بررسی دیدگاه ابن برّجان درباره «حق مخلوق به» (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

یکی از اصطلاحات عرفانی که در بحث تجلیات خداوند مطرح میشود، «حق مخلوق به» است. ابن عربی منشأ این اصطلاح را آثار ابن برّجان میداند ولی توضیحی درباره دیدگاه او نمیدهد. ابن برّجان یکی از عارفان و مفسران اندلسی است که دیدگاههای خود در مورد «الحق المخلوق به السماوات و الارض» را در شرح اسماء الله الحسنی، تنبیه الافهام و ایضاح الحکمه بیان کرده است. هدف نوشتار حاضر بررسی اصطلاح حق مخلوق به از دیدگاه ابن برّجان است و روش آن، اسنادی و توصیفی تحلیلی است. یافته ها نشان میدهد که منشأ الهام ابن برّجان برای وضع این اصطلاح، قرآن است. از دیدگاه وی هدف اصلیِ دعوت قرآن به تفکر در مورد آیات الهی، رسیدن به حق مخلوق به است. او ایمان به حق مخلوق به را بر هر مؤمنی واجب میداند. از نظر ابن برّجان، حق مخلوق به تجلی و ظهور خداوند است. حق مخلوق به، واحد، جامع همه تجلیات خداوند در دنیا، آخرت، برزخ، وجود انسان و آیات قرآن و همچنین منشأ مخلوقات و عامل بقای آنهاست. همه مخلوقات آیات و نشانه های حق مخلوق به هستند و حق مخلوق به نیز آیه خداوند است. بعقیده ابن برّجان حق مخلوق به طریق رسیدن به خداوند است که با علم و عمل طی میشود و همان صراط مستقیم و دین قیّم است. او روش شناخت حق مخلوق به را تفکر و تأمل در آیات الهی بهمراه ایمان و تقوا قلمداد میکند. مهمترین نتایج معرفت حق مخلوق به عبارتند از: شهود خداوند، شناخت موجودات بهشتی، حکمت و عمل به دستورات الهی.