ویژگیهاى حج ابراهیمى‏ از دیدگاه حضرت امام خمینى (مقاله ترویجی حوزه)

1 - بعد معنوى حج‏ اکنون که در آستانه فریضه مبارکه حج هستیم، لازم است توجهى به ابعاد «عرفانى»، «روحانى»، «اجتماعى»، «سیاسى» و «فرهنگى» آن داشته باشیم، باشد که این امر، راهگشایى براى قدم‏هاىِ مؤثرِ دیگر باشد. در این موضوعات، بسیارى از دوستان متعهد مطالبى گفته‏اند این جانب نیز اشاره‏اى گذرا، تنها به بعض ابعاد آن مى‏کنم، شاید تذکرى از آن حاصل شود. از آن جا که در این مناسکِ عجیب، از اول احرام و تلبیه تا آخر مناسک، اشاراتى عرفانى و روحانى است - که تفصیل آنها در این مقال میسر نیست - اکتفا به بعض اشارات تلبیه‏ها مى‏کنم: لبیک‏هاى مکرر از کسانى حقیقت دارد که نداى حق را به گوش جان شنیده و به دعوت اللَّه تعالى به اسم جامع جواب مى‏دهند. مسأله، مسأله حضور در محضر است و مشاهده جمال محبوب، گویى گوینده از خود در این محضر بیخود شده و جواب دعوت را تکرار مى‏کند و دنباله آن، سلب شریک به معناى مطلق آن مى‏نماید که اهل اللَّه مى‏دانند، نه شریک در الوهیت فقط. گرچه سلب شریک در آن نیز شامل همه مراتب تا فناى عالم در نظر اهل معرفت است و حاوى جمیع فقرات احتیاطى و استحبابى است مثل «الحمدلک» و «النعمة لک» و حمد را اختصاص مى‏دهد به ذات مقدس، همچنین نعمت را، و نفى شریک مى‏کند و این نزد اهل معرفت، غایت توحید است و به این معناست که هر حمدى و هر نعمتى که در جهان هستى تحقق یابد، حمد خدا و نعمت خداست بدون شرک‏1. جهات معنوى حج بسیار است و مهم آن است که حاج بداند که کجا مى‏رود و دعوت کى را اجابت مى‏کند و میهمان کیست و آداب این میهمانى چیست و بداند هر «خودخواهى» و «خودبینى»، با «خداخواهى» مخالف است و با هجرت الى‏اللَّه مباین و موجب نقض معنویت حج است‏2. مراتب معنوى حج، که سرمایه حیات جاودانه است و انسان را به افق توحید و تنزیه نزدیک مى‏نماید، حاصل نخواهد شد، مگر آن که دستورات عبادى حج به طور صحیح و شایسته و مو به مو عمل شود و حجاج محترم و روحانیون معظم کاروان‏ها تمام همّ خود را صرف در تعلیم و تعلم مناسک حج کنند و بر مسأله‏دانان است که از همراهان خود مواظبت کنند که خداى نخواسته تخلف از دستورات نشود. و بعد سیاسى و اجتماعى آن حاصل نمى‏گردد، مگر آنکه بعد معنوى و الهى آن جامه عمل پوشد و لبیک‏هاى شما جواب دعوت حق تعالى باشد و خود را محرم براى وصول به آستانه محضر حق تعالى نمایید و لبیک‏گویان براى حق، نفى شریک به همه مراتب کنید و از «خود» که منشأ بزرگ شرک است به سوى او - جل و على‏ - هجرت نمایید. و امید است براى جویندگان، آن موتى که دنبال هجرت است حاصل آید و اجرى را که على اللَّه است دریافت نمایند و اگر جهات معنوى به فراموشى سپرده شود، گمان نکنید که بتوان از چنگال شیطان نفس رهایى یابید. و تا در بند خویشتن خویش و هواهاى نفسانى خود باشید، نمى‏توانید جهاد فى سبیل‏اللَّه و دفاع از حریم‏اللَّه نمایید3. 