تصورات قالبی

در این مقاله شناسایی «تصورات قالبیِ جنسیتی در سطح شهر تهران» مورد بررسی قرار می گیرد.اهمیت شناسایی تصورات قالبی جنسیتی از آن روست که شناخت آنها به مثابه جزِشناختیِ نگرش از شیوه های موثرِ فهم رفتارهای غالبِ افراد در جامعه است. مساله اصلیِ نگارنده این است که، تصورات قالبی جنسیتی در این تحقیق نسبت به تحقیقات پیشین از چه روندی پیروی می کنند؟ گسست یا تداوم. در این راستا هدف اصلی، شناسایی تصورات قالبی جنسیتی شهر تهران است. روش تحقیقِ کمی و از نوع پیمایش است. گرد آوری اطلاعات این پژوهش، از طریق مراجعه به متون و تکمیل پرسشنامه در میان 300 پاسخگو به صورت تصادفی و تحلیل آن از طریق بهره گیری از آمار های توصیفی و استنباطی صورت گرفته است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که ویژگی های «مهربان»، «حساس»، «ملایم»، «هیجانی»، «پیرو» و«ضعیف» به ترتیب به عنوان ویژگی هایِ غالب ِ زنانه و در مقابل، ویژگی های «با ثبات» ،«مقتدر»، «با کفایت» ،«رهبر»، «چیره دست»، «خشن» و «پرخاشگر»، به عنوان خصوصیات غالب مردانه صرف نظر از متغیرهای مستقل تحقیق معرفی شده اند. افزون بر این یافته های تحقیق مزبور در جهت تداوم داده های سایر تحقیقات، در زمینه تصورات قالبی جنسیتیِ موجود است.

