یکی از جنبه های مهم توسعه پایدار اجتماعی به وجود آوردن فرصت مشارکت کودکان و نوجوانان است که تأثیر عمیقی بر رشد فردی و ذهنی آنان می گذارد. تا کنون در کشور ما کودکان و نوجوانان از فرایند برنامه ریزی، علی رغم دغدغه طراحان و برنامه ریزان در بهبود کیفیت های محیطی با مشارکت مردم (و سهم بزرگ کودکان و نوجوان از جمعیت) نادیده گرفته شده اند. این مسئله در روستاها به دلایل ساختار نظام برنامه ریزی تمرکز گرا و ویژگی های فرهنگی در طرح های هادی نمود بیشتری یافته است و این مسئله لزوم ساخت و بومی سازی مدل ها و ابزارهای مشارکتی به عنوان یک ضرورت پر رنگ تر می نماید. پژوهش حاضر با روش ترکیبی در روستاهای استان فارس با مشارکت نوجوانان انجام یافته است. مقاله به شرح تحقیقی می پردازد که در آن نوجوانان با کمک مدل مشارکتی و با استفاده از شاخص های کیفی محیط که از مطالعات پیشین بدست آمده به ارزیابی محیط زندگی شان می پردازند و ارزش شاخص های محیط مطلوب خود را در ترسیم جامعه ایده آل مشخص می نمایند. هدف این مقاله معرفی و آزمون کارایی مدلی برای استفاده از مشارکت نوجوانان در برنامه ریزی و طراحی در محیط واقعی جوامع روستایی استان فارس در ایران می باشد، ضمن آنکه مدل مورد نظر، کیفیت محیط را با استفاده از شاخص ها (در نمونه های موردی تحقیق از دیدگاه نوجوانان) ارزیابی و مقایسه می نماید. نتایج ارزیابی شاخص های کیفی و اهمیت هر یک از آن ها بستر ساز مشارکت نوجوانان در مراحل مختلف فرایند طراحی محیط روستا مانند ارزیابی شرایط موجود و تنظیم جدول سوات، ارزیابی گزینه های طراحی و زمان بندی اقدامات پیشنهادی طرح های هادی خواهد بود و توانایی اظهار عقیده و مداخله آنان در طراحی محیط زندگی شان را فراهم می کند. نتایج آزمون مدل پیشنهادی نشان می دهد که با وجود نقاط ضعف مدل مانند تعداد کم شاخص ها و معیارهای بکار رفته در آن برای اندازه گیری، مدل انتخاب شده برای استفاده از مشارکت نوجوانان نسبت به مدل های پیشین به دلیل طرح تحقیق ترکیبی و مزایای آن به ویژه در بستر نظام برنامه ریزی ایران، کارا و مؤثر می نماید؛ ضمن آن که مقایسه نتایج میزان رضایتمندی نوجوانان از وضعیت موجود محیط روستا بسیار کم و درصد زیادی از نوجوانان را خواهان مشارکت در برنامه ریزی و طراحی محیط زندگی در جامعه ایده آل و آرمانی شان ارزیابی می کند.
