بازتاب رنگِ مشک در شعر فارسی: بررسی مُشک به عنوان ماده رنگزا و همراه های آن در کتابت و نگارگری در شاهنامه فردوسی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
شاهنامه یکی از منابع مهمِ بازتاب دهنده علوم مختلف مانند معماری، پزشکی، نجوم، رنگزاها در کنار تاریخ و باورهای مردم در ایران کهن است. رنگِ مُشک و خاصیت رنگزایی این ماده نیز به صورت های مختلف در متون ادبی به کاررفته؛ امّا در شاهنامه، این کاربرد بویژه، در زمینه کتابت و نگارگری، آشکارتر است. جالب توجه این است که با وجود اشاره به رنگِ مشک در متون ادبی، امروزه آن را بیشتر به عنوان یک ماده معطر می شناسند و خاصیت رنگزایی آن به فراموشی سپرده شده و حتّی در فرهنگ های فارسی نیز بدان اشاره ای نشده است. این موضوع سبب شده که نه تنها در تفسیر ابیاتِ مرتبط با رنگِ مشک، تردیدهایی در زمینه رنگزا بودن این ماده محسوس باشد؛ بلکه در واقعیت های علمی- تاریخی مربوط به علمِ شناخت رنگزاها (به عنوان مثال تقسیم بندی مرکب های نوشتاری کهن) نیز چنین است. در این پژوهش، ابتدا به بررسی بازتاب رنگ مشک در شعر فارسی پرداخته شده و رنگزا بودن و استفاده از آن در زمینه کتابت و نگارگری بر اساس اشاراتی که در متون ادبی و به خصوص شاهنامه و کتاب های مربوط به رنگزاهای کهن ایران آمده، به اثبات رسیده است. مشک در ابیات شاهنامه به عنوان یکی از ابزارهای کتابت و نگارگری همراه با ترکیبات و واژه هایی مانند انقاس، عنبر، گلاب، می و کاغذگونه های حریر چینی و پرند هندی آمده که در نظر نگرفتن این همراهی ها در متون ادبی باعث ایجاد نقایصی در تفسیر ابیات شده است. در این پژوهش همچنین بر اساس این همراهی ها، ارتباط زیرکانه آنها با رنگِ مشک بازنمود شده است. نتیجه این پژوهش از یک سو، پیشینه تاریخی این ماده رنگزا را در زمینه کتابت و نگارگری، مشخص تر و از سوی دیگر مطالبی را مطرح خواهد کرد که با دانستن آن ها، درک معانی ابیات مرتبط با رنگِ مشک و همراه های آن واضح تر می شود.Reflection of the musk color in Persian literature and evidence from Shahnameh for the use of musk and its associated materials as dyestuffs in old handwritings and paintings
Shahnameh is not just a literary work; it is also an important source that contains information about architecture, medicine, astronomy, dyestuffs and beliefs in ancient Iran. The color of the musk and the dyeing properties of this material ae referred to in literary texts in various ways, but they are more evidently used in the writing and painting of Shahnameh. Interestingly, despite the fact that musk and its color are referred to in literary texts, nowadays, it is known more as an aromatic material and its properties as a dye are ignored in Persian dictionaries. This has led to doubts about the color of the substance not only in the interpretation of poems but also in the scientific-historical facts related to the knowledge of dyes (for example, the classification of inks in ancient times). In this research, first, the reflection of the color of musk in Persian poems has been studied, and its being mentioned as a dyestuff in writings and paintings is proved based on the references in literary texts, especially Shahnameh and books about ancient Iranian dyestuffs. The musk in Shahnameh literature is a material for writing and painting. It is combined with words such as the anqas (black ink), amber, bitumen, abir, rose water, papagayi (the objects that were written on) Chinese Harir and Indian Parand. Lack of consideration for these items in literary texts has led to the defective interpretation of verses. In this research, based on the association of musk with other related terms in Shahnameh, the relationship between them and the color of musk has been studied. As the results show, there is a historical background for musk to have been used as a dye and ink in writing and painting. The study also presents discussions with which the poems that point to the color of musk and its accompanying materials will be easily understood.
تبلیغات
