تحلیل شخصیّت و اندیشه های هجویری بر پایه سخنان خود او در کشف المحجوب (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

ابوالحسن، علی بن عثمان هجویری، از بزرگان صوفیّه و صاحب یکی از کهن ترین و با ارزش ترین متون صوفیانه فارسی محسوب می شود که ضمن تأثیرپذیری از نوشته های عرفانی پیشین، تأثیر شگرفی بر تصوّف بعد از خویش -از جمله تذکر ه الاولیاء- گذاشته است. کشف المحجوب علاوه بر اشتمال بر مضامین عرفانی، تاریخی و اجتماعی، در بردارنده اطّلاعات مهمّی از شخصیت، زندگی و اندیشه های نویسنده است که با دقّت و ژرف نگری، به بیان دیده ها، شنیده ها و یافته های خود پرداخته است. تحقیق و پژوهشگری، کنجکاوی و جستجوگری، بحث و جَدل با مدّعیان علم و معرفت، شکایت از مدّعیان و صوفیان جاهل زمانه، دفاع از ملامتیّه، گزارش هایی دقیق درباره بزرگان و فِرق صوفیّه و آداب تصوّف و شرح اسفار و تجارب زندگی، تنها بخشی از داده هایی است که بر پایه آن، می توان ساختار شخصیتی و فرآیند فردیت هجویری را ترسیم کرد. بر پایه این داده ها، شاکله شخصیت و اندیشه هجویری را می توان ترکیبی از «علم بحثی» و «شهود قلبی» قلمداد کرد؛ زیرا از یک سو، ارزش فراوانی برای آموختن در آن دیده می شود و از سوی دیگر، در اندیشه اش، مشاهده حق در دنیا و عقبی، مرهون مجاهده سالک تلقّی شده است. نگارنده در این مقاله کوشیده است تا بعد از مقدّماتی درباره زندگی، سفرها، مشایخ و آثار هجویری، با محوریت کشف المحجوب، به شاخص ترین مؤلّفه های شخصیت و دیدگاه های هجویری اشاره و از این طریق، در حدّ توان، فقدان اطّلاعات موجود درباره زندگی و شخصیت وی را جبران کند.