واکاوی کتیبه آب مباح در مسجد جامع اصفهان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

کتیبه وقف آب مباح در مسجد جامع اصفهان، یکی از وقف نامه های ارزشمند دوره صفویه است. مضمون کتیبه ، اشاره به نام امیر اصلان بن رستم سلطان لَلِه افشار ارشلو دارد که در زمان شاه طهماسب اول، با حفر نهری، آب مباح را به مسجد آورده و آن را وقف بر این بنا کرده است. این پژوهش برای نخستین بار با هدف تحلیل کتیبه آب مباح و پاسخ به دلایل انتقال آب به مسجد جامع اصفهان و گمانه زنی مسیر آن، به تحریر درآمده است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است که بر اساس مطالعات کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است. همچنین، داده های پژوهش بر پایه اطلاعات میدانی (خوانش کتیبه) و اطلاعات کتابخانه ای (اسناد تصویری، کتاب ها و مقاله ها) جمع آوری شده اند. نتایج این پژوهش نشان می دهند که شرایط سیاسی، اجتماعی دوره صفویه و گسترش وقف، سبب تشویق و ترغیب بسیاری از حاکمان و درباریان در جهت انجام عمل وقف شده و همچنین نقش و نفوذ علما در ساختار سیاسی و اجتماعی در دوره صفویه نیز نقش مهمی در این زمینه داشته است. کسب ثواب اخروی و برجا گذاشتن نام نیک از خود نیز یکی دیگر از انگیزه های واقفان برای وقف بوده است. همچنین در مورد گمانه زنی مسیر فوق به نظر می رسد این نهر، نهری مستقل صرفاً در جهت جاری ساختن آب در مسجد جامع اصفهان شکل گرفته و با پایتخت شدن شهر اصفهان و ساخت طرح جامع شهری، کتیبه مذکور به دلایل پنهان کاری و یا سهل انگاری در مسجد پنهان شده و همین امر سبب از بین رفتن نهر فوق شده و به همین دلیل است که در دوره های بعد هیچ گاه به عبور نهر آبی روان از درون مسجد جامع اصفهان اشاره نشده است.