2 - ابعاد سیاسى و اجتماعى حج‏ اى مسلمانان جهان که به حقیقتِ اسلام ایمان دارید! بپا خیزید و در زیر پرچم توحید و در سایه تعلیمات اسلام، مجتمع شوید و دست خیانتِ ابرقدرتان را از ممالک خود و خزائن سرشار آن کوتاه کنید و مجد اسلام را اعاده کنید و دست از اختلافات و هواهاى نفسانى بردارید که شما داراى همه چیز هستید. بر فرهنگ اسلام تکیه زنید و با غرب و غربزدگى مبارزه نمایید و روى پاى خودتان بایستید و بر روشنفکران غربزده و شرق‏زده بتازید و هویت خویش را دریابید که روشنفکران اجیر شده، بلایى بر سر ملت و مملکتشان آورده‏اند که تا متّحد نشوید و دقیقاً به اسلام راستین تکیه ننمایید، بر شما آن خواهد گذشت که تاکنون گذشته است. امروز زمانى است که ملّت‏ها چراغ راه روشنفکرانشان شوند و آنان را از خود باختگى و زبونى در مقابل شرق و غرب نجات دهند که امروز روز حرکت ملت‏هاست و آنان هادى هدایت کنندگان تاکنونند. بدانید که قدرت معنوى شما بر همه قدرت‏ها چیره، و قریب یک میلیارد جمیعت شما با خزائن بى‏پایان، مى‏تواند تمام قدرت‏ها را در هم شکند. نصرت کنید خدا را تا نصرت دهد شما را. اى اقیانوس بزرگ مسلمانان! خروش بر آورید و دشمنان انسانیت را درهم شکنید که اگر به خداى بزرگ‏رو آوردید و تعلیمات آسمانى را وجهه خود قرار دهید، خداى تعالى و جنود عظیم او با شماست‏4. از همه ابعاد آن مهجورتر و مورد غفلت‏تر، بعد سیاسى این مناسک عظیم است که دست خیانتکاران براى مهجوریت آن بیشتر در کار بوده و هست و خواهد بود. و مسلمانان امروز و در این عصر، که عصر جنگل است، بیشتر از هر زمان، موظف به اظهار آن و رفع ابهام از آن هستند، زیرا بازیگران بین‏المللى با اغفال مسلمین و عقب نگه‏داشتن آنان از یک سو و عمّال سودجوى آنان از سوى دیگر و غفلت‏زدگان نادان از طرفى و آخوندهاى دربارى یا کج فهم از سوى دیگر و متنسکان جاهل از یک طرف، دانسته یا ندانسته پشت در پشت هم ایستاده و در محو این بعدِ سرنوشت‏ساز و نجات دهنده مظلومان، در فعالیت هستند. و لازم است متعهدان و بیداران و دلسوزان براى غربت اسلام و مهجوریت این بعد، در احکام اسلام به ویژه حج که این بعد در آن ظاهرتر و مؤثرتر است، با قلم و بیان و گفتار و نوشتار به کوشش برخیزند، خصوصاً در ایام مراسم حج که پس از این مراسم عظیم انسان‏ها مى‏توانند در شهر و دیار خود با توجه به این بعد عظیم، مسلمانان و مظلومان جهان را بیدار و براى خروج مظلومان جهان از تحت فشارهاى روز افزون ستمگران مدعى حمایت از صلح، به حرکت وادارند. و پرواضح است که اگر در این کنگره عظیم جهانى که همه اقشار ملت‏هاى مظلوم اسلامى از هر مذهب و ملت و داراى هر زبان و مسلک و هر رنگ و قشر، ولى با زىّ واحد و لباس مشابه، دور از هر آلایش و آرایش اجتماع نموده‏اند، مسائل اساسى اسلام و مسلمین و مظلومان جهان از هر فرقه حل نشود و حکومت‏هاى مستکبر و زورگو سرجایشان ننشینند، از اجتماعات کوچک منطقه‏اى و محلى