ضرورت و اهمیت شناخت کلیشه های جنسیتی و بررسی آن ها در جامعه، به دلیل اثرات زیان آور کلیشه هاست. کلیشه های جنسیتی به عامل تبعیض میان جنس ها بدل می شوند. این گونه کلیشه ها هم بر مردان و هم بر زنان تأثیر منفی می گذارند؛ اگرچه تأثیر منفی آن ها بر زنان بیش تر است، زیرا آن ها در این کلیشه ها به صورت جنس ضعیف و فرودست مطرح می شوند. کلیشه یکی از پرکاربردترین مفاهیم در علوم اجتماعی است. فرهنگ و بستر کلیشه را چنین تعریف می کند: تصویر ذهنی استانداردشده ای که بین اعضای یک گروه مشترک است.کلیشه ها نشانگر عقاید بسیار ساده شده، نگرش های احساسی و قضاوت های نقد ناپذیرند. در این تعریف اشاره مستقیمی به نگرش های منفی نسبت به گروه هدف نشده است. این اصطلاح برای اولین بار در سال 1798 به کار گرفته شد و معنای اصلی آن، قالب فلزی برای شکل دادن به چیزهای مختلف بود. بازنمایی زنان در رسانه های جمعی با نقش های کلیشه ای فرهنگی در جامعه سازگاری دارند. در مورد بازنمایی مناسبات جنسیتی، معمولاً مردان به صورت انسان هایی مسلط، فعال، مهاجم و مقتدر به تصویر کشیده می شوند. در مقابل، زنان معمولاً تابع، منفعل، تسلیم و کم اهمیت اند. درواقع، رسانه ها با نشان دادن مردان و زنان به این صورت، بر ماهیت نقش جنسیتی و عدم برابری جنسیتی صحه می گذارند.در چنین وضعیتی، رسانه های جمعی نقش بازنمایی کلیشه ها یا تصورات قالبی جنسیتی را به عهده می گیرند. پیرو تغییرات صنعتی که در نیمه ی دوم قرن بیستم در جوامع صنعتی به وجود آمد، ضرورت سواد و آموزش نظام مند رفته رفته در بیشتر کشورهای جهان پذیرفته شد؛ لذا وظیفه مدرسه تنها آموزش خواندن و نوشتن به کودکان نیست، بلکه با توجه به بررسی های انجام یافته، بخشی از رشد و پرورش جسمی، روانی و اجتماعی کودک نیز از کارکردهای اساسی مدرسه است. بنابراین، اندیشه هایی که در ذهن فرد در حال رشد، در مورد جنسیت و نقش های جنسیتی شکل می گیرد، در آینده جهت دهنده ی انواع فعالیت ها، علایق و دست آوردهای بعدی کودک محسوب می شود.در فرآیند رشد، بافت های اجتماعی با تکرار پیام های جنسیتی، باورها، ارزش ها و نیز جهت گیری فکری او را در برخورد با نقش های جنسیتی و نابرابری جنسیتی، تکوین و ترجیحاً تغیر شکل می دهند. بنابراین، ارائه چگونگی تصاویر و محتوا در کتاب های درسی دارای اهمیت فراوانی است؛زیرا از طریق آن ها کودک رابطه ای بین آموزش و واقعیات اجتماعی به دست می آورد. بسیاری از فمینیست های معاصر برای رهایی زنان از سلطه ی مردان، خواهان جامعه ای فارغ از جنسیت شده اند که در آن، حقوق و وظایف اساسی بر پایه جنس بیولوژیک تعیین نشوند.آرمان دوجنسیتی که از تأکید و حمایت ویژه ی فمینیست های لیبرال برخوردار است، به جنبه ی اثباتی اهداف فمینیستی اشاره دارد. بسیاری از طرفداران آندروژنی، از دوجنسیتی واحد، و عده ای نیز از دوجنسیتی متکثر جانب داری کرده اند. مقصود از دوجنسیتی واحد، سنخ شخصیتی واحد یا متحدی است که بهترین ویژگی های جنسیتی مردانه و زنانه، به طور تلفیقی در آن تجسم می یابند و این سنخ شخصیتی برای همگان مفروض گرفته می شود. دوجنسیتی متکثر نیز اشاره به سنخ های شخصیتی متنوعی دارد که از زنانگی خالص تا مردانگی خالص در نوسان اند و طبعاً شخصیت های آمیخته از زنانگی و مردانگی نیز در میان آن ها قرار می گیرند.در این مقاله سعی بر آن است که به بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل گیری کلیشه های جنسیتی پرداخته و نقش آموزش وپرورش و رسانه ها در تولید کلیشه ها موردبررسی قرار گیرد و همچنین توصیف و تشریح مفهوم آندروژنی و فواید آن برای جامعه از مباحث موردبحث در این پژوهش می باشد.

زمینه: سرطان نامی ترسناک و مرگبار برای بسیاری از افراد جامعه است که باعث می شود این بیماران نه تنها به عنوان تابویی بزرگ ادراک شوند، بلکه احساس طردشدگی کنند. آیا تصورات قالبی و نگرش های تبعیض آمیز در جامعه نسبت به این بیماران موجب کاهش حمایت و طرد آنان از جامعه می گردد؟ هدف: مطالعه تصورات قالبی و تبعیض علیه بیماران مبتلا به سرطان در شهر تهران بود. روش: روش پژوهش از نوع توصیفی - همبستگی بود. شرکت کنندگان 134 نفر از ساکنان شهر تهران بودند که پرسشنامه نگرش نسبت به بیماران مبتلا به سرطان که توسط چو و همکاران (2012) ساخته شده بود را تکمیل کردند. یافته ها: نتایج نشان داد که بین غیرقابل درمان دانستن سرطان، تصورات قالبی از بیماران مبتلا به سرطان و تبعیض نسبت به آنان رابطه وجود دارد (0/001 p< ). علاوه بر این، کسانی که سابقه کار در مراکز خیریه حمایت از بیماران مبتلا به سرطان داشتند، تبعیض کمتری را نسبت به این بیماران از خود نشان دادند (0/05 p< ). همچنین مردان بیش از زنان نسبت به بیماران مبتلا به سرطان نگرش منفی داشتند، اما میزان اعمال تبعیض آمیز در بین زنان بیشتر از مردان بود(0/001 p< ). نتیجه گیری: این نتایج نشان می دهد که در مورد بیماران مبتلا به سرطان نگرش های منفی و در نتیجه تبعیض وجود دارد و این امر ممکن است مبتلایان به سرطان را از حمایت اجتماعی محروم سازد.

