صنایع دستی تجلی یافته در مسجد-مدرسه چهارباغ اصفهان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

مسجد- مدرسه چهارباغ اصفهان به عنوان گنجینه ای از هنر و معماری اواخر عهد صفویه دارای اهمیت بسیاری است. این هنرها در جایگاه صنایع دستی اصیل ایرانی از ظرفیت پژوهشی مناسبی برخوردار هستند. پژوهش پیش رو تلاش دارد ضمن تبیین اهمیت جایگاه هنرهای مذکور در این بنا، آن ها را از حیث ساختار و محتوا موردمطالعه قرار دهد. تا زمینه ساز پاسخ به مهم ترین پرسش این پژوهش باشد که: صنایع دستی در مسجد-مدرسه چهارباغ دارای چه گونه هایی هستند؟ و مهم ترین ویژگی های به کاررفته در آن ها چیست؟ در پژوهش حاضر که از لحاظ روش، توصیفی-تحلیلی است؛ تعیین جامعه آماری با توجه به تعدد نمونه ها و فضای اندک مقاله، به صورت هدفمند انجام گرفته است. لازم به ذکر است اطلاعات به شیوه میدانی و کتابخانه ای جمع آوری شده اند؛ و یافته ها به صورت کیفی مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته اند، مشاهدات میدانی نشان می دهد که صنایع دستی این بنا از جهت تکنیک شامل، ناب ترین هنرهای منقوش و مکتوب حوزه کاشی کاری، حجاری، فلزکاری، گچ بری و هنرهای چوبی است که دربردارنده نقوش هندسی، نقوش گیاهی و خوشنویسی هستند. در کنار این هنرهای منقوش، این بنا مزین به کتیبه هایی است که بر بستر فلز، چوب، سنگ و حتی دست بافته زیلو اجراشده اند، این کتیبه ها مجموعه ای از آثار خطاطان معروف عهد صفوی همچون محمد صالح و عبدالرحیم جزایری بوده و دربردارنده مهم ترین خطوط ایرانی-اسلامی اند، در بعد مضامین نیز موضوعاتی همچون: آیات قرآن، احادیث، مدح ائمه اطهار و به خصوص حضرت علی (ع) و تمجید از حامی بنا مشاهده می شود. در نهایت، مقایسه اطلاعات نشان می دهد که ساختار و محتوای صنایع دستی به کاررفته با محل قرارگیری و کاربری هر بخش و درمجموع با کاربری اصلی بنا در هماهنگی کامل است. تقسیمات چهارگانه و کهن الگوی چلیپایی و همچنین تقارن های گوناگون، نحوه اجرای صنایع دستی در مقیاس خرد و کلان جایگاه ویژه در این بنا دارند. همچنین متناسب با کاربری علمی بنا و نظم حاکم بر علوم اسلامی، از گره ها و نقوش نظام مند هندسی استفاده شده است. به علاوه، تناسب معنادار پیام ها و مضامین هنرهای مکتوب با کاربری علمی-مذهبی قابل تأمل است.