کارى بر نخواهد آمد و راه حل فراگیرى به دست نخواهیم آورد5. باید بدانند که حج ابراهیمى، محمدى - صلى‏اللَّه علیهما و آلهما - سال‏هاست غریب و مهجور است، هم از جهات «معنوى و عرفانى» و هم از جهات «سیاسى و اجتماعى». و حجاج عزیز تمامى کشورهاى اسلامى باید بیت خدا را در همه ابعادش از این غربت درآورند، اسرار عرفانى و معنویش به عهده عرفاى غیر محجوب. و ما اینک با بعد سیاسى و اجتماعى آن سر و کار داریم که باید گفت فرسنگ‏ها از آن دوریم. ما مأمور به جبران مافات هستیم. این کنگره سراپا سیاست که به دعوت ابراهیم و محمد - صلى‏اللَّه علیهما و آلهما - برپا مى‏شود و از هر گوشه دنیا و از هر فجّ عمیق در آن اجتماع مى‏کنند، براى منافع ناس است و قیام به قسط است و در ادامه بت‏شکنى‏هاى ابراهیم و محمد است و طاغوت شکنى‏ها و فرعون زدودن‏هاى موسى است، و کدام بت به پایه شیطان بزرگ و بت‏ها و طاغوت‏هاى جهانخوار مى‏رسد که همه مستضعفان جهان را به سجده خود و ستایش خویش فرا خوانند و همه بندگان آزاد خداى تعالى را بنده فرمانبردار خویش دانند6؟. مکه و منى‏ قربانگاه عاشقان است و اینجا محل نشر توحید و نفى شرک؛ که دلبستگىِ به جان و عزیزان نیز شرک است. به فرزندان آدم درس آموزنده جهاد در راه حق را داد که از این مکان عظیم نیز فداکارى و از خود گذشتن را به جهانیان ابلاغ کنید. به جهانیان بگویید «در راه حق و اقامه عدل الهى و کوتاه کردن دست مشرکان زمان باید سر از پا نشناخت و از هر چیزى حتى مثل اسمعیل ذبیح‏اللَّه گذشت که حق جاودانه شود». این بت‏شکن و فرزند عزیزش بت‏شکن دیگر سید انبیا محمد مصطفى - صلى‏اللَّه علیه وآله وسلم - به بشریت آموختند که بت‏ها هر چه هست باید شکسته شود و کعبه که امّ‏القُرى‏ است و آنچه از آن بسط پیدا کرده تا آخرین نقطه زمین، تا آخرین روز جهان باید از لوث بت‏ها تطهیر شود. بت هر چه باشد، چه هیاکل، چه خورشید، چه ماه و چه حیوان و انسان و چه بتى بدتر و خطرناکتر از طاغوت‏هاى در طول تاریخ از زمان آدم صفى‏اللَّه تا ابراهیم خلیل‏اللَّه تا محمد حبیب‏اللَّه - صلى‏اللَّه علیهم و آلهم اجمعین - تا آخرالزمان که بت‏شکن آخر، از کعبه نداى توحید سر دهد. مگر ابرقدرت‏هاى زمان ما و بت‏هاى بزرگ نیستند که جهانیان را به اطاعت و کرنش و پرستش خود مى‏خوانند و بازور و زر و تزویر، خود را به آنان تحمیل مى‏نمایند؟ کعبه معظمه، یکتا مرکز شکستن این بت‏هاست. ابراهیم خلیل در اول زمان و حبیب خدا و فرزند عزیزش مهدى موعود روحى فداه - در آخر زمان از کعبه نداى توحید سر دادند و مى‏دهند. خداوند تعالى به ابراهیم فرمود: «وَ اَذِّنْ فِى النّاسِ بِالْحَجّ یَأتُوکَ رِجالاً وَ عَلى‏ کُلِّ ضامِرٍ یَأتینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمیق» و فرمود: «و طَهِّرْ بَیْتىِ لِلطَّائِفینَ وَالْقائِمینَ وَالرُّکّع السُّجُودِ» و این تطهیر از همه ارجاس است که بالاترین آنها شرک است که در صدر