شکل گیری مجموعه میدان و دولت خانه اصفهان در عصر صفوی، نظریه تغییر تدریجی از یک مرکز محلی به یک پایتخت حکومتی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

تاکنون محققان بسیاری سعی در خوانش ایده طرح مجموعه میدان و دولت خانه اصفهان در عصر صفوی داشته اند. افزوده های شاه عباس به منظر شهری اصفهان، طی دوره ای از سال 999 تا 1038 ه.ق. ادامه داشته است. برخی از محققین معتقدند احداث این مجموعه با طرحی از پیش تعیین شده صورت گرفته است و این در حالی است که برای رسیدن به دیدگاهی جامع راجع به ایده توسعه و طرح میدان، بایست سه موضوع را به صورت تطبیقی و همزمان بررسی کرد؛ متون تاریخی درجه اول که همزمان با احداث مجموعه به نگارش درآمده اند، تطبیق آنها با کاوشهای باستان شناختی و نهایتا تطبیق آن با تحولات سیاسی–اجتماعی کشور در این دوره. هدف پژوهش، فهم روند دقیق ایده پردازی و سیاستهای مداخله و نوسازی در رویارویی با بافت کهن شهری می باشد که نیازمند بررسی این سه حوزه به صورت تطبیقی است. لذا ماهیت این پژوهش کیفی و تاریخی و با روش تحلیلی-توصیفی و سپس تطبیقی صورت گرفته است. این بررسی تطبیقی سبب گردید تا دریابیم ایده طرح مجموعه، بصورت تدریجی و نه به یکباره شکل گرفته است. این ایده در سه مرحله جداگانه و در هر مرحله متاثر از بستر سیاسی و اجتماعی بوده است. «مرحله اول» طرح اولیه میدان قبل از انتقال پایتخت به اصفهان، با «کارکرد تفرجگاهی و نمایش های سیاسی» و همزمان با ماهیت متزلزل اوضاع سیاسی است. در این مرحله شاه تصمیم به توسعه و نوسازی هایی در میدان کهن شهر را داشته، ولی پس از انتقال پایتخت به اصفهان به علل ناکامی در پروژه های مرمت و توسعه میدان کهنه، «مرحله دوم» یعنی ایده «توسعه میدان نو با ماهیت تجاری» و همزمان توسعه شهر توسط خیابان چهارباغ مدنظرقرارمی گیرد. پس از مدتی در راستای سیاست تبدیل اصفهان به پایتخت شکوهمند صفوی، همزمان با برتری اقتدار سیاسی، ایده «مرحله سوم» ؛ «شکوهمندسازی میدان» از طریق پروژه های عظیم و همچنین احداث محلات جدید شهری با پرداخت وام های بدون بهره مدنظر قرار می گیرد. این یافته ها، منجر به تبیین نظریه «تغییر تدریجی از یک مرکز محلی تا پایتختی حکومتی» در رابطه با اصفهان صفوی گردید.