هرچند امروزه خانه داری از شکل سنتی آن فاصله گرفته و زندگی مدرن شهری از جهاتی از رنج های آن کاسته است، امّا بسیاری از امتیازات عاطفی و منزلتی آن را نیز روبوده تا جایی که بیشتر  زنان خانه دار، خانه داری را شغلی پر زحمت، یکنواخت و امروزه کم ثمر، تلقی می کنند. در حالی که با وجود تحولات جوامع شهری و حتی روستایی هنوز همان انتظارات سنتی از نقش زن در خانه در نگرش اکثر افراد باقی است. سئوالی که در اینجا مطرح می شود آن است که آیا با وجود باقی ماندن این انتظارات سنتی، جامعه ما جایگاه و منزلت واقعی نقش خانه داری را برای ایفاگران این نقش قائل است و یا آنکه از همان منزلت سنتی نیز فروکاسته است؟ این موضوع دارای ریشه ها و علل جامعه شناختی و روانشناختی عمیقی است که در این مقاله تلاش شده است با بررسی عوامل نگرشی مسئله منزلت خانه داری به عنوان یک نقش اجتماعی از طریق به کارگیری روش  کیفی -مصاحبه مسئله محور با زنان جوان- ابعاد تاثیر مؤلفه های شخصیتی و نیازهای افراد و دیدگاه گروه خودی، الزامات موقعیتی و همچنین تاثیر تصورات قالبی افراد جامعه بر منزلت این نقش توصیف شود. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که مؤلفه های فردی در نگرش شاغلین بیشتر از خانه دارها مؤثر بوده است و با وجود اهمیت مؤلفه دیدگاه گروه خودی در انتخاب خانه داری نتایج بیانگر آن است که گروه خودی نتوانسته در فرد انتخاب کننده خانه داری احساس رضایت پایدار نسبت به این انتخاب ایجاد کند. براین اساس آنچه مهم و ضروری به نظر می رسد آن است که به جای اتخاذ رویکردهای اقتصادی به این مسئله، جامعه کنونی ما نیازمند اتخاذ سیاستگذاری فرهنگی در این زمینه می باشد تا با تغییر نگرش خانه داری به عنوان وظیفه بانوان که ریشه در تصورات قالبی جامعه ما دارد، منزلت حقیقی این نقش را بازگرداند.

