دگرگونی های اقلیمی و نوسانات آبدهی رودخانه های بزرگ سواحل جنوبی دریای خزر (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

آبدهی رودخانه ها دارای افت و خیزهایی است که به طور عمده متأثر از پدیده های خشکسالی در مقیاس منطقه ای و جهانی هماهنگ با دگرگونی های اقلیمی می باشد و همچنین در سال های اخیر به دلیل نیازهای روزافزون به آب و دخالت های انسانی ناشی از آن در سطح حوضه های آبریز این روند بیشتر کاهش یافته است. آبدهی رودخانه های منتهی به دریای خزر از سواحل ایران نیز منفک از این مسأله نیست، هر چند هنوز به آن مرحله بحرانی نرسیده است. در این پژوهش با توجه به موارد بالا روند تغییرات آبدهی رودخانه های ایران به دریای خزر مورد ارزیابی قرار می گیرد همچنینً با سایر رودخانه های مهم و نوسانات سطح آب خزر مقایسه می شود. داده های مورد استفاده در این پژوهش شامل؛ شاخص های دگرگونی های اقلیمی مانند خشکسالی ها، تغییرات درجه حرات کره زمین، آمار ماهانه و سالانه 9 رودخانه ایران و همچنین داده های تراز آب دریای خزر و سایر رودخانه ها است که از بانک اطلاعات مرکز ملی تحقیقات دریای خزر استفاده شده است. روش پژوهش به صورت تحلیل سری های زمانی و مقایسه ای می باشد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که در یک دوره مشترک زمانی آبدهی رودخانه های ایرانی دریای خزر از یک روند کاهشی پیروی کرده که در دامنه این روند دو دوره افزایشی و دو دوره کاهشی دیده می شود. علاوه بر این تغییرات دبی رودخانه های ایران با تفاضل سالانه تراز آب همبستگی بالایی را نیز نشان می دهند این موضوع بیانگر اثرات متقابل دریای خزر و حوضه آبریز رودخانه های ایران بر روی یکدیگر است. بهره برداری از منابع آب رودخانه های ایران با احداث سد نیز از جمله عوامل دیگر مؤثر بر میزان آبدهی رودخانه ها در سال های اخیر بوده است.