةالإسلام کفایت مى کند و مراد از استطاعت، استطاعتى است که از اجاره حاصل شده باشد. س 18 - آیا در اعمال روز عید قربان، ترتیب شرط است و آیا مى توان قربانى را قبل از رمى جمره عقبه انجام داد، براى معذور و غیرمعذور چه حکمى دارد؟ (آیةالله اراکى): وجوب ترتیب در اعمال منى تکلیفى است نه شرطى. س 19 - با توجه به این که ذبح قربانى در منا به سبب برخى مشکلات امکان ندارد، ذبح آن در مسلخهاى جدید که یکى در وادى معیصم و دیگرى در وادى محسِّر واقع است چه حکمى دارد؟ (آیةاللّه اراکى): با فرض عدم تمکن از ذبح در منى ولو با تأخیر از روز عید، ذبح در مسلخ هاى جدید مانعى ندارد. و قید منى به واسطه تعذّر ساقط مى شود. س 20 - اکنون در نماز جماعت مکه و مدینه، پس از رکوع رکعت دوم نماز صبح، و سوم نماز مغرب، امام جماعت قنوت مى خواند و پس از هر بند از دعاى قنوت مأمومین «آمین» مى گویند، تکلیف شیعیان در این خصوص چیست آیا مى توانند «آمین» بگویند؟ (آیةاللّه اراکى): آمین گفتن لازم نیست و مى تواند آهسته خودش ذکر خدا بگوید.