ادراکات و تصورات متقابلی که گروه ها از یکدیگر دارند یکی از عوامل تعیین کننده در تقویت و یا تضعیف مبانی هویت جمعی است و در چارچوبی کلان در زمره مباحث روان شناسی اجتماعی قرار می گیرد. میزان شناخت و نحوه ادراک افراد یک جامعه از یکدیگر مبنای اصلی تعامل آنها با یکدیگر است. این که ما دیگران را چگونه مورد فهم و ارزیابی قرار می دهیم نقش شایان توجهی در برقراری ارتباط، دوری گزیدن و یا نفی و حتی حذف دیگران دارد. اصولاً انسان ها در قبال دیگران همان گونه رفتار می کنند که می اندیشند و متأثر از نقش ذهنیت و جهت گیری های ذهنی خود، چیزهایی را می بینند، که «باید» ببینند ترکیب شناخت ها (اعتقادات و باورها)، احساسات (هیجان ها و عواطف) و آمادگی برای عمل (تمایلات) نسبت به پدیده های معین و دیگران در چگونگی کنش و واکنش ما تأثیر قابل ملاحظه ای دارد.مردم ایران در تجربه طولانی زندگی جمعی خود دارای حافظه تاریخی مشترکی هستند که در آن افتخارات و رنج های مشترک، شکست ها و موفقیت های بزرگ، و به طور کلی یک جغرافیای تاریخی همیشه رقم خورده است. در این میان، نقش ادراکات و تصورات متقابلی که گروه ها از یکدیگر دارند، یکی از عواملی تعیین کننده در تقویت و یا تضعیف مبانی زمینه ها عینی و ذهنی همگرایی و همبستگی ملی می باشد. در شرایط کنونی، تفکرات قالبی و پیشداوری ها در مناسبات بین افراد، طوایف، اقوام و گروه های ایرانی نقش مؤثری ایفا می کند و فهم دقیق ابعاد و زوایای این مسئله می تواند ما را در رفع بسیاری از سوءتفاهم ها و تحکیم مبانی هویت ملی و رفع زمینه های بهره برداری نیروهای بیگانه بیش از پیش یاری کند. در پژوهش حاضر تلاش خواهد شد با تمرکز بر فهم زمینه های عینی و ذهنی شکل گیری و کاربرد تصورات قالبی و پیشداوری های برآمده از آن، ابعاد و پیامدهای این مسئله در ارتباط با هویت ملی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.در این پژوهش تلاش خواهد شد ضمن تشریح پدیده تصورات قالبی و بهره گیری از نظریه های مختلف برای فهم مسئله، رابطه میان احساس تعلق هویتی و میزان تصورات قالبی و پیشداوری از طریق روش پیشمایشی مورد سنجش قرار گیرد.

تصورات قالبی نوعی از عقاید و باورهای مرسوم افراد نسبت به یکدیگر است که گروه ها برحسب پیشینه و داشتن باورهای کلی، آن را به کار می برند. این نوشتار می کوشد تا عوامل مؤثر بر تصورات قالبی را بین دانشجویان بررسی کند. روش مورد مطالعه از نوع پیمایش (کمی) و با ابزار پرسشنامه صورت گرفته و از طریق آلفای کرونباخ روایی مقیاس ها تعیین شده است. حجم نمونه از طریق فرمول کوکران برابر 368 نفر تعیین و به صورت نمونه گیری تصادفی، پرسشنامه در بین آن ها توزیع شد. یافته های استنباطی نشان می دهد که بین متغیرهای جنس، هویت محلی، اعتماد اجتماعی، فاصله اجتماعی، پیش داوری بین قومی، پایگاه اقتصادی اجتماعی و سطح معدل با تصورات قالبی رابطه معنی داری وجود دارد و متغیرهای محل زندگی، درآمد و سن رابطه معنی داری نداشتند. یافته های رگرسیون نشان می دهد که ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 249/0 و ضریب همبستگی چندگانه برابر با 467/0 است.

