مدیریت آب در مجموعه معماری دست کند زیرزمینی ارزانفود- همدان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

مجموعه آثار معماری دست کند زیرزمینی ارزانفود در 30 کیلومتری جنوب شرق شهر همدان (مرکز استان) و به فاصله 2 کیلومتری جنوب روستایی به همین نام واقع است. در این مجموعه بیش از 70 فضای دست کند شامل اتاق ها و سالن های مرتبط با یکدیگر است که در عمق های متغییر 3 تا 7 متری از سطح محوطه ایجاد گردیده است. در فضاهای مختلف این مجموعه عناصر معماری مختلفی از جمله دریچه ها و ورودی ها، سکوه ها، جای پیه سوز ها، حلقه ها (قلاب ها)، فضاهای طاقچه مانند و مجاری آب در دیوار فضاها می توان اشاره نمود که گاهی این فضاهای کوچک طاقچه مانند مرتبط با مجاری آب هستند. همچنین در کنار این مجاری آب، سایر عناصر مرتبط با آب از جمله میله های چاه متعدد و کانال انتقال آب شناسایی گردیده است. به همین دلیل سوالات مطرح در این راستا عبارتند از منابع آب چه نقشی شکل گیری مجموعه معماری دست کند زیرزمینی ارزانفود داشته است؟ براساس شواهد و عناصر معماری مرتبط با آب در مجموعه ارزانفود می توان نمونه ای از آثار از پیش طراحی دانست؟ شواهد نشان می دهد وجود یک رودخانه ی دائمی در کنار مجموعه عامل بسیار مهمی در راستای شکل گیری مجموعه آثار معماری دست کند ارزانفود بوده است. همچنین هدایت آب به درون فضاهای این مجموعه باعث دسترسی مستقیم و غیر مستقیم به آب در فضاهای زیرزمینی مجموعه گردیده است. از سوی دیگر نتایج بیانگر آنست که اهمیت و ضرورت دسترسی و استفاده آب در فضاهای این مجموعه امری بسیاری ضروری در موجودیت و کاربری آن داشته ، طوری که چنین سیستم آبرسانی به فضاهای دستکند زیرزمینی مجموعه، تاکیدی بر پلان از پیش طراحی شده و مدیریت آب در دل بستر سنگی دارد.