آیه کریمه است و در سوره توبه مى‏خوانیم: «وَ اَذانٌ مِنَ‏اللَّهِ وَ رَسوُلِهِ اِلَى النّاسِ یَوْمَ الحَجّ الاَکْبَرِ اَنَّ اللَّهَ بَرئٌ مِنَ الْمُشرِکینَ وَ رَسوُلُهُ» و مهدى منتظر در لسان ادیان و به اتفاق مسلمین از کعبه ندا سر مى‏دهد و بشریت را به توحید مى‏خواند. همه فریادها را از کعبه و مکه سر مى‏دهند و ما باید از آنها تبعیت کنیم ونداى «توحید کلمه» و «کلمه توحید» را از آن مکان مقدس سردهیم و با فریادها و دعوت‏ها و تظلم‏ها و افشاگرى‏ها و اجتماعات زنده و کوبنده در مجمع مسلمین در مکه مکرمه بت‏ها را بشکنیم و شیاطین را که در رأس آنها شیطان بزرگ است در عقبات رَمْى کنیم و طرد نماییم تا حج خلیل‏اللَّه و حبیب‏اللَّه و ولى اللَّه مهدى عزیز را بجا آورده باشیم والا در حق ما گفته مى‏شود «ما اَکْثَرَ الضَجیج وَ اَقَلَ الحَجیج». امید است حجاج محترم بیت‏اللَّه الحرام از هر فرقه هستند و اهل هر مذهب مى‏باشند در مواقف و مشاعر محترمه دسته‏جمعى براى پیروزى اسلام بر کفر جهانى دعا کنند و براى بیدارى مسلمانان و حکومت‏هاى آنان فریاد کنند و دعاى بلیغ نمایند. شاید به برکت دعا در محیط وحى و محل کسر اصنام جاهلیت، خداوند تبارک و تعالى بر مسلمین تفضل کند و مجد و عظمت صدر اسلام را به آنان برگرداند و دست اجانب و جهانخواران را از بلاد آنان کوتاه فرماید و ابر رحمت و غفران خود را بر سر عموم مسلمین بباراند. «انه عفواً عفوراً»7. 3 - حفظ وحدت مسلمین‏ دل میقات در هواى زائرانى مى‏تپد که از کشور «لاشرقیه ولا غربیه» آمده‏اند تا با تلبیه و لبیک لبیک، دعوت خداوند را به سوى صراط مستقیم انسانیت اجابت کنند و با پشت پا زدن بر مکتب‏هاى شرقى و غربى و انحرافات ملى‏گرایى، فرقه‏زدایى نموده، با همه ملت‏ها بدون در نظر گرفتن رنگ و ملیت و محیط و منطقه، برادر و برابر، غمخوار یکدیگر باشند و تحکیم وحدت کنند و با «ید واحده» بر دشمنان بشریت و زورگویان جهانخوار بتازند8. از ملّى‏گرایى خطرناکتر و غم‏انگیزتر، ایجاد خلاف بین اهل سنّت و جماعت با شیعیان است و القاء تبلیغات فتنه‏انگیز و دشمنى‏ساز، بین برادران اسلامى است و بحمداللَّه‏تعالى در انقلاب اسلامى ایران هیچ اختلافى بین این دو طایفه وجود ندارد و همه با دوستى و اخوت در کنار هم زندگى مى‏کنند. و اهل سنت که در ایران جمعیتش بیشمارند و در اطراف و اکناف کشور زیست مى‏کنند و داراى علما و مشایخ بسیار هستند، با ما برادر و ما با آنها برادر و برابریم‏9. امروز چاره چیست و براى شکستن این بت‏ها چه تکلیفى متوجه مسلمانان جهان و مستضعفان مى‏باشد؟ یک چاره که اساس چاره‏هاست و ریشه این گرفتارى‏ها را قطع مى‏کند و فساد را از بن مى‏سوزاند، وحدت مسلمانان بلکه تمامى مستضعفان و دربند کشیده شدگان جهان است و این وحدت که اسلام شریف و قرآن کریم بر آن پافشارى کرده‏اند، با دعوت و تبلیغ دامنه‏دار باید بوجود آید و مرکز این دعوت و تبلیغ، مکه معظمه در زمان اجتماع مسلمین براى فریضه حج است که ابراهیم خلیل‏اللَّه و محمد حبیب‏اللَّه شروع و در آخرالزمان حضرت بقیةاللَّه - ارواحنا لمقدمه‏الفدا - تعقیب مى‏کند. به ابراهیم خلیل‏اللَّه خطاب مى‏شود که مردم را به حج بخوان تا براى شهود منافع خود از همه اقطار بیایند. این منافع جامعه است، منافع سیاسى، اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى. بیایند و ببینند تو که بر آنان پیغمبرى، عزیزترین ثمره حیات خود را در راه خدا تقدیم کردى و همه ذریه آدم باید به تو تأسى کنند، ببینند که بت‏ها را شکستى و آنچه جز خداوند بود به دور افکندى، شمس باشد یا قمر، هیاکل حیوانات یا انسان‏ها و گفتى و از روى حقیقت گفتى «وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّذى فَطَرَالسَّمواتِ وَالاَرْضَ حَنیفاً مسلماً وَ ما اَنَا مِنَ‏الْمُشْرِکینَ» و همه باید به پدر توحید و پدر پیامبران عظیم‏الشأن تأسى کنند10. 4 - وظایف حجّاج محترم‏ لازم است برادران ایرانى و شیعیان سایر کشورها از اعمال جاهلانه که موجب تفرق صفوف مسلمین است احتراز کنند و لازم است در جماعات اهل سنت حاضر شوند و از انعقاد تشکیل نماز جماعات در منازل و گذاشتن بلندگوهاى مخالف رویه، اجتناب نمایند و از افتادن روى قبور مطهره و کارهایى که گاهى مخالف شرع است جداً اجتناب کنند. نیابت از سعى براى نماز طواف، صحیح نیست. باید هر کس خودش به هر نحو مى‏تواند نماز بخواند و مجراست از گرفتن نایب و مزاحمت به نمازگزاران اجتناب نمایند. طواف را به نحو متعارف که همه حجاج به جا مى‏آورند، به جا آورند و از کارهایى که اشخاص جاهل مى‏کنند احتراز شود و مطلقاً از کارهائى که موجب وهن مذهب است باید احتراز شود11. به خواهران و برادران محترم کشورهاى اسلامى، قبل از هر چیز این نکته را باید عرض کنم که صورت حج، این عبادت بزرگ را که براى انجام آن مشرف مى‏شوید، به صورتى شایسته و موافق دستور الهى انجام دهید و مسائل آن را نزد علماى اعلام با دقت فراگیرید. مبادا خداى ناخواسته پس از انجام حج و گذشت وقت، معلوم شود که خللى در آنها وارد شده و موجب بطلان حج گردیده و زحمت‏هاى شما هدر رفته است. حضرات آقایان علماى محترم کوشش فرمایند که زائران محترم را به وظایف خود آشنا نمایند تا صورت حج، مطابق شرع مطهّر انجام گیرد. و از مهمات در همه عبادات، اخلاص در عمل است که اگر خداى نخواسته کسى عملى را براى خودنمایى و عرضه به دیگران انجام دهد و خوبى عملش را به رخ دیگرى بکشد، عمل او باطل است. و حجاج محترم مواظب باشند که رضاى غیر خداوند را در اعمال خود شرکت ندهند12. پاورقى‏ها: - 1 - صحیفه نور، ج 19 ، ص 42 . 2 - همان، ص 199 . 3 - همان، ص 42 . 4 - همان، ج 13 ، ص 83 . 5 - همان، ج 19 ، ص 43 . 6 - همان، ج 20 ، ص 18 . 7 - همان، ج 18 ، ص 87 . 8 - همان، ج 19 ، ص 197 . 9 - همان، ج 13 ، ص 81 . 10 - همان، ج 18 ، ص 90 . 11 - همان، ج 9 ، ص 176 . 12 - همان، ج 19 ، ص 199 .