واکاوی نگرش هویتی ابن قتیبه دینوری؛ زمینه ها و دلایل تکوین رویکرد اسلام گرایانه در ایران (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

در این پژوهش، زمینه ها و دلایل شکل گیری رویکرد اسلام گرایانه در ایران با محوریت نگرش هویتی ابن قتیبه دینوری، تحلیل و بررسی می شود. هدف پژوهش حاضر، نشان دادن ریشه و تبار دیدگاه اسلام گرایانه، واکاوی زمینه ها و دلایل تکوین رویکرد اسلام گرایانه در ایران است. بررسی تغییرات فرهنگی و تحول هویتی در میان برخی از ایرانیان در دوران اسلامی، از دیگر اهداف اصلی این جستار به شمار می رود. به نظر می رسد مطالب ضدایرانی و عرب مآبانه اسلام گرایانی چون ابن قتیبه دینوری، واکنشی تند به برخی از شعوبیان افراطی بوده که مجموعه ای از تفکرات افتخار به تاریخ، ذم و تحقیر اعراب، به سخره گرفتن آداب و قواعد اسلام و... را در خود داشتند. بی گمان یکی دیگر از دلایل تکوین جریان هویتی اسلام گرا در ایرانِ دوران نخستین اسلامی و تفضیل عرب بر عجم از جانب آنها، شدتِ تمایلات اسلام گرایانه این گروه و عدم تمایز بین عرب و دین اسلام بوده است. به دیگر سخن، بینش اسلام گرایانه، افزون بر عدم تمایز بین اسلام و عرب، برآمده از ارادت و تعصب این دانشمندان ایرانی به دین اسلام بود. روش انجام این پژوهش در سطح داده شناسی، روشِ تحقیق اَسنادی تاریخی و کتابخانه ای و در سطح ارزیابی داده ها و تجزیه و تحلیل آنها، با مدل توصیفی تحلیلی است.