فواصل فضائی و زمانی حریم در سکونتگاه های عشایری (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

انسان همواره در تعامل با محیط اجتماعی خود، مراتبی از حریم را با منظورهای متفاوت، برای خود، افراد پیرامون خود و انجام فعالیت هایش در نظر می گیرد. ایجاد حریم به به دو عنصر؛ معانی ذهنی که ایجاد حریم را حکم می کنند و دوم، امکانات موجود فرد وابسته است. حریم، دیده نشدن، شنیده نشدن، بوئیده نشدن و در دسترس قرار نداشتن چیزهائیست که با رعایت فواصل فضائی و زمانی در محیط زندگی افراد عینیت می یایند. مسئله اصلی این تحقیق، کنکاش در مورد ماهیت حریم در محیط های مسکونی است و هدف آن فهم دلایل و منشاء شکل گیری حریم در محیط های مسکونی می باشد. اهمیت و ضرورت این تحقیق را می توان در یک تعریف از خانه بدین صورت ارائه نمود، که خانه مرکز فعالیت های روزمره انسان هستند، که این فعالیت ها با حرایمی از یکدیگر روی می دهند. لذا ضرورت دارد که ماهیت این حرایم مورد بررسی قرار گیرد، که همین تعریف، اعتبار بیرونی تحقیق را در جهت بازتعریف مناسب این حرایم در طراحی محیط های مسکونی شاخص می نماید. پژوهش پیش رو که بر مبنای مشاهده و توصیف محیط انسان ساخت قرار گرفته است، با استدلال منطقی به خصوصیات انواع حریم، منشأ و نحوه نمایش آن در محیط زندگی انسان می پردازد، که با مصداق های عینی از محیط سکونت ایل قشقائی آراسته شده است. یافته های این پژوهش، نشان می دهند که معانی ذهنی که بر ایجاد حریم در محیط های مسکونی مطالعه موردی حکمفرما هستند، از «جایگاه اجتماعی» و «موقعیت افراد و فعالیت های خانوار» تأثیر می پذیرند، و امکاناتی که در محیط برای تأمین حریم به کار گرفته می شود، خصوصیات فضائی و زمانی محیط انسان ساخت هستند. خصوصیات فضائی، وجوهی همچون«فاصله فضائی» و «جلو / عقب» را در محیط کالبدی برای تأمین حریم بدست می دهد، و خصوصیات زمانی، وجوهی مانند «فاصله زمانی» و «توالی زمانی قرارگاه ها» را به کار می گیرد، که ریشه در رعایت فواصل بویائی، شنوائی و بینائی محرمیت در فرهنگ دارد. نتایج این پژوهش، به فهم چگونگی شکل گیری سکونت گاه های انسانی و چگونگی استفاده انسان از قابلیت های محیط پیرامون برای تعامل با محیط اجتماعی خود کمک می نماید.