از آن جا که مثل ها، حاوی تجربه های زیسته مردم و باورها و نگرش های آنان درباره موضوع های مختلف، ازجمله موضوع کودک و دوران کودکی هستند، با بررسی آن ها، می توان به درک بهتری از نگرش افراد در این زمینه ها پی برد. بر این اساس، هدف در این پژوهش نیز تحلیل نگرش به کودک و دوران کودکی در مثل های رایج در فرهنگ بختیاری، بر مبنای روش تحلیل محتواست. مقوله هایی چون جایگاه فرزند (اهمیت داشتن فرزند، تعداد فرزند و ترجیح جنسی)، مسائل تربیتی (مسئول تربیت کودک، عوامل مؤثر بر تربیت کودک و تصورات قالبی جنسیتی) و رابطه والد و کودک (مطیع بودن فرزند، خیرخواه بودن والدین و انتظارات والدین از کودک)، ازجمله موضوع های بررسی شده در این پژوهش هستند. نتایج پژوهش نشان دهنده این است که در فرهنگ بختیاری، نگرش به کودک و دوران کودکی، متأثر از آموزه های ایرانی و اسلامی است. در این مثل ها، بیشتر مسائل تربیتی چون نقش عوامل وراثتی و محیطی بر شکل گیری شخصیت کودک، برجسته شده است؛ این که کودک از جنبه جسمانی و رفتاری، بسیار شبیه به دایی و مادر خود خواهد شد. در این فرهنگ، ترجیح جنسی، تابعی از تعداد فرزند در خانواده است و از نظر تصورات قالبی، دختران را وفادارتر و زرنگ تر از پسران توصیف کرده اند. در ضمن از کودکان انتظار می رود احترام والدین خود را نگه دارند؛ با این حال به والدین نیز یادآوری می شود نباید انتظارات زیادی از فرزندان خود داشته باشند.

هدف این تحقیق، بررسی تأثیر تصورات قالبی و تبعیض ادراک شده توسط پرستاران بر سه بُعد عدالت سازمانی (عدالت توزیعی، رویه ای و مراوده ای) است. مسئله تحقیق از آن سو حائز اهمیت است که آثار زیان بار این ادراکات منفی ممکن است به افت چشمگیر عملکرد کارکنان در بخش حساس سلامت منجر شود. پژوهش حاضر از حیث هدف کاربردی، از نظر روش توصیفی-همبستگی و به لحاظ بازه زمانی اجرا مقطعی می باشد. جامعه آماری موردمطالعه شامل ۲۸۷ نفر از پرستاران بیمارستان شریعتی در شهر اصفهان می باشند که با استفاده از فرمول کوکران ۱۶۴ نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. داده های موردنیاز توسط پرسشنامه گردآوری شد و با رویکرد مدل سازی معادلات ساختاری به کمک نرم افزار SmartPLS تحلیل گردید. یافته های حاصل از آزمون فرضیات حاکی از تأیید تأثیر تصورات قالبی و تبعیض بر عدالت توزیعی و عدالت مراوده ای و عدم تأیید تأثیر تصورات قالبی و تبعیض بر عدالت رویه ای می باشد. مطالعه پیش رو با تدوین یک مدل علّی فرایندی، نظریه تحقیق و ادبیات موضوع را در راستای درک عمیق تر پدیده تصورات قالبی در حوزه پژوهش های جامعه شناسی معاصر، توسعه می دهد.

هدف از تحقیق حاضر بررسی تجربی تصورات قالبی رایج، مبنی بر تفاوت هوش بهر دانشجویان دختر و پسر و تفاوت هوش بهر افراد شاغل به تحصیل در رشته های کم محبوبیت در مقابل شاغلین به تحصیل در رشته های محبوب تر است. از طریق نمونه گیری هدف مند، پس از مشورت با برخی دانشجویان و اساتید دانشگاه سلمان فارسی کازرون و بررسی رتبه های قبولی دانشجویان، رشته ادبیات فارسی به عنوان رشته ای کمتر محبوب و رشته فن آوری اطلاعات به عنوان رشته ای محبوب در این دانشگاه شناخته شد. از دانشجویان هر 4 پایه این دو رشته دعوت به همکاری شد. 123 تن از دانشجویان کارشناسی شاغل به تحصیل در این دو رشته در دانشگاه سلمان فارسی کازرون با طرح حاضر همکاری نمودند. فرم A مقیاس 3 آزمون هوش نابسته به فرهنگ کتل به طور گروهی بر این دانشجویان اجرا شد. نتایج دو اجرای آزمون T برای گروه های مستقل تفاوت هوش بهر دانشجویان دختر و پسر را رد کرد اما تفاوت در نتایج هوش بهر حاصله از آزمون کتل را در دو رشته تحصیلی تأیید نمود.