موضوع تحقیق حاضر، رابطه مفهوم تصوری و مصداق در نظام فلسفی صدرالمتألهین است. فرضیه مطابقت اقسام مفهوم تصوری و مصداق در این مقاله به ثبوت میرسد. بر اساس مبانی حکمت متعالیه و بنا به اصل تطابق عوالم و وحدت ماهوی حقایق، مطابقت مفاهیم تصوری و مصداق اثبات میگردد. در مفاهیم ماهوی جزئی، با حصول صور ادراکی مماثل صور طبیعی در نفس؛ و در مفاهیم ماهوی کلی از سه وجه: 1 ) اتحاد نفس با عقل فعال 2)مشاهده صور عقلی 3)کلی طبیعی و افراد، مطابقت مفهوم و مصداق توجیه میشود. معقولهای ثانی منطقی که از عوارض معقولهای اوّل میباشند رابطه انطباقی با مصداق ذهنی (معقول اوّل و معقول ثانی منطقی) دارند. معقولهای ثانی فلسفی بجز مفاهیمی که طبیعت محصل ذهنی و خارجی ندارند، ما بازاء خارجی دارند. دلیل صدرالمتألهین بر اثبات این مطلب آنست که در ظرف هر نسبتی دو طرف نسبت وجود دارد. معقول ثانی فلسفی رابطه انکشافی با مابازاء دارد و بر آن منطبق است.
